Ο Γ. Μανωλίτσης (Τσανάτσος) εξόριστος στη Μακρόνησο

Όρθιος, δεύτερος από αριστερά: Ο μαχητής του ΔΣΕ Γιώργος Μανωλίτσης (Τσανάτσος)

Ο Γιώργος Μανωλίτσης (Τσανάτσος) ήταν μαχητής του Αρχηγείου Ξηρομέρου-Λευκάδας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και ένας από τους επιζήσαντες της αιματηρής Μάχης της Πούντας που έλαβε χώρα κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου (22 Ιουνίου 1947) και είχε ως αποτέλεσμα τον αποδεκατισμό και τη διάλυση του Αρχηγείου.

Όταν οι αντάρτες που σώθηκαν υποχρεώθηκαν να χωριστούν σε μικρές ομάδες, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους υπεράριθμους διώκτες του και να διεκπεραιωθούν στο νησί της Λευκάδας, ο Γιώργος Μανωλίτσης ήταν μέχρι τελευταία μαζί με τον ηρωικό Καπετάνιο του Αρχηγείου του ΔΣΕ Πάνο Γιαννούλη και τον Τάσο Μανωλίτση (Χάρο). Συνελήφθη, ύστερα από προδοσία, αιχμάλωτος μαζί με τον συχωριανό του Τάσο Μανωλίτση που τραυματίστηκε ενώ ο Πάνος Γιαννούλης σκοτώθηκε.

Η επικήρυξη του «ληστοσυμμορίτη» Γιώργου Μανωλίτση

Να πως περιγράφει ο Τάσος Μανωλίτσης σε γραπτό του τις δραματικές εκείνες στιγμές: «Στην προσπάθειά μας να αποφύγουμε τους διώκτες μας ο Πάνος Γιαννούλης, εγώ και ο ανιψιός μου ο Γιώργος πέσαμε στη θάλασσα έχοντας τον Γιώργο πάνω σε μια σχεδία από καλάμια, επειδή δεν ήξερε μπάνιο. Μετά από 17 ώρες, κι ενώ παρά λίγο να πνιγούμε, πέσαμε πάνω σε κυβερνητικά αποσπάσματα. Στην άνιση συμπλοκή που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Πάνος Γιαννούλης, εγώ τραυματίστηκα και μαζί με τον ανιψιό μου Γιώργο πιαστήκαμε αιχμάλωτοι…».

Είχαμε την τύχη να συνομιλήσουμε με τον Γιώργο Μανωλίτση στη Νικιάνα Λευκάδας κάνα δυο χρόνια προτού πεθάνει. Μας είπε για τα γεγονότα της Μάχης -έχουμε αναφερθεί και άλλες φορές-, αλλά εκείνο που μας είχε προξενήσει περισσότερο εντύπωση ήταν τα όσα μας είχε εκμυστηρευτεί τις δύσκολες εκείνες ώρες για τον μπαρουτοκαπνισμένο Καπετάνιο του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ: «Πρώτη φορά είδα το Γιαννούλη να είναι έτσι. Σα να τα είχε χαμένα, σα να μη μπορούσε ή να μην ήθελε να αντιδράσει…». Ίσως να είναι και ανθρώπινο το περιστατικό αυτό, αφού ο ηρωικός Καπετάνιος του ΔΣΕ γνώριζε ότι είχαν σκοτωθεί πολλοί συναγωνιστές του ενώ αβέβαιο ήταν το τέλος για όσους κατόρθωσαν σε πρώτη φάση να διασωθούν.

Κάρτα εξορίας (Πηγή: Πανελλήνια Ένωση Κρατούμενων Αγωνιστών Μακρονήσου)

Τα λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον Γιώργο Μανωλίτση, που τον βρίσκουμε στην πιο πάνω πρωτότυπη φωτογραφία από το φωτογραφικό αρχείο του Ν. Μάργαρη να είναι εξόριστος στη Μακρόνησο τον Ιούλιο του 1955 -Αναμνηστική φωτογραφία από το παράπηγμα τον Ιούλιο 1955 γράφει η λεζάντα- τα συλλέξαμε με τη βοήθεια του συχωριανού του Ευγένιου Μ., ο οποίος τον γνώρισε καλά στα χρόνια της εσωτερικής μετανάστευσης, τη δεκαετία του 1960, στο χωνευτήρι της Αθήνας, όπου έμενε στο «Σπίτι των ανέμων» στο Μεταξουργείο.

