Αξιόγραφο του 1934! Όταν το κράτος στήριζε τον πρωτογενή τομέα στη Λευκάδα…

Αξιόγραφο (Γραμμάτιο) του 1934

Του Θοδωρή Γεωργάκη (Παποράκη)

Αξιόγραφο (Γραμμάτιο) του 1934, με το οποίο ο αγρότης προπάππος μου Σπύρος Γεωργάκης, που γεννήθηκε το 1870 και πέθανε το 1938, υπόσχεται να πληρώσει στο κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας Λευκάδος το ποσό των 450 δραχμών, το οποίο έλαβε σαν «Καλλιεργητικό Δάνειο», απ’ την Αγροτική Τράπεζα, η οποία δεν είχε κατάστημα, προφανώς, στην Λευκάδα το 1934, και την εκπροσωπούσε η Εθνική Τράπεζα. Το βρήκα σε μια παλιά κασέλα στο σπίτι μου, μαζί με άλλα οικογενειακά έγγραφα και ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που τόσο λατρεύω. Αξιολογώ την παρουσίασή του αναγκαία, για να υπάρξει συσχετισμός και αντιπαραβολή με το σημερινό κράτος και την εγκληματική αβελτηρία με την οποία αντιμετωπίζει τον πρωτογενή τομέα, την ίδια ώρα, μάλιστα, που όλοι υπερτονίζουν την ανάγκη ώθησης για την ανάπτυξή του, σαν έναν απ’ τους προτεινόμενους αναπτυξιακούς πυλώνες, για να βγει η χώρα απ’ την παρατεταμένη οικονομική κρίση!

Αξιόγραφο (Γραμμάτιο) του 1938

Σε άλλο παρόμοιο αξιόγραφο του 1938, με τον ίδιο αποδέκτη, λαμβάνει πάλι δάνειο καλλιεργητικό απ’ το ΤΑΟΛ και αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώσει στην Αγροτική Τράπεζα Λευκάδος, η οποία εκπροσωπούσε τον ΤΑΟΛ. Ήταν τα χρόνια που το τότε νεοσύστατο ΤΑΟΛ, (δημιουργήθηκε το 1915 απ’ τον γιατρό Πέτρο Φίλιππα – Πανάγο), όχι απλά εκπληρούσε την αποστολή του ιδρυτή του, σαν Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδος, αλλά και σύντρεχε και στήριζε τα μέλη του με την χορήγηση καλλιεργητικών δανείων! Λειτουργούσε, δηλαδή, ακόμη και σαν πιστωτικό ίδρυμα κοντολογίς. Αυτά για να καταδειχθεί η φθίνουσα πορεία του ΤΑΟΛ στα νεώτερα χρόνια, το οποίο άριστα θα μπορούσε να πρωτοστατεί στην ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα στην Λευκάδα και όχι απλά να πνίγεται στους δανεισμούς κα να βιοπορίζεται απ’ τα ενοίκια και μόνο, σαν ξεκάθαρα χώρος απασχόλησης, μακριά απ’ τον αποστολικό και αυθεντικό του ρόλο…

Αλλά και στις δεκαετίες που ακολούθησαν, κυρίως μετά τον ολέθριο για την Λευκάδα εμφύλιο, με τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες εκατέρωθεν, και με τις επίσης τεράστιες απώλειες και καταστροφές σε ζωικό και φυτικό κεφάλαιο, το μετεμφυλιακό κράτος, ειδικότερα στις δεκαετίες 1960 και ΄70, στις οποίες θα αναφερθώ, προσπάθησε να στηρίξει τον πρωτογενή τομέα στην Λευκάδα, έστω με τα γλίσχρα μέσα της εποχής. Αυτές οι κρατικές πρωτοβουλίες, τις οποίες βιωματικά θα περιγράψω, αφού τις έζησα παιδάκι και έφηβος στο χωριό μου, κοντά στους αγρότες γονείς μου, προσπάθησαν να δώσουν μα οργανωμένη «τεχνοκρατική» γραμμή στους αγρότες του νησιού, γιατί κάτι ανάλογο συνέβαινε, πιστεύω, και στα άλλα χωριά, προκειμένου να περάσουν απ’ το στάδιο της εμπειρίας και του πρωτογονισμού, σε ένα πιο εξελιγμένο και προσοδοφόρο τρόπο καλλιέργειας της γης, αλλά και εκσυγχρονισμού της κτηνοτροφίας.

