«Βρίσα Λέσβου: και τώρα αρχίζουν τα δύσκολα»*

Εβδομαδιαία στήλη «Το Κέρας της Αμάλθειας»

 Βρίσα Λέσβου μετά το σεισμό (Foto: REUTERS)

*Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο στη μνήμη της αδικοχαμένης Ελένης Βαληλή

Μόλις τη Δευτέρα που μας πέρασε, ο Εγκέλαδος χτύπησε τη χώρα μας ξανά!

Τη νότια Λέσβο αυτή τη φορά, με έναν φονικό σεισμό μεγέθους 6,1 Ρίχτερ, σεισμό που η ίδια περιοχή είχε να δώσει από το 1845!

Τα χωριά που επλήγησαν πολλά: Το Πολύχνιτο, το Πλωμάρι και οι γύρω περιοχές, η Πλαγιά, ο Σταυρός, η Μελίντα, το Ακράσι, το Αμπελικό και το Λισβόρι.

Το χωριό, όμως, που επλήγη περισσότερο απ’ όλα ήταν η Βρίσα. Ένα χωριό με μόλις 850 μόνιμους κατοίκους…

Άγνωστη στους πιο πολλούς από εμάς η Βρίσα αλλά, πλέον, πανελλαδικώς δημοφιλής -και όχι μόνο μεταξύ των Λέσβιων κατοίκων- αλλά για πολύ δυσάρεστο, δυστυχώς, λόγο.

Η ισχυρή σεισμική δόνηση στα νότια της Μυτιλήνης άφησε πίσω της μία εικόνα ολικής καταστροφής και μία νεκρή γυναίκα 43 ετών, την Ελένη Βαληλή.

Από τη Βιβλική καταστροφή το χωριό ερήμωσε σχεδόν…

Οι πιο πολλές από τις κατοικίες του ήδη αποχαρακτηρίστηκαν ως ακατάλληλες για επανεγκατάσταση.

Οι κόποι μιας ζωής γκρεμίστηκαν σαν τραπουλόχαρτα…

Οι σεισμοπαθείς είδαν το βιο τους να χάνεται μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα…

Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής προστασίας υποσχέθηκε ότι οι πληγέντες θα ανακουφιστούν άμεσα, εξαγγέλλοντας μάλιστα μια συγκεκριμένη δέσμη μέτρων αρωγής και στήριξης που στοχεύει προς αυτή την κατεύθυνση.

Ένα χρονοδιάγραμμα για τις παροχές αυτές προανήγγειλε και ο ίδιος ο Υπουργός Υποδομών και Μεταφορών, κ. Χρήστος Σπίρτζης, κατά την επιτόπια επίσκεψή του στο χωριό.

Ειδικότερα, δεσμεύτηκε ότι θα ανακατασκευαστούν όλα τα σπίτια και θα δοθεί μεγάλη έμφαση και προσοχή στη διατήρηση του παραδοσιακού στοιχείου του οικισμού.

Για το λόγο αυτό μάλιστα, τις επόμενες μέρες θα μεταβούν στο νησί ειδικοί επιστήμονες του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, προκειμένου να συντάξουν και τις σχετικές μελέτες.

Όπως ανακοίνωσε το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Σπίρτζης διαβεβαίωσε τους κατοίκους ότι θα υπερκεράσει όλα τα γραφειοκρατικά εμπόδια και τις συνήθεις καθυστερήσεις που αναφύονται σχεδόν πάντοτε, όποτε εκδηλώνονται παρόμοια φαινόμενα φυσικής ή άλλης καταστροφής στη χώρα μας.

Σημειωτέον πως, μαζί με τον κ. Σπίρτζη, μετέβηκαν στη Μυτιλήνη και 80 μηχανικοί του υπουργείου Υποδομών, οι οποίοι, μαζί με άλλους 20 της Περιφέρειας, ξεκίνησαν τις αυτοψίες σε όλους τους οικισμούς που έχουν υποστεί ζημιές.

Από τη μέχρι στιγμής καταμέτρηση προκύπτει ότι στις πληγείσες περιοχές βρέθηκαν 482 (!) «κόκκινα» κτίρια, εκ των οποίων μάλιστα τα 416 είναι κατοικίες…

Η πρώτη προτεραιότητα που θα δοθεί, σύμφωνα με κυβερνητικές «πηγές», είναι η καταβολή στους σεισμόπληκτους ενός έκτακτου βοηθήματος, σαν άμεση αρωγή, το οποίο θα εκταμιευτεί ολόκληρο από το υπουργείο Οικονομικών.

Παράλληλα, θα προχωρήσουν και οι διαδικασίες για την αποκατάσταση της οικοσκευής που καταστράφηκε αλλά και των σπιτιών που κατέρρευσαν ή έπαθαν ζημιές, με βάση τα όσα προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις.

