Ο ελαιώνας του Καρυώτη και τα ελαιοτριβεία στον 20ο αιώνα

Πέτρινο απομεινάρι από το παλιό ελαιοτριβείο του Ποταμιάνου

Του Γιάννη Θεριανού

Ένα μεγάλο κομμάτι των ελαιώνων του νησιού της Λευκάδας ήταν στην περιφέρεια Καρυωτών – Κατούνας. Σε αναφορά του κτηματολογίου το έτος 1726 δηλώνονται στην περιφέρεια του χωριού, κυρίως από κατοίκους των Καρυωτών, 510 παλιά ελαιόδεντρα και 62 νέα. Σκατζολιές, Ασπρολιές, Μαυρολιές, Πλεξιδολιές και Σταφιδολιές είναι μερικές από τις ποικιλίες ελιών που αναφέρονται σε πλήθος συμφωνητικών και πωλητηρίων τον 18ο αιώνα¹.

Αιωνόβιες ελιές. Αριστερά: Στη θέση Βουρλάκι, με περίμετρο 9.5 μέτρα. Δεξιά: Στον παλιό οικισμό Καρυωτών, με περίμετρο στη βάση της 11.5 μέτρα

Την ίδια χρονική περίοδο στην περιφέρεια του Καρυώτη υπήρχαν οικογένειες με μεγάλη ακίνητη περιουσία που είχαν στην κατοχή τους μεγάλο αριθμό ελαιοδέντρων.

Mερικές από τις οικογένειες αυτές ήταν: του ευγενή Αγγελή Σουμήλα², του ευγενή Γ. Δοτόρου Ιάκωβου Νοταρά³, του Σωτήρη Δουκόπουλου⁴, του Ιωάννη Καρβελά⁵ (νοτάριος της Αγίας Μαύρας), του Φραντζέσκο Χατζή Γρεβελάκη⁶, του μισέρ Αθανάσιου Αναγνώστη Αντίπα⁷ και των αδελφών Ιωάννη και δοτόρου Μικέλ Φρατζή⁸. Επίσης ο Αρχιεπίσκοπος Ευγένιος Μαρίνος⁹ δήλωνε τέσσερις ελαιώνες.

Πέτρινο απομεινάρι από το παλιό ελαιοτριβείο του Κώστα και Νίκου Λάζαρη

Το έτος 1759-1760 από το νησί της Λευκάδας εξάγονται 1.000 βαρέλια λάδι προς Βενετία, Πρέβεζα και την Οθωμανική αυτοκρατορία, τα οποία πληρώνονται με 1.500 τσεκίνια¹⁰.

Δέκα χρόνια μετά στην απογραφή Grimani το έτος 1770 στον ελαιώνα Καρυωτών δηλώνονται 1.600 ελαιόδεντρα και δουλεύουν δυο (2) ελαιοτριβεία εντός του χωριού.

Μια αναφορά του έτους 1732 στον Γιάννη Προμουντινό, κάτοικο Καρυωτών, μιλά για χρέη του προς τους Αναγνώστη, Αθανάσιο, Αντύπα και Χρήστο Περιβολάρη, οι οποίοι του παίρνουν, μέχρι την αποπληρωμή του χρέους, τα έσοδα από το 1/2 ελαιοτριβείου που του ανήκει¹¹.

Σε κατάσταση του έτους 1854 των περιουσιακών στοιχείων του Δημήτριου Σκιαδά, γιου του παπά Αποστόλη, φαίνεται να του ανήκε το 1/4 ελαιοτριβείου εντός του χωριού ενώ το υπόλοιπο ανήκε στον Κωνσταντίνο Σκιαδά και τους κληρονόμους του Γεωργίου Θεριανού¹¹.

Ο εικοστός αιώνας βρίσκει να δουλεύουν στην περιφέρεια του Καρυώτη, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, οκτώ ελαιοτριβεία. Αυτά ήταν τα εξής:

Το ελαιοτριβείο των αδελφών Ποταμιάνου στην θέση «Βιγλί» που κατασκευάστηκε το έτος 1856 και δούλεψε μέχρι το 1940. Μια εντοιχισμένη επιγραφή γράφει:

[Gallery not found]
Το ελαιοτριβείο των αδελφών Νίκου και Κώστα Λάζαρη που αγοράστηκε το έτος 1930 από την οικογένεια Καβαδία και βρισκόταν μέσα στον παλιό οικισμό των Καρυωτών.

Οι αδελφοί Λάζαρη δούλεψαν το ελαιοτριβείο μέχρι τη χρονιά που μετεγκαταστάθηκε ο οικισμός. Το ελαιοτριβείο σταμάτησε να δουλεύει το έτος 1954¹⁴.

