Πιες στην υγειά μου μόνο με τα μάτια σου!

Του ΡΟΒΗΡΟΥ ΜΑΝΘΟΥΛΗ

Ο αγαπημένος μου θεατρικός συγγραφέας είναι ο Ουίλιαμ Σαρογιάν. Και το αγαπημένο μου έργο «Η Καρδιά μου κει πάνω στα Ψηλά». Στις εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο, είχα ανεβάσει το αντιρατσιστικό του μονόπρακτο «Ε, σεις οι απέξω!». Τα «Ψηλά» είναι τα Highlands της Σκοτίας, αν και η δράση του έργου εκτυλίσσεται στο Φρέσνο της Καλιφόρνιας. Αλλά θα μπορούσε να εκτυλίσσεται σε οποιαδήποτε χώρα με ποιητικούς ανθρώπους. Με ποιητικό λαό αν είναι δυνατόν…

Το έργο το διασκεύασα για το ραδιόφωνο (το ΕΙΡ), το ανέβασα στο Θέατρο Αθηνών, το ανέβασα στο Φεστιβάλ Λόγου και Τέχνης της Λευκάδας (όταν ήταν το πρώτο φεστιβάλ που έγινε στην Ελλάδα μαζί με το Φεστιβάλ Αθηνών). Σε συνέχεια, το μεταδώσαμε στο «Θέατρο της Δευτέρας» της Τηλεόρασης, όταν ήμουν υπεύθυνος του Προγράμματος της ΕΡΤ, σε σκηνοθεσία του Κώστα Κουτσομύτη. Με τον Νικήτα Τσακίρογλου στο ρόλο του πατέρα ποιητή. Στη θεατρική παράσταση, ένα από τα 11χρονα παιδιά το έπαιζε ο 15χρονος τότε Γιώργος Παπαστεφάνου και τον ενενηντάχρονο Μακ Γκρέγκορ, τον σεξπιρικό ηθοποιό που τον κυνηγούν οι νοσοκόμοι του «γηροκομείου-φυλακή» κι έρχεται να πεθάνει ανάμεσα σε ανέργους, πεινασμένους αλλά έντιμους ανθρώπους, ο νεαρός τότε (σημερινός συγγραφέας) Στρατής Χαβιαράς. Στον δε χορό των αγροτών, έκανε μια πρώτη εμφάνιση στο θέατρο ο Μάνος Ελευθερίου. (Με πολλή συγκίνηση τον συνάντησα λοχία με πολλά γαλόνια αργότερα στα Γιάννενα και ήταν πολύ θεατρικός μέσα στη στολή του). Η διδασκαλία του έργου, μαζί με τα μαθήματα υποκριτικής, κράτησε επτά μήνες.

Στο Θέατρο Αθηνών, αναγκάστηκα να κάνω το διευθυντή σκηνής γιατί οι τεχνικοί του Θεάτρου δήλωσαν αδυναμία να εφαρμόσουν τις 126 αλλαγές, σκηνικού, φωτισμού και ήχου που είχε η παράσταση. Πρέπει να πω ότι ο γερο-Μακ Γκρέγκορ έπαιζε 4 τραγούδια, σε play-back, με στρατιωτική σάλπιγγα. Στη Λευκάδα όμως δεν είχαμε μαγνητόφωνο και πήρα ένα σαλπιγκτή από τη δημοτική μπάντα για το play-back. Ομως ο μουσικός αυτός συγκινημένος από το έργο, άφηνε τη θέση του στα παρασκήνια και πήγαινε να καθίσει στην πρώτη σειρά μαζί με τους θεατές! Εβλεπε τον Χαβιαρά να ανεβάζει τη σάλπιγγα στο στόμα του και ξεχνούσε ότι έπρεπε να ήταν στα παρασκήνια για να παίξει με τη σάλπιγγα το τραγούδι που απλώς θα έκανε πως φυσούσε ο Χαβιαράς! Δηλαδή να παίξει το play-back. Και τι μουσική θα ακούγαμε, κύριε Σαλπιγκτά; Ευτυχώς, είδε τα νεύματα που του έκανα πανικοβλημένος κι έτρεξε να παίξει τη στιγμή που έπαιρνε φόρα να φυσήξει ο Στρατής.

