Εβδομαδιαία στήλη «Το Κέρας της Αμάλθειας»: «Η τιμή και το χρήμα»

Του Χρήστου Σκιαδαρέση,
-Φιλολόγου,
-Μέλους της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών

«Η ευτυχία κάνει τέρατα, η δυστυχία ανθρώπους»
(λαϊκό γνωμικό)

Όλοι μας γνωρίζουμε το ομώνυμο αριστουργηματικό διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Άπαντες.

Όλοι μας, όμως, γνωρίζουμε και το μέσο συναλλαγής και διεξαγωγής των αγοραπωλησιών μας.

Το μέτρο διακανονισμού των συναλλακτικών μας σχέσεων.

Αυτό το είδος συμβατικής αποτίμησης των παραγόμενων αγαθών και των παραγωγικών δραστηριοτήτων των ανθρώπων.

Για ποιον, φυσικά, «χτυπάει η καμπάνα»; Μα, για το χρήμα! Ποιον άλλο;

Ετούτη τη γονιμοποιό, κατά μία έννοια, δύναμη που διασφαλίζει (;) την επιβίωση και την ευημερία σε έναν κοινωνικό οργανισμό.

Αναμφίβολα, η συμβολή του στην εξέλιξη του ανθρώπου και στην κάλυψη των αναγκών του υπήρξε θεμελιώδης.

Ήταν λειτουργικά αδύνατο να διατηρηθεί ες αεί ο αντιπραγματισμός, δηλαδή η ανταλλαγή εμπορευμάτων με εμπορεύματα, γι’ αυτό, με νομοθετικές πράξεις που εξέδωσαν (εξ ου και η ονομασία «νόμισμα») οι αρχαίοι λαοί (Έλληνες, Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Φοίνικες), «έκοψαν» και κυκλοφόρησαν χιλιάδες μεταλλικά κέρματα, πάνω στα οποία αναγραφόταν η ονομαστική τους -μ’ άλλα λόγια, η ανταλλακτική- αξία και ισχύς.

Κατόπιν, τα χρησιμοποίησαν (εξ ου και η ονομασία «χρήμα», από το «χράομαι – χρώμαι» που σημαίνει «χρησιμοποιώ») στο πρωτόγονο ανταλλακτικό σύστημα, για να καταστήσουν ευχερέστερη τη λειτουργία της οικονομικής ζωής.

Σταθεροποίησαν, έτσι, τις τιμές εκατοντάδων προϊόντων, διεύρυναν τους κύκλους των εργασιών τους, καταμέρισαν την εργασία σε κλάδους, λύτρωσαν τον άνθρωπο από τα καταπιεστικά δεσμά των υλικών αναγκών και τον παρότρυναν να απολαύσει αγαθά που δεν παρήγαγε ο ίδιος, συνδυάζοντας, παράλληλα, «το τερπνόν μετά του ωφελίμου».

Δηλαδή και από το άγχος της επιβίωσης τον απάλλαξαν -προσωρινά έστω- αλλά και στη ζωή του προσέδωσαν ένα ανώτερο περιεχόμενο.

Το θαύμα της Ακρόπολης αυτό δεν επιβεβαιώνει; Τι άλλο;

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, χρησιμοποιώντας συνετά την ευχέρειά τους και τον πλούτο τους, εκπλήρωσαν πολλές απ’ τις υψηλές επιθυμίες και τις φιλοδοξίες τους ή στράφηκαν σε έργα δυσθεώρητης πνευματικής και καλλιτεχνικής αξίας.

Μάλιστα. Λαμπρά.

Ας αφήσουμε, όμως, για λίγο το τι γινόταν στο μακρινό χθες κι ας έρθουμε σιγά – σιγά στο τι γίνεται στο κοντινό μας τώρα…

Τι κάνουμε σήμερα οι πιο πολλοί;

Σήμερα, έχουμε γίνει όλοι μας σαν τ’ απύθμενα πιθάρια. Σαν τα αδηφάγα όρνεα, τα πτωματοφάγα ερπετά.

Βουλιμικοί. Αχόρταγοι. Πλεονέκτες.

