Ο ΣΥΡΙΖΑ και η αριστερή διακυβέρνηση: Με το κράτος ή με την κοινωνία

Του Γιάννη Γαρύφαλλου*

Τώρα τελευταία, πολλοί γνωστοί και φίλοι με ρωτούν, άλλοτε καλόπιστα και άλλοτε κακόπιστα, τι θα συμβεί στο κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ αν ηγηθεί μιας αριστερής κυβέρνησης της χώρας. Θα γίνει κόμμα εξουσίας, θα ταυτιστεί με το κράτος ή θα μείνει κοντά στην κοινωνία; Πιθανότατα το ερώτημα να γεννήθηκε με αφορμή την ανάληψη της διακυβέρνησης του δήμου και της περιφέρειας από τις κινήσεις που πρόσκεινται και στηρίχτηκαν (και) από τον ΣΥΡΙΖΑ ή τη συζήτηση για τη εκλογή του προέδρου της δημοκρατίας και τις επικείμενες εθνικές εκλογές.

Το ερώτημα μοιάζει θεμιτό, παρότι κατά βάθος είναι αβάσιμο. Σε κοινωνίες με μακρύτερη παράδοση (ομαλού) κοινοβουλευτισμού, το ερώτημα θα έμοιαζε επιπλέον παράλογο. Υπάρχουν κοινωνίες των οποίων οι πολίτες ταυτίζονται, συλλογικά, με το κράτος (χωρίς φυσικά να λείπουν και οι μεμονωμένες περιπτώσεις ατόμων αντικοινωνικών και έξω-κοινωνικών). Υπάρχουν πολίτες που λένε «εμείς, το κράτος» ή «εμείς, η κοινωνία» και εννοούν πράγματα εξαιρετικά παρόμοια, αν όχι ταυτόσημα.

Στην Ελλάδα όμως, είναι σαφής η μη ταύτιση κράτους και κοινωνίας. Για να μιλήσουμε πιο σωστά, είναι σαφής η πλήρης αντίθεση κράτους και κοινωνίας. Και πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά, σε μια χώρα όπου το κράτος είναι παραδοσιακά συγκεντρωτικό, Αθηνοκεντρικό και βαθιά συντηρητικό, τραβώντας μαζί του και την κοινωνία, καθιστώντας την αμέτοχη στα κοινά (τα αφήνει όλα και τα αποδίδει όλα στο απρόσωπο «σύστημα»), εξαιρετικά φιλοαστική (με το συντριπτικό ποσοστό των πολιτών να διαμένει στην Αττική), και εξίσου βαθιά συντηρητική, ρατσιστική και σεξιστική; Ειδικά στις τωρινές ιστορικές συγκυρίες, πώς θα μπορούσε να ταυτίζεται ο πολίτης με το κράτος του, τη στιγμή που το τελευταίο δρα χωρίς την εξουσία που πηγάζει από το λαό και ενάντια στα συμφέροντα του λαού, διεκπεραιώνοντας τις επιταγές των καπιταλιστών για την υφαρπαγή των παραγωγικών μέσων της κοινωνίας και για την εργασιακή εξαθλίωση των πολιτών;

Σε αυτό το πλαίσιο, η απάντηση στο προαναφερθέν ερώτημα είναι μάλλον εύκολη. Όσο το κράτος και η κοινωνία δεν ταυτίζονται, ακόμα και με μια αριστερή διακυβέρνηση, ο ΣΥΡΙΖΑ θα είναι με την κοινωνία και όχι με το κράτος.

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη απάντηση που αρνείται την ταύτιση του ΣΥΡΙΖΑ και της κοινωνίας. Πέρα από κάθε λαϊκισμό και φιλαρέσκεια, η ριζοσπαστική αριστερά έχει επίγνωση του ρόλου της και της ευθύνης της. Δε διατείνεται ότι εκπροσωπεί το σύνολο της κοινωνίας. Δεν έχει ως αυτοσκοπό τη διατήρηση ενός συγκεκριμένου κομματικού σχήματος και δε διεκδικεί το αλάθητο των επιλογών της. Στηρίζει με πάθος τις πολιτικές επιλογές της και είναι ξεκάθαρη στους ρεαλιστικούς στόχους της και στα αναλλοίωτα οράματά της. Ο ριζοσπάστης αριστερός διαβάζει Μαρξ, αλλά ζει στο 2014. Ονειρεύεται μια κοινωνία σοσιαλιστικής ισότητας αλλά αγωνίζεται τώρα για την επιβίωση μιας κοινωνίας ολόκληρης. Τιμά τη γενεαλογία του, όμως την ιστορία του δεν την αναμασά, ούτε την επαναλαμβάνει γραφικά ως ένδοξο παρελθόν. Την ιστορία του τη ζει και τη δημιουργεί ο ίδιος!

Προσωπικά δεν ενοχλούμαι καθόλου που μια βαθιά συντηρητική κοινωνία, όπως η ελληνική, προμοτάρει ένα αριστερό ριζοσπαστικό σχήμα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ. Δε συμμερίζομαι τη «θεωρία των δύο άκρων» που εισήγαγαν εντέχνως οι νεοφιλελευθεροσοσιαλιστές, ούτε όμως εθελοτυφλώ νομίζοντας ότι η ελληνική κοινωνία γίνεται πιο «προοδευτική» όπως θα υποστήριζαν διάφοροι «αριστεροί της ευθύνης». Δε με βασανίζουν στον ύπνο μου, ούτε στον ξύπνιο μου, τα υψηλά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ, όπως συμβαίνει με διάφορους παλαιοκομματικούς σταλινικούς εκτός αλλά και εντός του ΣΥΡΙΖΑ. Η ριζοσπαστική αριστερά θα προσπαθεί στο 3%, στο 33% ή στο 53% να διαδίδει σε ολόκληρη την κοινωνία το σοσιαλισμό και τον ανθρωπισμό, την ελευθερία και τη δημοκρατία, την ισότητα και την αλληλεγγύη.

Σε αυτό το πλαίσιο, η τελική μου απάντηση είναι ότι αρνούμαι να απαντήσω είτε σε καλόβουλα, είτε σε προβοκατόρικα διλήμματα, πολύ απλά γιατί είναι εκτός του δικού μου παραδείγματος. Αποτελούν ψευτοδιλήμματα που απλώς μετατοπίζουν την ατζέντα από τα πραγματικά ερωτήματα που θα έπρεπε να μας απασχολούν όλους, ως κοινωνία. Πως θα επιβιώσουμε από αυτή τη νεοφιλελεύθερη λαίλαπα και πως ονειρευόμαστε την κοινωνία μας, σήμερα και αύριο? Να αποφασίσουμε δημοκρατικά και μετά λόγου γνώσεως σε τι κόσμο θέλουμε να ζήσουμε και να δράσουμε αποφασιστικά για να πετύχουμε τα όνειρά μας.

*Ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας – Εποχιακός Υπάλληλος Τουρισμού