Για…. τα σταφύλια της οργής (Μέρος 2ον)

Του Θεόδωρου Αραβανή

(Συνέχεια από το 1ο Μέρος)

Την Οικονομική κρίση (από το Αμερικάνικο χρηματιστηριακό κραχ του Οκτώβρη του 1929, διαδέχτηκαν χρόνια ξηρασίας, που μετέτρεψαν τους κάμπους του Τέξας και της Οκλαχόμας σε άγονες ερήμους. Χιλιάδες οικογένειες χωρικών-καλλιεργητών της Οκλαχόμας, που έπεσαν στην φτώχεια, φόρτωσαν το νοικοκυριό τους επάνω σε παλιά αυτοκίνητα «Φόρντ» και ξεκίνησαν για την Καλιφόρνια (γη της επαγγελίας φάνταζε τότε).

Την μετανάστευση αυτή αφηγείται με ωμό ρεαλισμό ο Τζών Στάινμπεκ στο βιβλίο του και την τραγούδησε και ένας Αμερικανός ποιητής -περιπλανώμενος τροβαδούρος-, ο Γούντι Γκάρθι που ήταν και αυτός «Όουκυ» (δηλαδή γεννημένος στην Οκλαχόμα).

Στα 1927 είχα ένα κτήμα
και το έλεγα παράδεισο.
Οι τιμές ήσαν υψηλές
και η βροχή έπεφτε
και μπορούσα να μεταφέρω
την συγκομιδή στην πόλη.

Είχα λεφτά στην τσέπη
μπορούσα να αγοράσω ρούχα και παπούτσια,
να δώσω φαγητό στα παιδιά.
Αλλά η βροχή σταμάτησε και
άρχισε να φυσά ο άνεμος,
και ένα μαύρο σύννεφο γέμισε τον ουρανό.

Έτσι έδωσα το κτήμα σε αντάλλαγμα
με ένα «Φόρντ»,
γέμισα το ντεπόζιτο με βενζίνη
κι έφυγα χοροπηδώντας και κυλώντας
προς την Καλιφόρνια.»

Η μετακίνηση αυτή των Όουκυ, βρίσκει προηγούμενο στην Αμερικάνικη κουλτούρα και στον τρόπο ζωής των «Χόμπος» (των ανέστιων περιπλανομένων εργαζομένων σε διάφορες δουλειές σε κάθε τόπο της χώρας), που κυρίως εμφανίστηκαν από την εποχή της χρυσοθηρίας στην Καλιφόρνια (αρχή του 19ου αιώνα) και πλήθυναν μετά το 1860 με το ραγδαίο άπλωμα των σιδηροδρομικών γραμμών ως τα τέλη του 19ου αιώνα. Υπολογίζεται από τις ίδιες τις αρχές των Ηνωμένων πολιτειών ότι στα τέλη του 19ου ένα δίκτυο 193.350 μίλια κάλυπτε την χώρα.

Ένας χαρακτηριστικός τύπος χόμπο χωρίς σπίτι και οικογένεια

Ακόμη και στην Αμερικανική λογοτεχνία το σπουδαιότερο έργο του 19ου αιώνα, δεν είναι άλλο παρά το μυθιστόρημα του Μάρκ Τουαίν «Χώλκμπερυ Φιν» που πραγματεύεται την γοητεία της περιπλάνησης και της ανεστιότητας του ήρωα Χώκ Φίν.

Οι κινήσεις και οι περιπέτειες της εργασίας τον 19 αιώνα, μαζί με το πνεύμα της κίνησης και ελευθερίας από τόπο σε τόπο που εξασφάλιζε η μεγάλη έκταση των Ηνωμένων πολιτειών και ο σιδηρόδρομος μετά τον εμφύλιο πόλεμο, εύκολα ανιχνεύονται ακόμα στην Αμερικάνικη λογοτεχνία, στο μυθιστόρημα «Σε κίνηση» του Τομ Γκάν. Εδώ ο συγγραφέας βάζει στο στόμα ενός «Χόμπο» τα λόγια: «Στην χειρότερη περίπτωση βρισκόμαστε τουλάχιστον σε κίνηση. Στην καλύτερη περίπτωση, μη βρίσκοντας ποτέ ένα μέρος για ανάπαυση, πλησιάζουμε ολοένα σε αυτό μη σταματώντας».

