«Οι αντάρτες του νησιού της Λευκάδας εκκαθαρίστηκαν από τους Γερμανούς…»

Ένα από τα τηλεγραφήματα της αποστολής «Περικλής» προς το Κάιρο που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο του Ηλία Θερμού

Παρουσιάστηκε το απόγευμα της Παρασκευής 22 Σεπτέμβρη 2017, υπό την αιγίδα του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Λευκάδας, το βιβλίο «Αποστολή «Περικλής» – Τα επίσημα αρχεία του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS) των ΗΠΑ στην κατεχόμενη Ελλάδα (Μάιος-Οκτώβριος 1944)» του συντοπίτη μας Ηλία Θερμού. Για το βιβλίο μίλησαν κατά σειρά: ο Στ. Βλάχος (Δημοτικός σύμβουλος), ο Κ. Δρακονταειδής (Δήμαρχος Λευκάδας), ο Γ. Αραβανής (πρώην βουλευτής), ο Χρ. Παπαδόπουλος (στέλεχος του κόμματος ΛΑΕ) και ο ίδιος ο συγγραφέας, ενώ ακολούθησε συζήτηση και έγιναν παρεμβάσεις εκ μέρους του ακροατηρίου.

Επειδή η ιστορία γράφεται, πρωτίστως, μέσα από πρωτογενείς ιστορικές πηγές και ως τέτοιες λογαριάζονται τα αρχεία του αμερικανικού OSS (Office of Strategic Services = Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών), που ήταν μια υπηρεσία που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Ρούσβελτ τον Ιούλιο του 1941, με επικεφαλής τον στρατηγό Γουίλιαμ Ντόνοβαν, σύμβουλο του Αμερικανού προέδρου, και υπήρξε πρόδρομος της CIA (τα αρχεία που δημοσιεύονται στο βιβλίο αποχαρακτηρίστηκαν το 1976 μετά από τριάντα χρόνια). (Ένα από τα τμήματα του OSS ήταν το Εργατικό Γραφείο (Labor Desk) που υπαγόταν στην S.1.-OSS και είχε επικεφαλής στην Ουάσινγκτον τον Άρθουρ Γκόλντμπεργκ, μετέπειτα υπουργό Δικαιοσύνης στη κυβέρνηση Κένεντι, ενώ το παράρτημά του στο Κάιρο είχε προϊστάμενο τον Μόρτιμερ Κόλεντερ, και βοηθό του τον Ελληνοαμερικανό Κώστα Κουβαρά, έφεδρο ανθυπολοχαγό του αμερικανικού στρατού, που αποβιβάστηκε στις 30 Απριλίου του 1944 στην Εύβοια ως επικεφαλής της μυστικής επιχείρησης «Περικλής» και έγινε δεκτός από την ηγεσία του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως σύνδεσμος με τους Αμερικανούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εκθέσεις του Κουβαρά αποτέλεσαν πηγή πληροφόρησης και για τον ίδιο τον πρόεδρο Ρούζβελτ, στον οποίο είχαν δοθεί σε περίληψη να τις διαβάσει, γεγονός που επιβεβαιώνει και ο Donald Downes στο βιβλίο του «The Scarlet Thread»).

Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ καλωσορίζουν τα μέλη της αποστολής «Περικλής» στον Κάλαμο Ευβοίας (Πηγή)

Επειδή τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια έχει ενταθεί η προσπάθεια ξαναγραψίματος της ιστορίας, μιας ιστορίας γραμμένης με αίμα, με στόχευση τις νέες κυρίως γενιές, καθώς και η ανιστόρητη και προκλητική εξίσωση του κομμουνισμού με το τέρας του φασισμού, την ταύτιση δηλαδή του ναζισμού με τις δυνάμεις που ιστορικά τον συνέτριψαν, η οποία αναπαράγεται εν μέρει και σε τοπικό επίπεδο με την προβολή των ανιστόρητων αναφορών των Καλύβα-Μαραντζίδη κ.ά.