Στην τότε Γεωργική Υπηρεσία του νησιού, ενθυμούμαι, αρχικά, έναν δραστήριο γεωπόνο, τον Κύριο Καρύδη και μετά από αυτόν, τον επίσης δραστήριο Κύριο Βαγενά, αλλά και την Κυρία Σταματέλου. Βέβαια, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, αναφέρομαι στα πρόσωπα που θυμάμαι στο χωριό μου, διότι σαφέστατα και υπήρξαν και άλλοι γεωπόνοι, που προσέφεραν στην αγροτιά του νησιού, εκείνα τα χρόνια, που ο κόσμος ζούσε μόνο απ’ τον πρωτογενή τομέα, πριν την δεκαετία του 1980, με την γενικευμένη στροφή στον τριτογενή τομέα των υπηρεσιών, (Τουρισμός), και την σχεδόν εγκατάλειψη του πρωτογενή τομέα. Ο Κύριος Καρύδης, αρχικά, ένας άνθρωπος αρχοντικός, ευγενέστατος και με μια αμεσότητα και απλότητα στην κουβέντα του με τους χωρικούς, έρχονταν τακτικότατα στο χωριό, για να ενημερώσει τους αγρότες, για τις καινοτομίες, για τις νέες δυνατότητες, που ξανοίγονταν και αφορούσαν το ζωικό και φυτικό κεφάλαιο.

Με δική του προτροπή και εργώδεις προσπάθειες να πείσει τους αγρότες, αλλά και με επιδοτήσεις απ’ το κράτος, είχαν φτιάξει όλοι στο χωριό νέα μικρά κοτέτσια και αντικατέστησαν τις υπάρχουσες … αγριόκοτες, θα λέγαμε, με τις γνωστές κόκκινου χρώματος, ιδανικές για αυγοπαραγωγή, αλλά και για κρέας! Ήταν πρωτόφαντο το θέαμα, για μας τα μικρά παιδιά, όταν πρωτογεννήθηκαν τα πρώτα κόκκινα αυγά!!! Κόκκινα αυγά… Και τρέχαμε να δούμε το θέαμα… Με την ίδια φροντίδα, πάντα και ενημέρωση του Κυρίου Καρύδη, όσοι είχαν πρόβατα στο χωριό, προχώρησαν στην αντικατάστασή τους, με άλλες ράτσες, πιο εξελιγμένες, αφού τα υπάρχοντα ήταν τα γνωστά Λευκαδίτικα «Σγατζοπρόβατα», ελάχιστα γαλακτοπαραγωγικά και κρεατοπαραγωγικά. Έφερε η Γεωργική Υπηρεσία τα «Καραγκούνικα», τα «Χιώτικα» και τα «Ζακυνθινά», ράτσες προβάτων εξευγενισμένες, που ωφέλησαν αφάνταστα του κατοίκους του χωριού, που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία.

Όταν μιλάμε για κτηνοτροφία εκείνα τα χρόνια, μη φανταστεί κάποιος μεγάλες μονάδες, αλλά ένα κοπάδι μέχρι 50-60 πρόβατα, αφού και η γενικευμένη καλλιέργεια, ακόμη και των πλαγιών των βουνών, ελάχιστο ζωτικό χώρο άφηνε για βόσκηση και την ευδοκίμηση μεγάλων κοπαδιών αιγοπροβάτων. Αλλά και στον τομέα των αιγών προχώρησε, η τότε Γεωργική Υπηρεσία, δια του Κυρίου Καρύδη, πάντα, στην αντικατάσταση των αιγών, με άλλες εξελιγμένες ράτσες, τις «Μαλτέζικες», με τα μακριά αυτιά και τις «Ελβετικές» με το καφέ χρώμα. Ίδια ακριβώς πολιτική αρωγής και επιδοτήσεων υπήρξε και στην Κονικλοτροφία, όπου, σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού, δημιούργησαν ένα μικρό «Κουνελοστάσιο», στο οποίο έτρεφαν κουνέλια, κυρίως για τις οικογενειακές ανάγκες σε κρέας.