Ποθούμε να κορέσουμε την ψυχή μας σωρεύοντας όσο το δυνατόν πιο πολλά υλικά αγαθά.

Να θρέψουμε το στομάχι, να καλλωπίσουμε το σώμα, να παχύνουμε την καρδιά.

Δεν καταναλώνουμε για να ζούμε. Ζούμε για να καταναλώνουμε.

Γίναμε μια κοινωνία αφθονίας, απληστίας, μια κοινωνία φιλάργυρη, φιλήδονη, φιλάρεσκη, σκαιά (=τραχιά, σκληρή).

Διότι δεν είναι ότι ξεμείναμε με τα λίγα, αλλά ότι επιθυμήσαμε τα πολλά!

Ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία δεν απολαύσαμε τόσα πολλά αγαθά μαζί, αλλά και ποτέ στο παρελθόν δεν ήμασταν τόσο ανικανοποίητοι, όσο σήμερα!

Αλήθεια, πόσο έχουμε εξαχρειωθεί ηθικά! Πόσο σκληρύναμε, πόσο φιλοτομαριστές γίναμε, πόσο άγρια αρπαχτικά!

«Πλουσιότερος ο ελαχίστοις αρκούμενος˙ αυτάρκεια φύσεως γαρ πλούτος» είχε πει κάποτε ο Σωκράτης απευθυνόμενος σε κάποιον.

Πού να ζούσε σήμερα ο μέγιστος αυτός άνδρας, να μας έβλεπε από κάποια γωνιά!

Θα έφριττε, αν έβλεπε σε τι είδους φυλακή είμαστε κλεισμένοι! Σε τι κολαστήριο!

Δεν υπάρχει, ίσως, χειρότερη ειρκτή από το δεσμωτήριο των αναγκών!

Διότι προσφέρει διευκολύνσεις σε αδιέξοδα που δεν υπάρχουν!

Και εμείς, υπνωτισμένοι και μεθυσμένοι από την τεχνητή αυτή Νιρβάνα (στην οποία μόνοι μας στο κάτω – κάτω της γραφής αυτοεμποτιστήκαμε), εγκαταλείψαμε τις μικροχαρές της ζωής, για να βουλιάξουμε και να πνιγούμε μέσα σε πρωτόγνωρα -για το ανοσοποιητικό μας μηχανισμό- πελάγη πλεονεξίας.

Τουλάχιστον να συνδυάζαμε την υλική υπεροχή με ένα πιο αγνό, πιο ηθικό φρόνημα! Να εφαρμόζαμε -έστω και περιστασιακά- τη συμβουλή του Χριστού «ο έχων δύο χιτώνας διδότω τον ένα»!

Θα ανακουφίζαμε λίγο τον πάσχοντα συνάνθρωπο και, πιθανόν, θα δοκιμάζαμε και οι ίδιοι τη γλυκιά αίσθηση της αγαλλίασης της προσφοράς και της δοτικότητας!

Κι όμως! Ασυγκίνητοι παραμείναμε! Παγοκολόνες! Πλωτά παγόβουνα!

Συμπεριφερόμαστε σαν κλάσματα ανθρώπου, σαν ηθικά ράκη, σαν ανθρωπάρια δειλά.

Μεταβάλαμε το χρήμα σε αυτοσκοπό και μέσο διαφθοράς.

Δωροδοκούμε και δωροδοκούμαστε (=δεκαζόμαστε), όπως ο βυρσοδέψης και πολιτικός Άνυτος, ο κατήγορος του Σωκράτη, ο οποίος χρημάτισε τους δικαστές, για να μεροληπτήσουν εις βάρος του κορυφαίου Έλληνα φιλοσόφου και να νοθεύσουν το δικαστικό αποτέλεσμα (399 π.Χ., δίκη και καταδίκη Σωκράτη).

Δίνουμε προβάδισμα στο χρήμα, κυνηγώντας την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας, και το ανάγουμε σε υπέρτατη αρχή, σε κορωνίδα των αξιών, μνημονεύοντας υποκριτικά μόνο όλες τις άλλες.