Τα τραγούδι είχε τίτλο «Πιες στην υγειά μου μόνο με τα μάτια σου». Αλλά έχει τη δική του ιστορία. Και αυτή είναι που θέλω να σας πω. Αναρωτιόμουν αν αυτό το τραγούδι υπήρχε ή αν ο τίτλος ήταν εφεύρεση του Σαρογιάν. Η φράση «σεξπιρικός ηθοποιός» μού έβαλε ψύλλους στ” αυτιά. Ψάχνω στους ποιητές της εποχής του Σέξπιρ και βρίσκω ότι το τραγούδι ήταν του Μπεν Τζόνσον!

Αφιερωμένο σε μια σερβιτόρα ταβέρνας της εποχής. Γνωστότατο στους αγγλοσαξονικούς φιλολογικούς κύκλους και ακόμα πιο δημοφιλές στις αρχές του (ελισαβετιανού) 17ου αιώνα που το τραγουδούσαν στα καπηλειά. Συνεχίζοντας το ψάξιμο, τι ανακαλύπτω; Τα λόγια δεν ήταν καν του Μπεν Τζόνσον. Τα είχε δανειστεί από μια ποιητική «επιστολή» του Φιλόστρατου! Οχι που το έκρυβε ο άνθρωπος, αντίθετα, ήταν περήφανος. Ο Φιλόστρατος είναι ο Λήμνιος λόγιος του 3ου μετά Χριστόν αιώνα, αλλά γνωστός ως «ο Αθηναίος», γιατί έζησε στην Αθήνα. Τα λόγια του Φιλόστρατου είναι από την Υπ. αριθ. 33 Επιστολή. Που όπως φαίνεται απευθύνονταν σε μια «καπηλίδα», δηλαδή σερβιτόρα καπηλειού της δικής του εποχής! Ιδού τα λόγια του Φιλόστρατου, που έγιναν διάσημα για την αποστροφή που αρχίζει με τη φράση «Εμοί δε μόνοις πρόπινε»:

Πιες στην υγειά μου μόνο με τα μάτια σου
και μη σε παρακαλώ το χαραμίζεις το κρασί,
με νεράκι μόνο
φέρε την κούπα την κρυστάλλινη στα χείλη σου,
γέμισέ την με φιλιά
και πέρασέ την στους διψασμένους!

Το τραγούδι του Μπεν Τζόνσον είναι αφιερωμένο, το 1616, «στη Celia», σε κάποια barwoman σαν την «καπηλίδα» στην οποία αφιέρωσε τα ερωτόλογά του ο Φιλόστρατος. Ιδού το πρώτο τετράστιχο:

Drink to me only with your eyes,
And Ι will pledge with mine,
Or leave a kiss but in the cup
And Ι’ll not look for wine.

[Πιες στην υγειά μου μόνο με τα μάτια σου
κι εγώ θα κάνω όπως εσύ.
Ή άσε μου καλύτερα στην κούπα ένα φιλί
κι εγώ θα παρατήσω το κρασί!]

Ο Σαρογιάν δεν είχε αναφέρει παρά μόνο τον τίτλο. Κανείς βέβαια από τους θεατές δεν θα ήξερε από πού τον πήρε. Οτι ο τίτλος ήταν ένας άκρως ποιητικός και ερωτικός στίχος τού έφτανε. Ανέβασα το έργο το 1958. Στο μεταξύ ανακάλυψαν τους στίχους του Μπεν Τζόνσον αρκετοί συνθέτες -ανάμεσά τους ο Τζόνι Κας- και έχουμε άπειρες εκδοχές… Πάντως αν θέλει κάποιος να ανεβάσει την «Καρδιά μου κει πάνω στα Ψηλά», η μετάφραση βρίσκεται στο περιοδικό «Κινηματογράφος και Θέατρο» που εξέδιδε ο Γιάννης Μπακογιαννόπουλος στη δεκαετία του 1960. Τα δικαιώματα στο Νεανικό Πλάνο, παρακαλώ. Που οργανώνει το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ για Παιδιά και Νέους στον Πύργο.

Πηγή: www.enet.gr