Σε ότι αφορά τον φυτικό εκσυγχρονισμό, ενθυμούμαι, την περίπτωση του πολυετούς τριφυλλιού. Είδε και… έπαθε αυτός ο εξαίρετος γεωπόνος, να πείσει τους χωρικούς να προχωρήσουν σε σπορά πολυετούς τριφυλλιού, σε κάποια απ’ τα χωράφια τους, που θα μπορούσε βέβαια να ευδοκιμήσει, χωράφια με μεγαλύτερη έκταση και καλύτερο χώμα, αφού, το τριφύλλι, χρειάζεται πιο εύφορα εδάφη και όχι μισοπετρώδη χωράφια αυτά που οι χωρικοί αποκαλούν Τσοπόρια. Μάλιστα, τα ίδια χρόνια, ο περίφημος «Ερρίκος», ο γνωστός σε όλους μας Φρίτζ Μπέργκερ, ο Ελβετός αναμορφωτής της Νοτίου Λευκάδος στον γεωργικό τομέα, είχε φέρει και το «Ελβετικό» τριφύλλι, όπως το έλεγαν στο χωριό μου, το οποίο ήταν θαμνώδες και πολυετές, περίπου μοιάζει με την απηγανιά.

Μεγάλη ήταν η συμβολή της τότε Γεωργικής Υπηρεσίας του νησιού και στην αντιμετώπιση της αρρώστιας του «Λεκανίου», που είχε ενσκύψει. Ήταν το γνωστό «Μαύρισμα των ελιών», που κάλυπτε σχεδόν όλο τον κορμό του δέντρου και το οδηγούσε στην ακαρπία και στον μαρασμό. Με συντονισμένες και οργανωμένες προσπάθειες, με την μορφή ραντίσματος, (διαβροχές) αντιμετώπισαν την ασθένεια. Επίσης, πάντα σε ότι αφορούσε το φυτικό κεφάλαιο, σπουδαίο ρόλο είχε ο Συνεταιρισμός του χωριού. Όλοι οι κάτοικοι παρήγγελναν, μέσω του Συνεταιρισμού και κατ’ επέκταση του ΤΑΟΛ, τα λιπάσματα. Ενθυμούμαι, χαρακτηριστικά, κάτι μεγάλα ανατρεπόμενα φορτηγά, τα οποία έρχονταν στο χωριό και ξεφόρτωναν εκατοντάδες τσουβάλια λιπάσματα στο οίκημα του Συνεταιρισμού του χωριού, για τους αγρότες κατοίκους, τα οποία χρησιμοποιούσαν με τις υποδείξεις του γεωπόνου, ανάλογα με το έδαφος και το είδος το φυτού, νιτρώδη και αζωτούχα λιπάσματα, τα οποία πολλαπλασίαζαν και αυγάταιναν την απόδοση των φυτών.

Σε ότι αφορά την φροντίδα της ελιάς. Στον τομέα αυτό υπήρξε, τα χρόνια εκείνα, μια επιμελημένη αντιμετώπιση του δάκου της ελιάς. Ανοίγουμε μια παρένθεση εδώ για να αναφερθούμε στο Λευκαδίτικο Λάδι, με την ραφινέ υφή, το οποίο, δυστυχώς δεν έχει τύχει της ανάλογης προβολής, μια προβολή που θα του άρμοζε σήμερα, που μέσα από πανεπιστημιακές έρευνες και αναλύσεις, μάλιστα Αμερικάνικων Πανεπιστημίων, προκύπτει πως το πικρό λάδι, στοιχείο και γεύση που διακρίνει το Λευκαδίτικο λάδι, με την χαρακτηριστική πικράδα, είναι ποιοτικά ανώτερο και ωφελιμότερο στον ανθρώπινο οργανισμό, από πολλές πολυδιαφημισμένες ποικιλίες λαδιών.