Μέσα στις επιλογές του υπουργείου είναι να μην στηθούν καταυλισμοί και να μην μεταφερθούν κοντέινερ για τη στέγαση των πληγέντων, αλλά να δοθεί επιδότηση ενοικίου για τη διαμονή των πληγέντων σε σπίτια και ξενοδοχεία στην ευρύτερη περιοχή της Μυτιλήνης.

Ο κύριος Σπίρτζης τόνισε πως θα αρχίσουν άμεσα και οι εργασίες ανάταξης των κτιρίων.

Όπως, άλλωστε, διευκρίνισε, πάρα πολλά παραδοσιακά κτίρια έχουν υποστεί σημαντικές ζημιές, γεγονός που, πιθανόν, αποδεικνύει ότι, στο παρελθόν, δεν πρέπει να είχαν γίνει και οι πιο σωστές παρεμβάσεις ή συντηρήσεις σε αυτά.

«Έστω και μέσα από μια τέτοια μεγάλη καταστροφή θα δοθεί η δυνατότητα να φτιαχτούν ακόμη καλύτερες και στερεότερες υποδομές», υποστήριξε χαρακτηριστικά.

Ερωτηθείς δε για το αν αυτός ήταν ο κύριος σεισμός απάντησε ότι «η τεχνολογία δεν μας έχει δώσει τη δυνατότητα πρόβλεψης. Υπάρχει ομαλή ακολουθία. Έχουμε εκτόνωση αλλά κανείς δεν μπορεί να είναι ποτέ απόλυτα σίγουρος».

Την ώρα που ο υπουργός διαμήνυε στους δημοσιογράφους τα ανωτέρω, κλιμάκια από σεισμολόγους, γεωλόγους και μηχανικούς «αλώνιζαν» πέρα ως πέρα τη νότια πλευρά του νησιού.

Μηχανήματα συνεργειών αποκατάστασης ζημιών έχουν ήδη αρχίσει να εργάζονται «στο ρελαντί».

Από την άλλη, τα Γεωδυναμικά ινστιτούτα προειδοποιούν ότι η σεισμική ακολουθία θα κρατήσει για άλλους 5 τουλάχιστον μήνες.

Ο σεισμός της Δευτέρας θα επιφέρει με τη σειρά του πάνω από 50 μετασεισμούς έντασης 4 Ρίχτερ, αν όχι περισσότερο.

Για μήνες μετά θα συνεχίσουν να γίνονται αισθητοί μετασεισμοί…

«Δεν είναι ένα φαινόμενο που σημειώθηκε Δευτέρα και τελειώνει την Παρασκευή», ισχυρίζονται χαρακτηριστικά.

Μάλιστα προσθέτουν ότι «όσο πιο μεγάλοι μετασεισμοί εκδηλωθούν, τόσο πιο γρήγορα θα εκτονωθεί και η κατάσταση».

Όλοι, επομένως, αναμένουν να δουν μια ομαλή μετασεισμική ακολουθία, προκειμένου να ησυχάσουν και να μπορέσουν να «ανάψουν το πράσινο φως» για «το τέλος του συναγερμού».

Στην αρχιτεκτονική κοινότητα, όμως, έχει ήδη ανοίξει η συζήτηση για την επόμενη ημέρα.

Οι αρχιτέκτονες της Λέσβου υποστηρίζουν ότι οποιαδήποτε επέμβαση επιχειρηθεί, πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή.

Και αυτό διότι η Βρίσα ήταν ένα από τα πιο ατόφια δείγματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής στη Λέσβο.

Δεν είναι μόνο η υπερδισχιλιετής ιστορία της.

Είναι ουσιαστικά ένα μικρό γραφικό χωριό που αντιστέκεται όσο μπορεί στην παραπέρα συρρίκνωσή του.

Αν κανείς ανατρέξει σε ταξιδιωτικούς οδηγούς και σε τοπικές ιστοσελίδες, θα βρει ένα πλήθος πληροφοριών που, με μια πρώτη ματιά, εντυπωσιάζουν:

Το πετρόκτιστο αυτό χωριό διαθέτει μερικά μοναδικά κτίσματα από ντόπιο ιγνιμβρίτη, που για μήνες ολόκληρους κατεργαζόταν με μοναδική δεξιοτεχνία η «χτενιά» των ντόπιων «πετράδων», των πελεκητών, δηλαδή, της πέτρας.

Πολλά κτίρια έχουν κατασκευαστεί από ντόπια συμπαγή τούβλα που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες παρήγαγαν τα επονομαζόμενα «καμίνια», δηλαδή τα τουβλάδικα των γειτονικών Βατερών, απ’ το μείγμα ντόπιας αργίλου και άμμου.

