Οι «καλένδες» και οι … καδνέλες

Ανάγλυφο που εικονίζει την είσπραξη των φόρων της Ρωμαϊκής εποχής

Του Θεόδωρου Αραβανή

Στην διαχείριση και οργάνωση του Ρωμαϊκού κράτους από τον πρώτο αιώνα μέχρι και την παρακμή του (τέλος του 3ου μ.Χ. αιώνα), καλένδες ονομάζονταν οι πρώτες μέρες του μήνα για την καταβολή των φόρων απ΄ τους υπηκόους και την είσπραξη αυτών των φόρων απ΄ την τάξη των φορονταραβεριτζίδων (αρχικά ήταν η κοινωνική τάξη των Ιππέων που λειτουργούσαν έναντι προμήθειας για την είσπραξη των φόρων).

Ο φόρος τον οποίο χρέωνε η τότε αυτοκρατορική Ρωμαϊκή πολιτεία και οι φοροσυμπαρομαρτούντες νταραβεριτζίδες (η τάξη των συμφερόντων που εστοιχίζετο κάθε φορά πίσω απ΄ τον αυτοκράτορα) και κατένειμε για εξαγορά απ΄ τους πολίτες, έπρεπε να εισπράττεται απ΄ τους φορατζήδες και να καταβάλλεται αντίστοιχα εμπροσθοβαρώς, δηλαδή στις πρώτες μέρες του κάθε μήνα, τις καλένδες. Το διαχειριστικό οικονομικό έτος στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ταυτό με το φορολογικό, και για τούτο η λειτουργική των δοσιμάτων των πολιτών -εισπράξεως αντίστοιχα απ΄ το Αυτοκρατορικό ταμείο- ήταν στην αρχή κάθε μήνα και όχι απολογιστικά στο τέλος κάθε μήνα. Ώστε στην διάρκεια του έτους να έχουν καταβληθεί/εισπραχθεί, οι φόροι που αντιστοιχούσαν σ΄ αυτό το διαχειριστικό ίδιο έτος, για τούτο και φορολογικό έτος.

Ασφαλώς η Αυτοκρατορική στρατοκρατική δομή και οργάνωση της τότε Ρωμαϊκής κρατικής οντότητας, αλλά και κάθε λειτουργούσα διαχειριστική δομή, καλό θα ήταν να μην ετεροχρονίζει στο ισοζύγιο εσόδων-εξόδων λειτουργικά τις εγγραφές (δηλαδή τα έσοδα μιας κρατικής διαχείρισης να αναφέρονται και στην ίδια χρονική περίοδο εις την οποία πραγματοποιούνται τα έξοδα). Και ταυτόχρονα βέβαια ο συγχρονισμός αυτών των ποσοτήτων εσόδων-εξόδων, κατέλειπε στην οικονομική ζωή την αναγκαιότητα της περίπου συγχρονισμένης καταβολής των αμοιβών στην κοινωνική συναλλακτικότητα, διότι έτσι θα μπορούσαν οι πολίτες να ανταποκριθούν στις καταβολές των φόρων στις αντίστοιχες ημερομηνίες. Και πάλι βέβαια, εφόσον οι εισπράξεις των φόρων απ΄ το Ρωμαϊκό κράτος γινόταν εμπροθέσμως -στις καλένδες- στο όλο σύστημα υπήρχε μια μεταφορά του χρηματοοικονομικού κόστους προς τους πολίτες οι οποίοι έπρεπε να πληρώσουν τους φόρους μπροστά (στις καλένδες), ασχέτως το πότε θα εισέπρατταν αυτοί τα χρήματα απ΄ την εργασία των κατά την διάρκεια των υπολοίπων ημερών (μετά τις καλένδες) του μήνα.

