Οι νερόμυλοι μεταξύ των χωριών Καρυώτη και Κατούνας

Σχέδιο του Ιωάννη Θεριανού βασισμένο σε σωζόμενα ερείπια

Του Γιάννη Θεριανού

Μια φορά και έναν καιρό ανάμεσα στα χωριά Καρυώτη και Κατούνας, πλάι στο λαγκάδι που χώριζε τους δυο οικισμούς, ήταν δυο νερόμυλοι.

Τότε που οι άνθρωποι ζούσαν ακόμη από τη γη εδώ στους νερόμυλους κουβαλιόταν για αιώνες ο μόχθος τους για να γίνει αλεύρι, πραγματώνοντας έτσι το όνειρο για ένα καρβέλι ψωμί.

Το πότε ακριβώς χτίστηκαν δεν είναι γνωστό. Η κατασκευή τους ανάγεται στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

Τα απομεινάρια ενός από τους δυο νερόμυλους

Η πιο παλιά αναφορά γίνεται σε χάρτη της Λευκάδας που σχεδιάστηκε από τον Sebastian Alberti, δημόσιο μηχανικό στην υπηρεσία της Βενετίας, το έτος 1688 και διακρίνονται σε πολύ κοντινή απόσταση μεταξύ τους.

Σε ένα δεύτερο χάρτη που επίσης διακρίνονται είναι στο χάρτη που σχεδιάστηκε από τον Santo Semitecolo το έτος 1729.

Δούλευαν το χειμώνα και έπαιρναν νερό από την «Φλέβα», ένα παράπλευρο λαγκάδι.

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν ιδιοκτησία του τούρκου Μπαλόγλη και μετά την κατάληψη της Λευκάδας από τους Ενετούς, το έτος 1684, πέρασαν στο δημόσιο.

Ο ένας δόθηκε από την Βενετική πολιτεία στον παπά Άντζουλο Παπαδόπουλο (πρωτόπαπα ερχόμενο από την Κρήτη), ιερέα Καρυωτών, προς εκμετάλλευση και δικαίωμα υπενοικίασης για σειρά ετών. Η οικογένεια αυτή τον διαχειρίστηκε για πενήντα περίπου χρόνια.

Στις 4 Φεβρουάριου 1728, αφού περνάει στην κυριότητα των θυγατέρων του Μαύρας και Αιμιλίας, ο Τζουάνες Καρβελάς σύζυγος της Αιμιλίας και στο όνομα της σιόρας Μαύρας κουνιάδας του, διαχειρίζεται τον νερόμυλο αυτό και τον νοικιάζει για έξι χρόνια στον Γιώργο Αρμούρη από το χωριό Καρυώτη.

Ο απερχόμενος ενοικιαστής ήταν ο Νικολός Διγενής, επίσης κάτοικος Καρυωτών. Το ενοίκιο ήταν να δίνει κάθε χρόνο οκτώμισι κάδους στάρι.

Στις 14 Οκτωβρίου 1737 ο Αντώνιος Καρβελάς (γιος της Αιμιλίας και του Τζουάνες Καρβελά) νοικιάζει τον νερόμυλο στον Νικολό Τοκολό, κάτοικο Καρυωτών, να τον δουλεύει αποκοπή με χρέος και να δίνει στον Αντώνιο Καρβελά λίρες πενήντα τρεις και σολδία έξι.

Εξαρτήματα – σύνεργα του νερόμυλου που του παραδίνονται είναι κουλούρια (μικρά μεγάλα), μυλοκόπια, χελιδόνα, μοκλό και κένδρα.

Τα σωζόμενα σήμερα ερείπια ενός από τους νερόμυλους στη θέση «Μπαλόγλη» Καρυωτών

Τον δεύτερο νερόμυλο φαίνεται να τον διαχειρίζεται ο Γιώργος Σπαθάς, ο οποίος στις 22 Φεβρουαρίου του 1718 τον νοικιάζει στον Νικολό Διγενή να τον δουλεύει για χρόνους τέσσερις, με υπόσχεση να πληρώνει επιπλέον του ενοικίου τρεισήμισι κάδους στάρι, λόγω χρεών που άφησε ο πατέρας του Ιωάννης Διγενής κάτοικος Καρυωτών.

Στην απογραφή Grimani του έτους 1766-1770 καταγράφονται και οι δυο αυτοί νερόμυλοι εντός της περιφέρειας του χωριού Καρυώτη, στην τοποθεσία «Μπαλόγλη».

Το έτος 1799 έως το έτος 1828 τους νερόμυλους διαχειρίζονται οι Σπυρίδων Μάστρακας του ποτέ Αντωνίου από την Αγία Μαύρα, Ιωάννης ντε Τζώρτζης και Αντώνιος Αρνόπουλος.

Για μια προσπάθεια οικοδόμησης ενός τρίτου νερόμυλου μας πληροφορεί μια αχρονολόγητη επιστολή προς τον έπαρχο της Λευκάδας στα χρόνια της Ιονίου Πολιτείας, που αναφέρει ότι ο Αποστόλης Σκιαδάς, γιος του Χρήστου από το χωριό Καρυώτη, θα οικοδομήσει έναν νερόμυλο στην τοποθεσία «Παλιάμπελα» στην περιοχή του χωριού Καρυώτη. Είναι πολύ πιθανό ότι ο νερόμυλος αυτός δεν οικοδομήθηκε ποτέ.

Μαρτυρίες επίσης κατοίκων μας γνωστοποιούν ότι οι νερόμυλοι πέρασαν αργότερα στην ιδιοκτησία του παπά Ιωάννη (Θεόδωρου;) Βρετού που από αυτόν τους κληρονόμησε η οικογένεια Σάντα.

Η ίδια οικογένεια τους δούλεψε τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας τους. Οι τελευταίοι μυλωνάδες ήταν τα αδέλφια Γεώργιος, Δημήτριος και Βασίλειος Σάντας.

Ο ένας εκ των δυο νερόμυλων (που ερείπιά του σώζονται) είχε δοθεί προίκα και ανήκει σήμερα στην οικογένεια Κολόκα από το χωριό Κατούνα.

Ο δεύτερος πουλήθηκε το 1980 από τον Γεράσιμο Σάντα, απόγονο της οικογένειας Σάντα, στην κοινότητα Κατούνας. Ο χώρος χρησιμοποιήθηκε από την κοινότητα ως σκουπιδότοπος και αποτελεί σήμερα μέρος της δημοτικής περιουσίας.

Η λειτουργία των νερόμυλων φτάνει του ενός μέχρι το 1935-40 περίπου και του άλλου μέχρι το 1920, ίσως και λίγο πιο μετά.

Πηγές: Συμφωνητικό γεννώμενο στις 22 Φεβρουαρίου 1718 του νοταρίου Ιωάννη Καρβελά, Συμφωνητικό γεννώμενο στις 14 Οκτωβρίου 1737 του νοταρίου Παναγιώτη Κουρκουμέλη, Συμφωνητικό γεννώμενο στις 4 Φεβρουαρίου 1728 του νοταρίου Γεωργίου Μπαρμπαρίγου, Φάκελος 07-02-02-01-011-001, Γ.Α.Κ. – Αρχεία Ν. Λευκάδας.