Αιχμαλωτιζόμαστε στη σαγήνη του, πνιγόμαστε στην ιλύ του (<η ιλύς, της ιλύος = πηλός, λάσπη) και διαμορφώνουμε ελαστική συνείδηση, ατροφική.

Ανασύρουμε στην επιφάνεια κάθε μας κατώτερο ένστικτο για να τροφοδοτούμε την ματαιοδοξία μας, που την ακολουθούμε «γραμμή», χωρίς υπαναχωρήσεις, έρευνα ή άλλη, βαθύτερη, εξέταση.

Μας θαμπώνει η λάμψη του χρήματος, μας καθυποβάλλει η δύναμή του.

Η συσσώρευσή του μας δίνει έναν αέρα ενθουσιασμού.

Έγινε η φιλοσοφική μας λίθος, το πείραμά μας να τελειωθούμε.

Να φτιάξουμε στη γη τον παράδεισο που χάσαμε στον ουρανό.

Να υψώσουμε μέγαρα – βουνά, να στεγάσουμε την ψυχική μας ερημιά.

Να γίνουμε κοινωνία της αφθονίας και της ευτυχίας χωρίς κόπο.

Να αγαπήσουμε τις τυμπανοκρουσίες και να υψηλοφρονήσουμε.

Να δώσουμε σάρκα και οστά στα πιο «σκοτεινά» μας κίνητρα.

Να πουλήσουμε εκδούλευση μπας και αγοράσουμε λίγο όφελος.

Να κυνηγήσουμε το απόλυτο, να φτάσουμε στην πιο ψηλή κορυφή της ευζωίας, να ανοίξουμε όλες τις πύλες της καλοπέρασης, να χορτάσουμε το ανικανοποίητο και ακόρεστο κομμάτι του θυμοειδούς μας.

Το αποτέλεσμα; Γίναμε τόσο πολύ φιλάργυροι, αγαπήσαμε τόσο πολύ το χρήμα, πλαστικοποιήσαμε τόσο πολύ τη συνείδησή μας, που η αδαμαντίνη της ηθικής μας κάμφθηκε.

Λες και μας σάρωσε παλιρροϊκό κύμα, στραπατσαριστήκαμε και καταρρακωθήκαμε.

Καταντήσαμε ευτελείς και μικρόψυχοι. Επαίσχυντοι και χοντροκομμένοι.

Τίποτα πλέον δεν δονεί τις χορδές της ευαισθησίας μας παρεκτός τον ήχο των κερμάτων.

Γίναμε προδότες του καθήκοντος, μανιακοί ευδαιμονιστές, κενοί περιεχομένου, βδελυροί.

Τοξινωθήκαμε ψυχικά.

Μετατρέψαμε το περιττό σε απόλυτα αναγκαίο.

Αποβάλαμε κάθε μας ανθρώπινη ιδιότητα και υπόληψη.

Ασχημύναμε. Γίναμε μισάνθρωποι. Φτηνοί.

Πρόθυμοι για κάθε είδους κακουργία και φαυλότητα.

«Στον φιλάργυρο τα γρόσα, όπως στον νεκρό η γλώσσα», λέει μια λαϊκή παροιμία . Δηλαδή, όπως από τον νεκρό δεν μπορείς να πάρεις λέξη, έτσι και από τον φιλάργυρο, δεν μπορείς να πάρεις γρόσια, χρήματα.

Απόλυτα λογική ρήση, εφόσον, τελικά, το χρήμα ευεργετεί ή καταστρέφει αναλογικά προς τις προθέσεις μας.

Γι’ αυτό, ίσως, και ο Αριστοτέλης διατεινόταν ότι «εφ’ ημίν εστιν αρετή, (εφ’ ημίν εστιν) τε και κακία».

Διότι, απλούστατα, η επιλογή, άρα και η ευθύνη του τι θα πράξουμε, είναι αποκλειστικά δική μας.

Διαλέγουμε και παίρνουμε.

(Φωτό: Από εξώφυλλο της γαλλικής έκδοσης του βιβλίου La Douce -«Ένα γλυκό κορίτσι»- του Ντοστογιέφσκι).