Και για να μπορέσουν οι πολίτες να καταβάλουν τους φόρους των στις πρώτες μέρες του μήνα, αναγκάζονταν προοδευτικά και προσέφευγαν στον δανεισμό (για την καταβολή των φόρων στις καλένδες) στους ίδιους τους φοροεισπράκτορες (στην τάξη των Ιππέων). Οι εξαρτήσεις έτσι των πολιτών από τους φοροεισπράκτορες μεγάλωναν προοδευτικά σε περιόδους κυκλικών οικονομικών κρίσεων ή οικονομικής δυσπραγίας. Ταυτόχρονα οι φοροεισπράκτορες και δανειστές των πολιτών μαζί, αποκτούσαν ικανή δυνατότητα κοινωνικής παρέμβασης και χειραγώγησης των χρεωμένων σε αυτούς πολιτών και τελικά αποκτούσαν και τεράστια δυνατότητα παρέμβασης στην Αυτοκρατορική εξουσία καταλήγοντας ουσιαστικά με τα χρόνια να αποτελούν την τάξη των ισχυρών της Αυτοκρατορίας, ανεβάζοντας και κατεβάζοντας και δολοφονούντες ακόμα και Αυτοκράτορες αν αυτοί (οι Αυτοκράτορες) δεν συμμεριζόταν τα επαγγελματικά των συμφέροντα.

Το όποιο νομισματικό εργαλείο είχε στα χέρια του ο κάθε Αυτοκράτορας, αλλάζοντας την ισοτιμία χρυσού/αργύρου ή μειώνοντας το βάρος των χρυσών νομισμάτων υπέρ της αργυρής κυκλοφορίας, ή εκδίδοντας ακόμα και χαλκά νομίσματα (σηστέρτιους) για την κινητοποίηση της παραγωγικής ζωής μέσω της εγχρηματοποιήσεώς της, το όποιο λοιπόν νομισματικό εργαλείο είχε ο κάθε Αυτοκράτορας για την ανακατανομή των πόρων στους υπηκόους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ήταν σύντομης και περιορισμένης διάρκειας και κοινωνικής αποδόσεως, διότι σκόνταφτε πάνω στην οργισμένη συμφεροντολογική αντίσταση των φοροεισπρακτόρων (κοινωνική τάξη αρχικά των Ιππέων).

Και αν η αυτοκρατορική εξουσία επέμενε, τότε βγάζαν απ΄ την μέση τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα και τους όποιους πιστούς συμβούλους του, με δολοφονίες ή παραμελισμό του Αυτοκράτορα, υπέρ του κάθε φυτευτού χειραγωγημένου Αυτοκρατορικού διαδόχου. Μέχρι να το ξαποστείλουν και αυτόν.

Η δολοφονία Αυτοκρατόρων και αυτοκρατορικών συμβούλων, ή ο παραμελισμός των υπέρ των χειραγωγημένων διαδόχων στην αρχαία Ρώμη, ήταν ευδόκιμα σπορ και ιστορικά επενδύθηκαν με τον όρο «συνομωσίες». Που πίσω απ΄ τον όρο αυτό κρύβονταν το όλο σκηνικό της κοινωνικής σκληρά διαταξικής διαστρωμάτωσης στην κοινωνία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Με τα χρόνια και αφού ο πλούτος στα χέρια των Ιππέων μεγάλωνε (από το σύστημα είσπραξης φόρων/δανεισμού για την καταβολή φόρων), μεγάλωνε και η κοινωνική δυναμική αυτών (της τάξης των Ιππέων) με αποτέλεσμα κάποιοι απ΄ αυτούς να προσβλέπουν μεγαλομανώς και στην Αυτοκρατορική τήβεννο. Και ταυτόχρονα άρχισαν να απασχολούν τους υπονταραβεριτζήδες των (δημιουργώντας νέους φορατζήδες), για να κάνουν την βρώμικη δουλειά είσπραξης των φόρων. Δηλαδή την δημιουργία ενός λειτουργικού υποσυστήματος εισπρακτόρων για να ασχολείται με την καθημερινότητα της είσπραξης/δανεισμού των φόρων απ΄ τους πολίτες. Το λειτουργικό αυτό σύστημα έπρεπε να είναι ταξινομικά προσδιορισμένο και απρόσωπο, με καρτέλες ή με εγγραφές πάνω στα μέσα εγχάραξης της εποχής (σώζονται πλήθυνες πινακίδες ακόμα και μαρμάρινες σκαλισμένες σε όλα τα μουσεία του κόσμου που αναφέρουν εγγραφές και δοσοληψίες φόρων της Ρωμαϊκής εποχής). Και ταυτόχρονα όλο το σύστημα για να αυτοπροστατευτεί, έφτιαξε και μια ενδιάμεση τάξη επιθεωρητών, οι οποίοι θα έλεγχαν τους εισπράκτορες (φορατζήδες) και θα απολογούταν στους αυθέντες (Ιππείς) για την ορθότητα των εγγραφών και την ακεραιότητα των εισπράξεων -βάσει των εγγραφών- απ΄ την νέα τάξη των υπονταραβεριτζήδων εισπρακτόρων.

