Το βάλσαμο (Υπερικόν το διάτρητον, Hypericum perforatum)

Το βάλσαμο (επιστ. Υπερικόν το διάτρητον, Hypericum perforatum) είναι φυτό του γένους Υπερικόν. Ήταν γνωστό ως υπερικό στην αρχαία Ελλάδα, ενώ σήμερα είναι γνωστό ως βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο.

Το σπαθόλαδο -hypericum oil ή βάλσαμο ή St.John’s wort oil- είναι ένα αποτελεσματικό φάρμακο και αποδεικνύεται και το καλύτερο καλλυντικό. Το περίφημο βάλσαμο των αρχαίων Σπαρτιατών είναι ιδανικό για πληγές και χτυπήματα, μώλωπες, εκχυμώσεις, στραμπουλήγματα, εγκαύματα, φλεγμονές, τσιμπήματα.

Είναι ταυτόχρονα ιδανικό για το ντεκολτέ των γυναικών και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως απαραίτητο προϊόν καλλωπισμού. Ενδείκνυται για καθημερινή χρήση σε πρόσωπο και σώμα, ενώ είναι ακόμη υγρά από το ντους, γιατί έτσι το νερό κλειδώνει την υγρασία στο δέρμα, απλώνεται ευκολότερα και ελαχιστοποιείται η αίσθηση του λαδιού. Όταν σκάνε τα χείλια είναι το μόνο που τα επαναφέρει και μάλιστα, χωρίς υπερβολή μέσα σε λίγη ώρα. Είναι πάμφθηνο και το προμηθεύεται κανείς από φαρμακείο. Επιλέξτε αυτό που θα έχει τυπωμένα στο μπουκάλι τα τυπικά χαρακτηριστικά του.

Παρασκευή:
Μαζεύουμε τα άνθη και τα βάζουμε σε ένα βάζο για τρεις εβδομάδες στον ήλιο (ένα μέρος άνθη και τρία μέρη ελαιόλαδο). Όταν το ελαιόλαδο πάρει ένα κόκκινο χρώμα είναι έτοιμο για χρήση. Προσοχή όμως δεν το χρησιμοποιούμε ποτέ όταν πρόκειται να μας δει ο ήλιος γιατί προκαλεί φωτοευαισθησία. (Πηγή: iefimerida.gr).

Έλληνες:
Υπερεικόν, Ανδρόσαιμον, Χαμαίπιτυς, Ασκυρον, Κόριον

Ρωμαίοι
Harundinalis, Inferiatis, Meum, ruta agrestis, ruta aquatica

Κυριότερες ονομασίες θρησκευτικής προέλευσης:
St John’s wort, Johanniskraut, Barbe de saint Jean, Erba di San Giovanni, Hierba de San Juan, Sint Janskraut, Βοτάνι του Προδρόμου. Η ονομασία προέρχεται από το κάψιμο των μπουκέτων του φυτού που είχαν χρησιμοποιηθεί για να «τραβήξουν» το «κακό» όλη την προηγούμενη χρονιά στις φωτιές κατά τη μνήμη του αποκεφαλισμού του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή (στο θερινό ηλιοστάσιο), ώστε να καεί μαζί τους και το «κακό» που έχουν «προσροφήσει» (Bruneton 2002). Σύμφωνα με άλλες απόψεις, σχετίζεται με τις κόκκινες κηλίδες που εμφανίζονται στα φύλλα του εκείνη την περίοδο και που συμβολίζουν το αίμα του αγίου, ή με το ότι ο άγιος εμφανιζόταν στον ύπνο όποιου κοιμόταν μ’ ένα τμήμα του φυτού κάτω από το μαξιλάρι του και τον ευλογούσε (Brown 1996).

Κυριότερες ονομασίες που σχετίζονται με τη μαγεία:
Scacciadiavolο, chasse diable, μαστίγιο του διαβόλου, Teufelsflucht (φυγή του διαβόλου), Fuga demonum, Hexenkraut (βότανο των ξωτικών), Elfenblut (αίμα ξωτικών), Βότανο της μάγισσας. Το ρόλο του «δαίμονα» της αρχαίας Ελληνικής θρησκείας τον παρέλαβε ο διάβολος στο Χριστιανισμό. Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα θεωρούταν ότι η χρήση του βοτάνου απομακρύνει τα δαιμόνια. Το φυτό χρησιμοποιούταν κατά κόρο σε μαγικές τελετουργίες γι αυτό και έλαβε τα αντίστοιχα ονόματα¹.

Τα φύλλα του Βάλσαμου είναι φωτεινά κίτρινα-πορτοκαλί και τα πέταλα συνήθως κίτρινα. Όταν γυρίσουν προς το φως, αποκαλύπτουν ημιδιαφανείς στιγμές, που δίνουν την εντύπωση πως είναι διάτρητες. Οι κουκίδες αυτές δεν είναι όμως τρύπες, αλλά έγχρωμα αιθέρια έλαια και ρητίνες. Αν τρίψει κανείς τις μαύρες αυτές κουκίδες που έχουν τα 5 πέταλα με τα δάχτυλά του, αυτά θα γίνουν κόκκινα. Για πολλούς φυτοθεραπευτές, αυτές οι κουκίδες περιέχουν μερικά από τα πιο πολύτιμα και αποτελεσματικά φυτικά συστατικά. Οι στήμονες του φυτού έχουν ιδιαίτερη μορφή, με στερεό κυλινδρικό στέλεχος, με δύο γραμμές που εξέχουν κατά μήκος. Αυτές οι γραμμές κάνουν τον στήμονα να μοιάζει επίπεδος, πράγμα εντελώς ασυνήθιστο στον κόσμο των φυτών.