Τότε, λοιπόν, εκείνα τα χρόνια, που το λάδι ήταν το άλφα και το ωμέγα στον οικογενειακό οικονομικό προϋπολογισμό, αφού, σχεδόν μόνο απ’ το λάδι ζούσαν οι χωρικοί του νησιού, υπήρξε μια συντονισμένη προσπάθεια προστασίας του ελαιοκάρπου και κατ’ επέκταση του λαδιού. Έχω βιωματική αντίληψη αυτού του επιμελημένου κρατικού τρόπου προστασίας της ελαιοπαραγωγής, αφού επί δύο συνεχόμενα καλοκαίρια, παιδάκι το 1968 και 1969, χρημάτισα βοηθός παγιδοθέτη! Μάλιστα με τα χρήματα που είχα βγάλει είχα αγοράσει, γεμάτος καμάρι και χαρά, το πρώτο μου κοστούμι. Ναι με δικά μου λεφτά!!! Μαζί με τον θείο μου τον Τάσο γυρνούσαμε τις περιοχές της Κρούπας, της Βράχας, της Μαντόνας, της Ακόνης, των Πηγαδιών, της Μάγερας και των Κεχρινών και ελέγχαμε τις δακοπαγίδες, κάτι γυάλινα δοχεία ειδικής κατασκευής, γεμάτα μελάσα, τα οποία παγίδευαν τον δάκο. Αλλάζαμε μια φορά την εβδομάδα το υγρό και καταμετρούσαμε τον αριθμό των δάκων, που έπεσαν στο υγρό και ανάλογα με τον αριθμό αποφάσιζε η Γεωργική Υπηρεσία, στην οποία στέλναμε την καταμέτρηση, αν και σε ποιές περιοχές θα προχωρούσε σε δακοκτονία με διαβροχή, (ράντισμα), το οποίο γίνονταν από συνεργεία, τα οποία με τις ψεκαστήρες στην πλάτη, ράντιζαν τα λιόδεντρα, για να καταστραφεί ο δάκος!

Αναφέρθηκα σε αρκετούς τομείς του πρωτογενούς τομέα και στον δημιουργικό ρόλο του κράτους περασμένες δεκαετίες, ακριβώς για να καταδείξω πως υπάρχει και σήμερα… «Πεδίον δόξης λαμπρόν», για να στηριχθεί σημαντικά και πολυτρόπως ο πρωτογενής τομέας των χωριών του νησιού μας. Σαφέστατα, όπως προαναφέραμε, έχει αλλάξει ριζικά το οικονομικό τοπίο του νησιού, με την γενίκευση του τριτογενή τομέα του τουρισμού, όμως υπάρχει ακόμη περιθώριο και τεράστιες προοπτικές να αναπτυχθεί και ο πρωτογενής τομέας, κάτι που συνδυάζει με ζηλευτό και θαυμάσιο τρόπο, π.χ. το νησί της Νάξου!

Υπάρχουν στην Λευκάδα κλάδοι του πρωτογενούς τομέα, που θα μπορούσαν, κάτω από επιμελημένη κρατική αρωγή, κατεύθυνση και παρακολούθηση, να επιτελέσουν θαύματα στον νησί. Αναφέρομαι αίφνης στην παραγωγή φακής στην Εγκλουβή και λαθηριών στην Καρυά! Τεράστιες δυνατότητες για μια πιο τεχνοκρατική παραγωγή, μέσα από στήριγμα υλικοτεχνικό και χρηματοδοτικό των κρατικών δομών. Υπάρχει η μοναδική ποικιλία σταφυλιών, το Λευκαδίτικο «Βαρτζαμί». Άλλες περιοχές, αν είχαν παρόμοιο προϊόν θα χαλούσαν τον κόσμο!!! Θαρρώ, πως αν, το κράτος, με τις τοπικές του υπηρεσίες εγκύψει πάνω απ’ τον πρωτογενή τομέα του νησιού και τον στηρίξει έμπρακτα, με όλα τα… χρειαζούμενα, και κατ’ επέκταση σε όλη τη χώρα, τότε θα υπάρξει ανάκαμψη και άνθηση αυτού του τομέα, που όλοι … μακαρίζουμε, γιατί προσδοκούμε ΚΑΙ ΑΠ’ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ να έρθει η προσδοκόμενη σήμερα ανάπτυξη, για να μπορέσει η χώρα να βγει απ’ την μακρόχρονη δουλεία των μνημονίων…