Επειδή σε ένα από τα τηλεγραφήματα της αποστολής «Περικλής» προς το Κάιρο (1 Ιούλη του 1944) γίνεται κατηγορηματικά λόγος για την καθοριστική εμπλοκή των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στις επιχειρήσεις στο Λαϊνάκι: «Οι αντάρτες του νησιού της Λευκάδας εκκαθαρίστηκαν από τους Γερμανούς τελευταία» … και πολλά άλλα ακόμη (συνεργασία Γερμανών-Ζέρβα) καλούμε κάθε καλόπιστο αναγνώστη να ρίξει μια ματιά στο βιβλίο, για το οποίο ευελπιστούμε να επανέλθουμε όταν θα έχουμε κάνει μια λεπτομερέστερη ανάγνωση.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται κατά χρονολογική σειρά 128 τηλεγραφήματα και 6 επιστολές που έστειλε από την 1η Μάη μέχρι και τις 29 Οκτώβρη του 1944 ο επικεφαλής της αποστολής «Περικλής» Κώστας Κουβαράς στο Εργατικό Γραφείο στο Κάιρο καθώς και 59 τηλεγραφήματα του Εργατικού Γραφείου προς την αποστολή «Περικλής». Όπως επισημαίνεται στις υποσημειώσεις του βιβλίου αυτά εστάλησαν από τα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία στο συγγραφέα και υπολείπονται του αριθμού που αναφέρει στην έκθεσή του ο Καρλ Ντεβό (ήταν υποπλοίαρχος του Αμερικανικού Ναυτικού, επικεφαλής του Εργατικού Γραφείου S.1.-OSS στο Κάιρο) σύμφωνα με την οποία ο Κουβαράς είχε στείλει στο Κάιρο μέχρι τις 25 Αυγούστου 189 τηλεγραφήματα και 11 εκθέσεις, καθώς και του αριθμού που αναφέρει στη δική του έκθεση ο Κώστας Κουβαράς, όπου γίνεται λόγος για 350 τηλεγραφήματα και 100 εκθέσεις.

Ακολουθούν η έκθεση που υπέβαλε στις 25 Αυγούστου του 1944 στο OSS ο επικεφαλής του Εργατικού Γραφείου στο Κάιρο Καρλ Ντεβό καθώς και η έκθεση του Κώστα Κουβαρά προς το Εργατικό Γραφείο του OSS στις 30 Οκτώβρη του 1944. Επίσης, παράρτημα του Κώστα Κουβαρά στην Επιτροπή επί των Εξωτερικών Υποθέσεων της αμερικανικής Γερουσίας στις 31 Μάρτη του 1947, καθώς και η από τις 7 Αυγούστου 1944 έκθεση του Γενικού Στρατηγείου του γερμανικού 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού, η οποία, όπως αναφέρει ο ίδιος ο Κουβαράς στο βιβλίο του (ημερολόγιο) «OSS-Με την Κεντρική του ΕΑΜ», είχε πέσει στα χέρια του κατά τη διάρκεια της Κατοχής και αποκαλύπτει τον ρόλο τόσο του Ζέρβα όσο και των Άγγλων.

Όπως επισήμανε και στην παρέμβασή του ο συγγραφέας Ηλίας Θερμός, τα υπόλοιπα αρχεία που αφορούν την περίοδο μετά την απελευθέρωση και έως τον Ιούλη του 1945 (Δεκεμβριανά κλπ.) θα δημοσιευτούν σε ξεχωριστό τόμο, αφού πρώτα διασφαλιστούν από τα αμερικανικά Εθνικά Αρχεία. (Δες παρακάτω τη βιντεοσκοπημένη παρέμβαση του συγγραφέα στην παρουσίαση του βιβλίου).

Επικεντρωνόμαστε στα τηλεγραφήματα εκείνα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο και έχουν να κάνουν με τον τόπο μας, τη Λευκάδα, καθώς και σε επιχειρήσεις στις οποίες εμπλέκεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το νησί μας. (Οι υπογραμμίσεις με μαύρα γράμματα στο στο κείμενο είναι δικές μας).

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
1 Ιουλίου 1944

Επίσημες πηγές επαλήθευσαν κινήσεις εχθρικών στρατευμάτων προς την Ήπειρο, όπως αναφέρθηκε στο τηλεγράφημα της 19ης Ιουνίου. Υπολογίζουν ότι δύο μεραρχίες βρίσκονται ήδη στην Ήπειρο και μια τρίτη είναι καθ΄ οδόν. Γι΄ αυτές τις προς βορρά κινήσεις χρησιμοποιούνται τόσο ο δρόμος του Αγρινίου¹ όσο και ο δρόμος των Τρικάλων.