Το ποσό όμως των φόρων που έπρεπε να εισπράξουν απ΄ τους πολίτες (αυτό που θα εισέπρατταν οι υπονταραβεριτζήδες εισπράκτορες φορατζήδες και θα επικύρωναν οι επιθεωρητές ελεγκτές), το προσδιόριζαν οι ίδιοι οι αυθέντες (νταραβεριστές) Ιππείς. Δηλαδή έλεγχαν και προσδιόριζαν οι ίδιοι όλο το οικονομικό ποσοτικά κύκλωμα της φορολόγησης και των εισπράξεων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Και τις περισσότερες φορές ή μάλλον όλες, υπολογίζονταν έκτακτα ο φόρος που έπρεπε να καταβάλουν οι πολίτες, εμπροσθοβαρώς αιφνιδιαστικά στην αρχή του έτους ή τις τελευταίες μέρες του τελευταίου μήνα του έτους προηγούμενου φορολογικού έτους. Και αυτός ήταν ο λόγος (η βουλιμία και η αναγκαιότητα των εισπράξεων της τάξης των Ιππέων) που εξηγεί την καθιέρωση του διαχειριστικού ως και φορολογικού έτους ( δηλαδή εισπρακτικού). Διότι για το σκέλος των κοινωνικών δαπανών, τα υπερεθνικά και κρατικά αυτά μορφώματα , παραπέμπουν στις «καλένδες». Δηλαδή ασκούνται στην διπλή ταρίφα της νοηματικής κοινωνικά διάστασης των λέξεων.

Και σε κάποιες σύγχρονες κρατικές φορολογικές διαχειριστικές οργανώσεις και υπερεθνικούς υπερκρατικούς σχηματισμούς αγοραίων εκδοχών, απανταχού του πλανήτη, νομίζουν ότι καινοτομούν αντιγράφοντας και επαναφέροντας παρωχημένα παλιά δοκιμασμένα -καλά- πολλές φορές κόλπα, για να απεικονίσουν την ποσοτική και ποιοτική διάσταση και οντότητα των συγχρόνων κοινωνικών κρατικών οργανώσεων!!

Στο ιστορικό αόριστο προβλεπτικά ή και προβλέψιμο, δεν σκέφτονται οι σύγχρονοι παρωχημενοκολπατζήδες, μήπως τους πάρουν χαμπάρι διεθνώς οι πολίτες και απ΄ τις καλένδες αναφερθούμε τότε στις καδνέλες (1*).

(1 *) Καδνέλα = Ξύλινη δοκίς, ξύλινο πηχί (κατά τα Λευκαδίτικα του Χ. Λάζαρη).
Ξύλο γερό και σκληρό ως ένα μέτρο περίπου εκάστοτε που ακουμπούσε διαγώνια απ΄ την εσοχή του τοίχο στο μέσα μέρος της ξύλινης πόρτας για να ασφαλίζει έτσι την πόρτα από έξωθεν παραβίαση.