Οι στέγες των σπιτιών της Βρίσας είναι στη συντριπτική πλειονότητά τους κεραμοσκεπείς, άλλες κατασκευασμένες από κεραμίδια εισαγωγής και άλλες από τα παλιά, ντόπια, βατεριανά «καμίνια».

Τα σπίτια της ακολουθούν το παραδοσιακό νησιωτικό έθιμο και είναι το ένα «κολλημένο» με το άλλο, αφήνοντας μικρές αυλές είτε μπροστά είτε στο πίσω μέρος τους.

Από τα κτίσματά της ξεχωρίζει η Εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, τρίκλητη βασιλική, με την κεραμοσκεπή στέγη της, στηριγμένη σε κορμούς τεράστιων κυπαρισσιών, στημένων απ’ το 1803.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο της είναι γεμάτο από παραστάσεις της Παλιάς και της Καινής Διαθήκης.

Στο γραφικό αυτό χωριό βρίσκεται και η σταυροειδής με τρούλο εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, που διαθέτει μία πυκνή σε κινητές εικόνες αγιογράφηση.

Την αγιογράφησή της την είχε επιμεληθεί ένας βρισαγώτης μοναχός του Αγίου Όρους ονόματι Ζαχαρίας Κανέλλης.

Σε ένα άλλο παραδοσιακό κτίσμα, το πρώην Παρθεναγωγείο του χωριού, στεγάζεται η Συλλογή Φυσικής Ιστορίας, με τοπικά, κατά βάση, απολιθώματα, πετρώματα, φυτά και ταριχευμένα πτηνά.

Τα απολιθώματα δε της πανίδας που εκτίθενται εκεί θεωρούνται μοναδικά στο είδος τους.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πρόπλασμα μιας τεράστιας χελώνας που φυλάσσεται στην αυλή του.

Σε ύψωμα -απ’ όπου η θέα του χωριού είναι, όπως ισχυρίζονται οι ντόπιοι, κάτι παραπάνω από εξαιρετική- δεσπόζει και το επιβλητικό κτίριο του Δημοτικού σχολείου με την υπερ – ευρύχωρη αυλή του.

Το χωριό, μεταξύ άλλων, διαθέτει και καφενεία, καφετέριες, παντοπωλεία, κρεοπωλεία, φούρνους, φαρμακείο καθώς και ένα σύγχρονο αγροτικό ιατρείο.

Σημαντικά μνημεία του χωριού θεωρούνται επίσης και ο γατελούζικος Παλιόπυργος όπως και ο μεσαιωνικός οικισμός της Νιγίδας.

(Βέβαια, ένας Θεός μόνο ξέρει τι απ’ όλα αυτά έχει μείνει όρθιο ή ακέραιο!)

Οι βασικές πηγές εισοδήματος για τους ενεργούς κατοίκους της είναι το λάδι, τα κτηνοτροφικά προϊόντα (τυρί, τραχανάς) και τα λαχανικά.

Ο μεταποιητικός τομέας συνεισφέρει εξίσου σημαντικά στην οικονομία του χωριού με τα δυο σύγχρονα κεραμοποιεία που διαθέτει και τα οποία τροφοδοτούν με τούβλα ολόκληρο το νησί.

Οι ελαιώνες, απ’ την άλλη, που περιβάλλουν ολόγυρα το χωριό, δίνουν επιπλέον ευκαιρίες στον ταξιδιώτη για πεζοπορία και αναζωογονητική αναψυχή.

Άξιος μνείας -για τη δραστηριοποίησή του στα πολιτιστικά δρώμενα του χωριού- είναι και ο δραστήριος σύλλογος των βρισαγωτών της Αθήνας, που εκδίδει ένα εξαιρετικό περιοδικό με τίτλο «Ο Αντίλαλος της Βρίσας».

Σε αυτό εξιστορούνται ο πολιτισμός, η ζωή και τα προβλήματα του χωριού και των ανθρώπων του.

Αυτά τα ολίγα για το γραφικό αυτό χωριό της Λέσβου.

Αλλά αυτό που πρέπει εφεξής να απασχολεί τους ντόπιους -όπως και ολόκληρη την ελληνική πολιτεία πλέον- είναι η επόμενη ημέρα.

Το «δέον γενέσθαι».

Ο κύριος Σπίρτζης ανήγγειλε -με χαρακτηριστική ευκολία- ότι το χωριό θα ξαναχτιστεί όπως ακριβώς ήταν.

Μακάρι.

Για τα ελληνικά δεδομένα, όμως, κάτι τέτοιο ηχεί μάλλον απίθανο, αν πρώτα δεν υπάρξει στενή συνεργασία μεταξύ της πολιτείας και της τοπικής κοινωνίας.

Στην Ελλάδα ζούμε, το έχουμε δει πολλές φορές αυτό το έργο (να μην γίνεται, εννοώ).