Όουκις από την περιοχή της Οκλαχόμας που πλήγηκε από την ξηρασία

Και κατά τον σπουδαίο Αμερικανό ποιητή του 19ου αιώνα Ουώλτ Ουίτμαν: «Ω δρόμε, εσύ με εκφράζεις καλύτερα απ΄ ότι εγώ θα εξέφραζα τον εαυτό μου».

Το ιστορικό υπόβαθρο για το μυθιστόρημα «Τα σταφύλια της οργής» ακουμπά σε όλη ουσιαστικά την κοινωνική ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Είναι έργο αντιπροσωπευτικό των δομικών στοιχείων της κρατικής οργάνωσης, των κοινωνικών, παραγωγικών και οικονομικών σχέσεων των Ηνωμένων Πολιτειών.

Και αυτός είναι και ο λόγος που καταπιάστηκε ο σκηνοθέτης του ώριμου λυρισμού Τζών Φόρντ, με την μεταφορά στον κινηματογράφο του μυθιστορήματος του Στάινμπεκ.

Αυτός είναι και ο συνθετικός λόγος για το Nobel λογοτεχνίας το 1960 στον Τζών Στάινμπεκ, με το έργο του ως αντιπροσωπευτικό της Αμερικανικής κοινωνικής ιστορίας και κουλτούρας.

Για να διαφυλάξει τον χαρακτήρα του μυθιστορήματος, από τυχόν παρερμηνείες και αλλότριες σεναριακές επεμβάσεις, συμμετείχε ο ίδιος ο Τζών Στάινμπεκ στην σεναριακή μεταφορά, αλλά και ο ίδιος ο σκηνοθέτης Τζών Φόρντ απαίτησε την συμμετοχή του συγγραφέα στην κατασκευή του σεναρίου, από την κινηματογραφική βιομηχανία παραγωγής του φιλμ.

Ο σπουδαίος παίχτης της ασπρόμαυρης κάμερας με το φως και τις σκιές (έτσι αποκαλούσαν τότε τον καμεραμέν Γκρέγκ Τόλαντ), ανοίγει τον φιλμ με γενική εικόνα το βάθος τοπίου (1**) του Αμερικανικού δρόμου-σταυροδρόμι, οι κολόνες ρεύματος αριστερά εντοπίζουν χρονικά την αφήγηση στον εικοστό αιώνα με τον εξηλεκτρισμό της Αμερικανικής επαρχίας, από τον οποίο δρόμο έρχεται προς το φακό αρχικά μια κουκκίδα στο βάθος, που όσο πλησιάζει γίνεται άνθρωπος, που από κοντά είναι ο ηθοποιός κεντρικός ήρωας (ο Πήτερ Χένρι Φόντα) της ταινίας. Δηλαδή δηλώνεται έτσι από την έναρξη του φιλμ, το ίδιο το αμερικανικό αχανές επαρχιακό τοπίο και το βάθος τοπίου της φωτογραφίας εκπροσωπεί το ιστορικό Αμερικανικό υπόβαθρο του όλου εγχειρήματος μυθιστορήματος και φιλμ.

1** Σημείωση εδώ: η τεχνική αυτή (πεδίο βάθους) χρησιμοποιήθηκε από τότε κατά πολύ στον σινεμά ακόμα και στην έγχρωμη κινηματογράφηση με κύρια αναφορά του φωτογράφου Τέρενς Γιάνγκ στο φίλμ «ο Λώρενς της Αραβίας».

(Συνεχίζεται)
_______________________
Αναφορές:
– Ουόλτ Ουίτμαν, «ποιήματα».
– Τομ Γκαν, «σε κίνηση»
– Ιστορία Εικονογραφημένη, «του 1970»
– Μαρκ Τουαίν, Χώκ Φίν.
– Το φίλμ, «τα σταφύλια της οργής»