Οι αντάρτες του νησιού της Λευκάδας εκκαθαρίστηκαν από τους Γερμανούς τελευταία². Το ΕΑΜ φοβάται ότι αυτή η επιχείρηση δίνει το σύνθημα για μεγαλύτερες επιχειρήσεις εκκαθάρισης των ανταρτών από το Ξηρόμερο.

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
17 Ιουλίου 1944

Η σημαντικότερη επιχείρηση του ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών έλαβε χώρα στην περιοχή του Ξηρομέρου, στην Αμβρακία, στο Μοναστηράκι, στο Τρίκελο (Διάβαζε: Κρίκελο) και στην Αμφιλοχία. Σκοπός ήταν η καταστροφή μονάδων του εχθρού και η απόκτηση όπλων.

Οι αντάρτες μπήκαν στην Αμφιλοχία και την κράτησαν για μία μέρα³. Το αποτέλεσμα της επιδρομής, σύμφωνα με ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ: 250 Γερμανοί νεκροί και 30 αιχμάλωτοι. Ο ΕΛΑΣ πήρε πολλά λάφυρα, μεταξύ των οποίων 5.000 νάρκες ξηράς, οι οποίες μεταφέρθηκαν από μονάδες του δια θαλάσσης.

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
3 Αυγούστου 1944

Οι αναφορές της υπηρεσίας πληροφοριών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δείχνουν στενή συνεργασία του Ζέρβα με τους Γερμανούς. Οι τελευταίες συγκρούσεις στην Ήπειρο μεταξύ των Γερμανών και των στρατευμάτων του Ζέρβα διογκώθηκαν κατά πολύ από τους Βρετανούς και οφείλονταν σε παρεξήγηση. Τώρα έχουν διευθετηθεί. Ο Ζέρβας κατέλαβε την πόλη της Παραμυθιάς με την συγκατάθεση των Γερμανών…

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
19 Αυγούστου 1944

… Επίσημο ανακοινωθέν του ΕΛΑΣ αναφέρει ότι υπάρχει συνεργασία Ζέρβα-Γερμανών στις επιχειρήσεις της περιοχής του Καλαμά. Ο ΕΛΑΣ υποχωρεί αργά αργά από εκεί και οι Γερμανοί σε συνεργασία με τον Ζέρβα καταλαμβάνουν την περιοχή. Τα στρατεύματα του Ζέρβα μπήκαν στην Άρτα τη νύχτα της 12ης προς τη 13η Αυγούστου και υπό την προστασία της ελληνικής Αστυνομίας και των Γερμανών συνέλαβαν 60 άτομα.

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
21 Σεπτεμβρίου 1944

… Τα στρατεύματα του Ζέρβα επιτίθενται εναντίον των ανταρτών μέσα στην πόλη της Πρέβεζας από τις 19 Σεπτεμβρίου⁴…

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
22 Σεπτεμβρίου 1944

Η Καβάλα, το Αίγιο και το Άργος καταλήφθηκαν από τους αντάρτες.
Αναφέρεται επίσης ότι η Ναύπακτος έπεσε στα χέρια του ΕΛΑΣ. Οι Φιλιάτες καταλήφθηκαν από τον ΕΛΑΣ στις 19 Σεπτεμβρίου. Ο ΕΔΕΣ επιτίθεται κατά του ΕΛΑΣ προσπαθώντας να πάρει την πόλη. Οι επιθέσεις του ΕΔΕΣ στην Πρέβεζα συνεχίζονται⁵, ακινητοποιώντας έτσι τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο από το να αναλάβουν μεγαλύτερη δράση. Μια προσπάθεια του ΕΛΑΣ κατά της Άρτας στις 19 Σεπτεμβρίου ματαιώθηκε εξαιτίας συνδυασμένης άμυνας εκ μέρους των Γερμανών και των στρατευμάτων του Ζέρβα⁶…

ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑ

Αποστολή «Περικλής» προς Κάιρο
24 Σεπτεμβρίου 1944

… Οι Γερμανοί άφησαν την Άρτα. Στρατεύματα του ΕΔΕΣ, αφού προστάτευσαν τη γερμανική υποχώρηση, μπήκαν στην πόλη… Οι επιθέσεις του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο συνεχίζονται. Οι κουίσλιγκ της Κεφαλονιάς παραδόθηκαν στον ΕΛΑΣ.

