Η δολοφονία του Πολκ και το Αμερικανικό πρόγραμμα βοήθειας στην Ελλάδα

Του Θεόδωρου Αραβανή

Μετά το Μάρτιο του 1948, ο πιο γνωστός Αμερικανός δημοσιογράφος στην Ελλάδα ήταν ο Τζώρτζ Πόλκ, ανταποκριτής του CBS, του οποίου το δεμένο πτώμα ανακαλύφθηκε τον Μάιο μήνα να επιπλέει στην παραλία της Θεσσαλονίκης. Όπως πολλοί άλλοι δημοσιογράφοι των ΗΠΑ, ο Πολκ είχε υπερασπιστεί την ιδέα της Αμερικανικής επέμβασης στην Ελλάδα, ενώ την ίδια ώρα εξίσωνε την επίμονη κριτική του για την αντιδραστική πολιτική της κυβέρνησης των Αθηνών. Την ίδια εποχή ο Ντάνα Άνταμ Σμίθ ανταποκριτής των Νιού Γιορκ Τάιμς σημείωνε: «Οι αντικειμενικοί Αμερικανοί δημοσιογράφοι δεν είναι δημοφιλείς στους αξιωματούχους. Μερικοί Αμερικάνοι που δεν μπορούν καν να ξεχωρίσουν έναν Μαρξιστή από ένα αμυγδαλωτό ανακάλυψαν έκπληκτοι ότι στην Αθήνα έχουν την ετικέτα του Κομουνιστή».

Ή άποψη του Πόλκ είχε εξοργίσει την Ελληνική τότε δεξιά, καθώς επίσης και το σχέδιο του Πολκ να πάρει συνέντευξη από τον αρχηγό του Δημοκρατικού Στρατού Μάρκο Βαφειάδη, στο αντάρτικο επιτελείο του. Σύμφωνα με την χήρα του Πόλκ, Ρέα Κοκκώνη, και η αστυνομία και οι δεξιοί τον είχαν απειλήσει πριν τον θάνατό του. Με σκεπτικισμό για το αποτέλεσμα κάθε έρευνας για την δολοφονία του Πόλκ από τις Ελληνικές αρχές, ο Παγκόσμιος Σύλλογος Συγγραφέων έλαβε την πρωτοβουλία για μια δική τους έρευνα με επικεφαλής τον Στρατηγό Ντόνοβαν. Ο επικεφαλής ερευνητής του, Συνταγματάρχης Τζέημς Κέλις της Αερπορίας των ΗΠΑ, αρχικά δέχτηκε την περιγραφή των γεγονότων που δόθηκε από την Ελληνική Αστυνομία και που είχε την έγκριση των αξιωματούχων των ΗΠΑ: ότι οι Κομμουνιστές είχαν σκοτώσει τον Πόλκ. Αλλά όπως έγραφε αργότερα ο Κέλις: «Συγκέντρωσα άλλες πληροφορίες που αντέφασκαν με την επίσημη ανάκριση και ανέφερα στον Στρατηγό Ντόνοβαν ότι πίστευα ότι υπήρχε μια απόπειρα δεξιάς κυβερνητικής κάλυψης». Αυτό δημιούργησε σοβαρό δίλημμα. «Πολλοί από τους αξιωματούχους μας εδώ ήταν ανήσυχοι γιατί εάν η άκρα Δεξιά είχε διαπράξει αυτόν τον φόνο και ανακαλυπτόνταν» αυτό θα «αναστάτωνε το πρόγραμμα βοήθειας μας στην Ελλάδα». Έτσι ο Κέλις βρέθηκε «ανάμεσα στο τι νόμιζα ότι είναι η αλήθεια και στο εθνικό μας και προσωπικό συμφέρον».

Αντιμέτωποι με αυτή την επιλογή, οι περισσότεροι αξιωματούχοι των ΗΠΑ και της Ελλάδας έθεσαν μια κατώτερη προτεραιότητα στην αλήθεια. Ο Ράνκιν ζήτησε να συναντηθεί με τον Κέλις, λέγοντάς του ότι, «δεν βλέπω γιατί σπάζεις την μέση σου προσπαθώντας να αποκαλύψεις ποιος σκότωσε αυτόν το ανταποκριτή». Σύμφωνα με τον Κέλις, ο Ράνκιν, η ελληνική αστυνομία και άλλοι «προσπάθησαν να εντυπωσιάσουν σε μένα την ανάγκη να καρφιρτσώσουμε την δολοφονία του Πόλκ στους Κομμουνιστές».