Ο Γιώργος Μανωλίτσης γεννήθηκε το 1929 στον Αλέξανδρο (οικισμός Μαυρογιαννάτα) Λευκάδας. Κατάγονταν από φτωχή αγροτική οικογένεια. Ο πατέρας του Βαγγέλης Μανωλίτσης ήταν παλιός κομμουνιστής. Με την ανασυγκρότηση του ΚΚΕ έγινε μέλος του και ανάπτυξε μεγάλη δράση σαν ΕΑΜίτης στο χωριό του και την περιοχή. Ήταν μέλος της υπαχτίδας της περιοχής. Μετά τη Βάρκιζα έζησε στη παρανομία και πολλές φορές ξυλοκοπήθηκε και βασανίστηκε. Τον Ιούλιο του 1947 τον έπιασαν και πάλι και τον βασάνισαν τόσο, όσο που υπέκυψε στις 15 Αυγούστου 1947 στα βασανιστήρια παρά τις προσπάθειες των γιατρών του.

Ο Γιώργος Μανωλίστης μετά τη σύλληψή του τον Ιούνιο του 1947, όντας 16χρονος την εποχή εκείνη, καταδικάστηκε από το Στρατοδικείο Πατρών σε πενταετή φυλάκιση. Μετά την αποφυλάκισή του κατετάγη αρχικά στην Κόρινθο για τη στρατιωτική του θητεία και ακολούθησε η μεταγωγή του στη Μακρόνησο όπου τον βρίσκουμε να είναι ακόμη τον Ιούλιο του 1955.

Παρότι ο Εμφύλιος πόλεμος είχε σταματήσει τον Αύγουστο του 1949 τα στρατόπεδα της Μακρονήσου συνέχιζαν να λειτουργούν με τον αριθμό των κρατουμένων να διογκώνεται διαρκώς και τις καταγγελίες στις εφημερίδες για τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί να πολλαπλασιάζονται. Μετά τις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Νικόλαο Πλαστήρα, η κυβέρνηση προχώρησε στην αλλαγή διοίκησης του στρατοπέδου με την τοποθέτηση του υποστράτηγου Παπαγιαννόπουλου και στον δραστικό περιορισμό της λειτουργίας των στρατοπέδων. Το αποφασιστικό βήμα έγινε το καλοκαίρι του 1950, όταν οι χιλιάδες πολιτικοί εξόριστοι μεταφέρθηκαν από τη Μακρόνησο στον Άγιο Ευστράτιο (οι άνδρες) και το Τρίκερι (οι γυναίκες). Τα στρατόπεδα συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το 1957, ενώ στη συνέχεια και μέχρι τον Οκτώβριο του 1960 λειτουργούσαν μόνο οι στρατιωτικές φυλακές. Τον Φεβρουάριο του 1961 οι τελευταίοι στρατιώτες που φρουρούσαν τις εγκαταστάσεις εγκατέλειψαν τη Μακρόνησο¹.

Μετά την απόλυσή του από την Μακρόνησο έζησε στην Αθήνα όπου ασκούσε το επάγγελμα του μπογιατζή. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας αναζητήθηκε αλλά δεν συνελήφθη. Πέθανε τον Ιούλη του 2011 σε ηλικία 82 ετών και κηδεύτηκε στη Νικιάνα.

(Η φωτογραφία είναι από το φωτογραφικό αρχείο του Νίκου Μάργαρη. Έχει δημοσιευτεί στο «Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου» που δημιουργήθηκε από τα Αρχεία Σύγχρονης Ιστορίας (ΑΣΚΙ), σε συνεργασία με το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. Λεζάντα φωτογραφίας: Αναμνηστική φωτογραφία από το παράπηγμα τον Ιούλιο 1955. Ημερομηνία φωτογραφίας: 7/1955. Εμφανιζόμενα Πρόσωπα: Όρθιοι: Μαντάς, Μανωλίτσης Γεώρ., Μπενακόπουλος Τάκ., Ηλιού Φιλ., Λεδάκης Ν., Μάνος Π., Παπαδημητρίου Θεοδ., Τουρνές Σταύρος, Γιοβάνης Λουκάς, Λούπης Κ. – Καθιστοί: Βαρβάκης Θεμ., Γκουζέλος Χρυσ., Παπασηφάκης Ιωσ., Αγγελόπουλος Αργ., Γαβράλος Ν., Τσολάκης Τάσος).
__________________________________________
¹ Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου, Χρονικό 1947-1961