___________________________________
¹ Γράφει σχετικά ο Πάνος Γιαννούλης στο χειρόγραφό του: «Έπειτα από (5) ημερών ανάπαυση, πήρα εντολή στο Σοροβίλη (σ.σ.: Το Σουροβίγλι ήταν παλαιότερη ονομασία του Στράτου Αιτωλοακαρνανίας, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 10 χλμ από την πόλη του Αγρινίου) διερχόμενη φάλαγγα, να την απασχολήσω. Μια ώρα και μετά θα τους χτυπούσαν αγγλικά αεροπλάνα. Πήγα στο Σουροβίλη το απόγευμα, νάρκωσα τη γέφυρα. Σουρουπώνοντας φάνηκε η φάλαγγα να έρχετε. Ένα ατέλειωτο φως από το Αγρίνιο μέχρι την γέφυρα του Αχελώου. Ήταν (600) αυτοκίνητα με πολλά άρματα μάχης. Αυτοί ήταν οι τελευταίοι γερμανοί που πήγεναν για την Σερβία. Τα δύο πρώτα αυτοκίνητα ανατινάχτηκαν. Οι γερμανοί ούρλιαξαν σαν βρυκόλακες. Όλα τα αυτοκίνητα σταμάτησαν αμέσως. Τα επόμενα, αφού περνούσαν την γέφυρα, εστάθμεβαν και αυτά. Οι γερμανοί έβγαλαν στα υψώματα πλαγιοφηλακές και τα χαράματα άρχισε η μάχη στα υψώματα του Σουροβίλη πλησίον της Λεπενού. Στις (10) π.μ. οι Ούνοι έφευγαν πανικόβλητοι αφήνοντας σωρούς από πυρομαχικά και χιλιάδες βλήματα όλμου και πυροβόλων παντός διαμετρήματος. Την ίδια στιγμή που υποχωρούσαν τα τσακάλια της φασιστικής κτηνωδίες, ανατίναξαν τη γέφυρα του Αχελώου…». (Δες εδώ).
² Ο Κώστας Κουβαράς αναφέρεται σαφέστατα στη Μάχη της Λευκάδας στα υψώματα του Λαϊνακιού τα μέσα Ιούνη του 1944 μεταξύ των αυτοαποκαλούμενων Οπλαρχηγών της Δεξιάς και των γερμανικών δυνάμεων κατοχής απ΄ τη μια μεριά και των δυνάμεων του ΕΛΑΣ απ΄ την άλλη. (Δες π.χ. μεταξύ άλλων εδώ).
³ Η Μάχη της Αμφιλοχίας (Καρβασαρά) έγινε στις 12-13 Ιούλη του 1944 και ήταν μία από τις μεγαλύτερες επιθετικές μάχες που έδωσε ο ΕΛΑΣ ενάντια στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Κατέληξε στην κατάληψη της πόλης. Η εκτέλεση της επιχείρησης για την κατάληψη της πόλης της Αμφιλοχίας ανατέθηκε στην VII Ταξιαρχία, στη δύναμη της οποίας ανήκαν τα Συντάγματα 2/39, στο οποίο υπηρετούσαν πολλοί Λευκαδίτες, και 24ο. Είχε στρατιωτικό διοικητή τον Στάθη Αρέθα, μόνιμο ταγματάρχη πεζικού και καπετάνιο το Γιάννη Χατζηπαναγιώτη με το ψευδώνυμο Θωμάς. (Δες εδώ πως περιγράφει τη Μάχη της Αμφιλοχίας ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ Πάνος Γιαννούλης).
⁴ Σε προγενέστερο τηλεγράφημα της 19ης Σεπτ. 1944 ο Κουβαράς αναφέρει ότι «η Πρέβεζα καταλήφθηκε από τον ΕΛΑΣ στις 16 Σεπτεμβρίου».
⁵ Στη Μάχη της Πρέβεζας είχαν πάρει μέρος με την μεριά του ΕΔΕΣ και 60 «Ραλλικοί» από τη Λευκάδα -μεταξύ αυτών και η λεγόμενη «Ομάδα Αλεξάνδρου»- που πρωταγωνίστησαν, όπως λέγεται, στη σφαγή που ακολούθησε. (Δες εδώ).
⁶ Αργότερα, η Άρτα καταλήφθηκε από τον ΕΛΑΣ. Η μάχη που ξεκίνησε στις 21 Δεκεμβρίου 1944 κράτησε δυο μέρες και ήταν η πιο φονική των Δεκεμβριανών στην Ήπειρο. (Δες εδώ το χειρόγραφο του Πάνου Γιαννούλη).