Όταν ο Κέλις αρνήθηκε να συμετάσχει σε μια τέτοια απάτη, ο Ράνκιν πληροφόρησε τον Τζώρτ Μάρσαλ στις 17 Ιουλίου ότι η «Πρεσβεία πιστεύει ότι όσο συντομότερα απομακρυνθεί ο Κέλις από την σκηνή, τόσο το καλύτερο». Μέσα σε λίγες μέρες, η Αεροπορία ανακάλεσε τον Κέλις στην Ουάσιγκτον. Δεν διορίστηκε κανένας διάδοχος. Εν τω μεταξύ, ο Ντόνοβαν που φαινομενικά ενεργούσε με ιδιωτική πρωτοβουλία εργάστηκε σκληρά με τους Αμερικανούς και Έλληνες αξιωματούχους. Τελικά αυτοί παρήγαγαν αυτό που πολλοί συνάδελφοι του Πόλκ, από τον κόσμο της ενημέρωσης θεώρησαν μια στημένη δίκη, σχεδιασμένη να αποδείξει έναν κομμουνιστικό σχέδιο για τη δολοφονία Πόλκ. «Ήταν μια κάλυψη» θυμόνταν ο Μαρκί Τσάιλντς, «μια απάτη» παρατήρησε ο Ίρβινγκ Γκίλμαν, «ένα ασβέστωμα» δήλωσε ο Αλεξάντερ Κέντρικ.

Αποσβολωμένος και συντετριμμένος από τις διαδικασίες, ο δεκαεννιάχρονος αδελφός του Πόλκ, Γουίλιαμ, ρώτησε τον Ντόνοβαν κοφτά γιατί δεν ήταν σημαντικό να εξετάσουμε τα γεγονότα. «Γιατί ρωτάς τόσο δύσκολες ερωτήσεις και περιπλέκεις τα πράγματα;» ρώτησε ο πρώην αρχηγός της υπηρεσίας πληροφοριών Ντόνοβαν με εκνευρισμό. «Δεν καταλαβαίνεις ότι είμαστε στη μέση ενός πολέμου; Είσαι ένας έξυπνος νέος άνδρας… Εάν συνεχίσεις, θα καταστρέψεις την σταδιοδρομία σου».

Σημειώσεις:
– Ο Γουίλιαμ Πόλκ -αδελφός του Τζώρτζ Πόλκ- υπηρέτησε στο Συμβούλιο Πολιτικής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ από ρο 1961 ως το 1964 και κατόπιν έγινε πρόεδρος του Ινστιτούτου Αντλάι Στήβενς του Πανεπιστημίου του Σικάγου.
– Ο Τζέημς Κέλις εργάστηκε ως διευθυντής του Τομέα Επιχειρήσεων της CIA από το 1950 ως το 1954 και αργότερα έγινε διευθυντής επιχειρήσεων.
Και ο Κέλις και ο Γουίλιαμ Πόλκ επέμεναν συνέχεια ότι ο χειρισμός της υπόθεσης Πόλκ ήταν μια κοροϊδία της δικαιοσύνης.
– Ο Στρατηγός Γουίλιαμ Ντόνοβαν ήταν επικεφαλής του οργανισμού πληροφοριών OSS που ιδρύθηκε εσπευσμένα στην αρχή του Β΄ παγκοσμίου πολέμου και μετεξελίχτηκε στην CIA. Είχε την φήμη σκληρού Αμερικανού καουμπόυ.
– Ο Τζών Ράνκιν ήταν αντιπρόσωπος του Μισισίπι στο Αμερικάνικο Κογκρέσο.
– Την εποχή της δολοφονίας του Πόλκ, αστυνομικός εμπλεκόμενος ανακριτικά στην Θεσσαλονίκη ήταν κάποιος ταγματάρχης ονόματι Νίκος Μουσχουντής, που είχε την φήμη προστάτη των Ρεμπετών της εποχής και συλλέκτη ίσαμε 5000 -λέγανε τότε- δίσκων γραμμοφώνων με ρεμπέτικα τραγούδια. Μαρτυρίες αυτοπτών της εποχής αναφέρουν ότι, η ανακριτική μέθοδος του Μουσχουντή ήταν ο ξυλοδαρμός αφού πρώτα είχε πιει τα οινοπνεύματά του. Κρασοπατέρα, τον ήθελαν κάποιοι παλιοί σύγχρονοί του Θεσσαλονικείς. Διευθυντής της αστυνομίας ήταν κάποιος Ξανθόπουλος.
– Πρωθυπουργός της Ελλάδος ήταν ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, υπουργός δημοσίας τάξεως ήταν ο Κωνσταντίνος Μακρής, υπουργός δικαιοσύνης ήταν ο Χρήστος Λαδάς και υπουργός Γενικός διοικητής Βορείου Ελλάδος ήταν ο Κων/νος Ροδόπουλος. Επικεφαλής της Αμερικανικής αποστολής για την παρακολούθηση -τοποτηρητής- του Σχεδίου Μάρσαλ ήταν ο Ντουάιτ Γκρίνζγουλντ, προσωπικός φίλος και αδελφός στα όπλα στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο με τον τότε Αμερικανό πρόεδρο Χάρυ Τρούμαν. Με δική του εισήγηση μετατέθηκε από την Αθήνα ο ως τότε Αμερικανός πρεσβευτής Μακ Βή.
– Μαρκί Τσάιλντς και Ίρβινγκ Γκίλμαν, Δημοσιογράφοι ανταποκριτές της εποχής.

Αναφορές: Λώρενς Γουίτνερ. «Η Αμερικάνικη επέμβαση στην Ελλάδα 1943-1949».