Περιέχει υπερικίνη και ψευδο-υπερικίνη, φλαβονοειδή (16% στα φύλλα), ξανθόνες, φαινολικά οξέα και αιθέρια έλαια (0,13% σε ολόκληρο το φυτό).

Το υπερικό ή βαλσαμόχορτο απασχόλησε τη θεραπευτική από την αρχαιότητα: ο Γαληνός² και ο Διοσκουρίδης³ το αναφέρουν ως διουρητικό, επουλωτικό, εμμηναγωγό, αιμοστατικό, ο Ιπποκράτης ως αναλγητικό σε περιπτώσεις ρήξης πνευμονικής αρτηρίας και σε περιπτώσεις λυγγώδους πυρετού (Περί Νούσων), Ο Πλίνιος ως αντιδιαρροϊκό, βελτιωτικό της ροής των ούρων και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κύστης (Historiae naturalis).

Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν ως επουλωτικό στις πληγές που γινόντουσαν από τα σπαθιά, εξ ου κι η ονομασία του σπαθόχορτο. Στις ΗΠΑ, μετά από ένα πρόγραμμα του ABC News τον Ιούνιο του 1997, το υπερικό έγινε το πιο δημοφιλές φυτό, το εναλλακτικό «πρόζακ» (Ladose), για την ήπια και μέτρια κατάθλιψη. Χρησιμοποιείται επίσης ως αντισπασμωδικό και βελτιωτικό της ποιότητας του ύπνου σε αϋπνίες. Ήδη, το 1994 στη Γερμανία, συνταγογραφήθηκαν συνταγές για 20 εκατομμύρια ασθενείς. Μόνο στη Μοντάνα των ΗΠΑ καλλιεργούνται σήμερα 500.000 στρέμματα φυτού.

Εξωτερικά χρησιμοποιείται αφού εκχυλισθεί το φρέσκο φυτό σε ελαιόλαδο για πολλές ημέρες (40 έως 50) ως άριστο επουλωτικό σε πληγές και εγκαύματα πρώτου βαθμού.

Για εσωτερική χρήση, λαμβάνεται:

• Ως έκχυμα: συνήθως ένα κουταλάκι του γλυκού ξερά τριμμένα φύλλα και άνθη σε μία κούπα καυτό νερό, που αφήνεται για 10 με 15 λεπτά για να περάσουν όλα τα συστατικό του φυτού στο νερό, από μία μέχρι τρεις φορές την ημέρα, κατόπιν συμβουλής γιατρού, φαρμακοποιού ή ειδικού.
• Σε κάψουλες ή χάπια, κατόπιν συμβουλής γιατρού ή φαρμακοποιού.
• Σε αλκοολούχο βάμμα, κατόπιν συμβουλής γιατρού ή φαρμακοποιού.

Το υπερικό μπορεί να επηρεάσει το ήπαρ προκαλώντας ευαισθησία στο φως. Σε ορισμένα δέρματα μπορεί να προκαλέσει αντίδραση φωτοευαισθησίας και φωτοδερματίτιδα, που εκδηλώνεται με δερματικούς ερεθισμούς, περιλαμβανομένου του στόματος, της μύτης και των αυτιών. Δεν πρέπει μετά τη χρήση του να ακολουθεί έκθεση στο φως. Τα σκουρόχρωμα δέρματα δεν προσβάλλονται. Σε πειραματόζωα επηρεάζει τη θερμορύθμιση. Πάντως, τα περιστατικά φωτοευαισθησίας και παρενεργειών που έχουν καταγραφεί είναι σπάνια και αφορούν ορισμένες περιπτώσεις πολύ υψηλών ημερήσιων δόσεων.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, το υπερικό μπορεί να επηρεάσει το μεταβολισμό ορισμένων ενζύμων, κατά συνέπεια χρειάζεται προσοχή όταν χορηγείται ταυτόχρονα με άλλα φάρμακα και πρέπει να ενημερώνεται ο γιατρός ή ο φαρμακοποιός.
________________________________
¹ Η Εθνοφαρμακολογία του υπερικού, Μανώλης Μιτάκης, Φαρμακοποιός, Γ. Γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας Εθνοφαρμακολογίας
² Γαληνός, Περί Κράσεως και Δυνάμεως των Απλών Φαρμάκων, 12.148
³ Διοσκορίδης, Περί ύλης ιατρικής, 3.154
______________________________________________________________________
Ιστορία και θεραπευτικές ιδιότητες του Hypericum Perforatum από την αρχαιότητα έως σήμερα, Χ.Ι. Χ.Ι. Ιστίκογλου, Β. Μαυρέας, Σ. Γερουλάνος, PSYCHIATRIKI 21 (4), 2010

(Σημείωση:
Οι περισσότερες πληροφορίες αντλήθηκαν από το αντίστοιχο λήμμα της Βικιπαίδειας)