Δυο ελαιοτριβεία του Σταματόπουλου στην περιοχή που ονομάστηκε «Λιτροβειά» λίγο πιο έξω από το νέο οικισμό των Καρυωτών. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκαν αλλά από μαρτυρίες κατοίκων γνωρίζουμε ότι δούλευαν μέχρι το 1930 περίπου.

Το μηχανοκίνητο ελαιοτριβείο και ο Μύλος του Τηλέμαχου Κοψιδά στην Σπασμένη Βρύση. Κατασκευάστηκε από τον ίδιον το έτος 1955 και δούλεψε μέχρι το 1972¹⁵.

Το ελαιοτριβείο του Λάμπρου Ζαβιτσάνου (Σαλίμπη) στην άκρη του νέου οικισμού. Κτίστηκε από τον ίδιο το έτος 1960 και δούλεψε με τον παραδοσιακό τρόπο μέχρι το έτος 1965¹⁶.

Στην περίοδο αυτή δούλεψαν σε αυτό οι Σπύρος Θειακός του Αργύρη, Χρήστος Κότσης και Μιχάλης Ζαβιτσάνος του Θεοδώρου.
[Gallery not found]
Το συνεταιριστικό ελαιοτριβείο του Πάνου Λάζαρη, Γιώργου Λάζαρη και Λουκά Θειακού δούλεψε μηχανοκίνητα για επτά περίπου χρόνια, από το 1959 έως το έτος 1966, στα πρώτα χρόνια του νέου οικισμού¹⁷.

Το ελαιοτριβείο του Ανδρέα Λάζαρη (Κολοβού) από το χωριό Λαζαράτα. Το ελαιοτριβείο αυτό προϋπήρχε και αγοράστηκε από τον ίδιο το έτος 1914. Ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας Γαβαλά και δούλεψε έως το 1950¹⁸.

__________________________
¹ Βενετική Διοίκηση, Φάκελος 01-06-016, ΓΑΚ Λευκάδας
² —-
³ Συμφωνητικό γεννώμενο στις 28 Ιανουαρίου 1728 του νοταρίου Ιωάννη Γαβαλά, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁴ Συμφωνητικά γεννώμενα στις 4 Φεβρουαρίου 1735, 18 Φεβρουαρίου 1735, 23 Μαρτίου 1723, 9 Απριλίου 1735, 30 Μαρτίου 1735 του νοταρίου Βιτσέντσου Γκαετάνη, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁵ Συμφωνητικό γεννώμενο στις 2 Οκτωβρίου 1720 του νοταρίου Γεωργίου Μπαρμπαρίγου, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁶ Συμφωνητικά γεννώμενα στις 31 Μαρτίου 1734, 21 Απριλίου 1734, του νοταρίου Ιωάννη Γαβαλά, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁷ Συμφωνητικό γεννώμενο στις 4 Σεπτεμβρίου 1732 του νοταρίου Γεωργίου Μπαρμπαρίγου, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁸ Συμφωνητικά γεννώμενα στις 19 Μαΐου 1756, 15 Ιανουαρίου 1757, του νοταρίου Σπυρίδωνος Μαράτσου, ΓΑΚ Λευκάδας.
⁹ Βενετική Διοίκηση, Φάκελος 01-06-011, ΓΑΚ Λευκάδας
¹⁰ Christina E. Papakosta, “Sailing from the Ionian Sea: People, ships and trade in the island of Lefkada in the 18th century”, Seapower, technology and trade. Studies in Turkish meritime history, ed. Dejanirah Courto-Feza Gunergun – Maria Pia Pedani, Instabul 2014, σελίδα 306.
¹¹ Συμφωνητικό γεννώμενο στις 23 Μαΐου 1732 του νοταρίου Γεωργίου Μπαρμπαρίγου, ΓΑΚ Λευκάδας.
¹² Εκλογικά, Φάκελος 07-01-07-025, ΓΑΚ Λευκάδας.
¹³ Μαρτυρία της οικογένειας Μπάλτσα που έχει στην κατοχή της το κτίσμα.
¹⁴ Μαρτυρία της οικ. Λάζαρη.
¹⁵ Μαρτυρία της οικογένειας Κοψιδά.
¹⁶ Μαρτυρία της οικογένειας Ζαβιτσάνου.
¹⁷ Μαρτυρία της οικογένειας Λάζαρη.
¹⁸ Μαρτυρία του Αποστόλου Λάζαρη της ίδιας οικογένειας.