Ο κίνδυνος να “κολλήσουν” και να ματαιωθούν όλα -εξαιτίας της χρονίζουσας και φθοροποιού γραφειοκρατίας- είναι κάτι παραπάνω από πιθανός.

Ως γνωστόν, κάθε οικοδομική άδεια πρέπει να εγκρίνεται πρώτα από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής του κάθε νησιού, που λογικά θα έχει ήδη σε εκκρεμότητα ένα μεγάλο αριθμό υποθέσεων να διεκπεραιώσει, πόσο μάλλον τώρα, μετά κιόλας από ένα τόσο ανεπάντεχο και μεγάλο δεινό που συνέβη.

Επίσης, σε αυτή την πρώτη -ιδιαίτερα κρίσιμη- φάση, πρέπει να ληφθεί ειδική μέριμνα και για τον τρόπο με τον οποίο θα αξιοποιηθούν τα υλικά από τα σπίτια τα οποία κατέρρευσαν.

Τα σπίτια αυτά ήταν από λαξευμένη πέτρα, που θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί για την ανοικοδόμησή τους.

Ευχής έργον θα ήταν ακόμη να επαναχρησιμοποιηθούν τα περισσότερα από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και σχέδια, που έχουν γίνει τώρα μία αξεχώριστη μάζα ανάμεσα στα μπάζα και τα ερείπια.

Τυχόν αξιοποίηση της διασώζουσας φωτογραφικής αποτύπωσης των οικισμών θα βοηθούσε πολύ στην απόπειρα ανάταξής τους.

Φυσικά, επείγεται, μεταξύ πολλών άλλων, και να εξοικονομηθούν επιπλέον κονδύλια για την στερέωση των σπιτιών εκείνων που δεν κατέρρευσαν.

Αλλιώς κινδυνεύει να χαθεί ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας του νησιού.

Εκτός, ωστόσο, από τον επανασχεδιασμό των υποδομών (εστιάζοντας, εννοείται, και στις πιο «απίθανες» λεπτομέρειές τους), απαιτείται και η επανάκαμψη των ανθρώπων, για να επανέλθουν, όχι μόνο η περιοχή αλλά και οι άνθρωποί της, στους προγενέστερούς τους ρυθμούς, στην προτεραία τους κατάσταση και, μάλιστα, όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Εξ ου και η ελληνική πολιτεία οφείλει να μεριμνήσει -με τη μεγαλύτερη δυνατή αμεσότητα- για την τροφή, τη στέγαση και την ιατρική περίθαλψη των πασχόντων.

Επίσης, έχει καθήκον να συμβάλει τα μέγιστα και στην ψυχολογική υποστήριξη των πληγέντων με τη συνδρομή εξειδικευμένων (και όχι ειδικευόμενων!) κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων.

Οι βρισαγώτες πρέπει να πειστούν -με πράξεις πρωτίστως και λιγότερο με λόγια- ότι δεν θα είναι μόνοι τους σε αυτό το νέο ξεκίνημα αλλά θα τύχουν της αμέριστης συμπαράστασης και αλληλεγγύης από όλους μας.

Για να «ξαναβρούν τους παλιούς τους ρυθμούς», χρειάζεται βέβαια να εμφορούνται και οι ίδιοι από αισιοδοξία και πίστη, αποφασιστικότητα και αυτοκυριαρχία, επιμονή και υπομονή.

Επίσης, επιβάλλεται να αρθούν στο ύψος που η περίσταση απαιτεί και να θέσουν απ’ την αρχή μικρούς – μικρούς στόχους που, στη συνέχεια, θα τους κάνουν ολοένα και πιο μεγάλους και φιλόδοξους, μέχρι να ξαναβρούν τις «λεπτές» εσωτερικές τους ισορροπίες και η ζωή τους «το δρόμο της».

Τέλος, φίλοι Λευκαδίτες, ας επιδιώξουμε να επισκεφτούμε το καλοκαίρι αυτό το όμορφο νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου με την πλούσια παράδοση, τα ενδιαφέροντα μουσεία του, τις φυσικές ομορφιές του και τις πλούσιες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις του, μήπως και συμβάλλουμε μ’ αυτό τον τρόπο στη μερική ανακούφιση των πληγέντων και στη στήριξη ολόκληρης της κοινωνίας της -πολύπαθης και από το μεταναστευτικό «μέτωπο»- Λέσβου.

Οι κάτοικοι του νησιού, που τόσο απλόχερα διδάσκουν καθημερινά την προσφορά και αλληλεγγύη τους στους μετανάστες, χρειάζονται τώρα -και αυτοί με τη σειρά τους- τη δική μας συμπαράσταση και βοήθεια.

Με τι καρδιά μπορούμε να τους τις αρνηθούμε;

Γίνεται;