Αρχές Δεκέμβρη του 1908: Πείνα και δυστυχία στη Λευκάδα γιατί τα κρασιά είτε μένουν απούλητα είτε πουλιούνται σε εξευτελιστικές τιμές

Οι αμπελουργοί ξεσηκώνονται και απειλούν να εισβάλουν ένοπλοι στην πόλη – Δυο νεκροί από βεβαιωμένη ασιτία στα Πλατύστομα

Δεν θα ήταν η πρώτη φορά που οι αμπελουργοί της Λευκάδας θα βρεθούν σε αδιέξοδο, εξαιτίας της μη απορρόφησης της παραγωγής τους και των εξευτελιστικών τιμών που έδιναν οι έμποροι για το κρασί. Είχε προηγηθεί ο ξεσηκωμός των αμπελουργών (εξέγερση των χωρικών) τον Αύγουστο του 1905 «δια την τιμήν του γλεύκους» και θα ακολουθούσε τριάντα χρόνια αργότερα, το 1935, το ματωμένο αμπελουργικό συλλαλητήριο.

Τον Δεκέμβρη όμως του 1908, που επίσης απειλήθηκε ένοπλη εξέγερση των αμπελουργών και εισβολή στην πόλη της Λευκάδας όπου είχαν την έδρα τους οι έμποροι, ήταν κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου για τους χιλιάδες αμπελουργούς της λευκαδίτικης υπαίθρου που κινδύνεψαν να πεθάνουν από την πείνα. Ίσως είναι και η μόνη χρονιά που πιστοποιείται επίσημα ο θάνατος δύο ανθρώπων από ασιτία στα Πλατύστομα.

Πάμε να δούμε λίγο τα γεγονότα.

«Χθεσιναί πληροφορίαι εκ Λευκάδος παριστούν την εκεί κατάστασιν ως φρικώδη. Οι κάτοικοι σχεδόν όλων των χωρίων πένονται, στερούμενοι και αυτού του άρτου. Και τούτο, ένεκα της αζητησίας των οίνων, εις την παραγωγήν του οποίου ασχολούνται όλοι ανεξαιρέτως, εξαρτώντες την ύπαρξιν αυτών εκ τούτου και μόνο του προϊόντος¹. Η έλλειψις δε των μέσων της συντηρήσεως προκάλεσεν εξέγερσιν και από στιγμής εις στιγμήν αναμένονται να λάβουν χώραν εκεί κάτω σοβαρά επεισόδια.

Οι παραγωγοί και οι έμποροι

Εφέτος παρήχθη εν Λευκάδι μεγάλη ποσότης οίνου. Χωρίς υπερβολήν και 200.000 βαρέλαι². Και όλο αυτό το ποσόν ή κατά μέγα μέρος ή κατά το ήμισυ έστω έπρεπε να εξαχθή εις το εξωτερικόν ή και να πωληθή εντός της Ελλάδος δια να δυνηθούν ν΄ ανθέξουν οι παραγωγοί εις τα απαιτούμενα προς συντήρησίν των. Δυστυχώς όμως οι εν Γενούη οινέμποροι, οίτινες ηγόραζον τους οίνους της Λευκάδος εδείχθησαν και εφέτος, όπως και πέρυσι και προπέρυσιν επιφυλακτικοί και εξάλλου έδωκαν τιμάς πολύ μικράς, εξευτελιζούσας τέλεον, το προϊόν, του οποίου η αξία και από πριν είχε καταπέσει εις άφθαστον σημείον.

Εν Λευκάδι υπάρχουν πολλοί μετερχόμενοι τον οινέμπορον, οίτινες επλούτησαν εκ του εμπορίου τούτου, αλλά τελευταίως υπέστησαν ζημίας και από πέρυσιν ενεργούν πωλήσεις δια λογαριασμόν των εν Γενούη εμπόρων, ωφελούμενοι ελάχιστα. Μεταξύ αυτών είναι και τινες, ως οι κ.κ. Σκληρός και Ζαβιτσάνος, οι οποίοι αγοράζουν οίνους δια λογαριασμόν των, αλλά χωρίς να δύνανται να κρατήσουν τούτους εις πολύν χρόνον εις τας αποθήκας των, επί τη ελπίδι μήπως υψωθούν οι τιμαί, λόγω του περιορισμού της εξαγωγής³.

Οι έμποροι ούτοι και οι άλλοι εν γένει προβλέποντες την υπερπαραγωγήν των οίνων συνελθόντες προ μηνός συνέταξαν συμφωνητικόν, δι΄ ου υπέσχοντο, ότι δεν θα ηγόραζον τους οίνους κάτω των 9 δραχμών το εκατόλιτρον. Και τούτο, ίνα ενισχύσουν την παραγωγήν αφ΄ ενός και αφ΄ ετέρου να περιορίσουν την εκ του κατηφόρου των τιμών εκμετάλλευσιν του προϊόντος υπό των Γενοβέζων εμπόρων. Αλλά δεν κατόρθωσαν να τηρήσουν την συμφωνίαν ταύτην, διότι οι Γενοβέζοι εδείχθησαν αδιάφοροι, ενώ οι παραγωγοί εζήτουν να πωλήσουν το προϊόν, διότι δεν είχον να συντηρηθούν.

Εννοείται, ότι και τινες εκ των εμπόρων παρεσπόνδησαν δια να ωφεληθούν εκ της εξαγωγής και εύρον την περίστασιν και ηγόρασαν παρά των παραγωγών με 8 δραχμάς το εκατόλιτρον και με κατωτέραν ακόμη τιμήν, αφού και οι χωρικοί πιεζόμενοι εκ της ανάγκης έστερξαν εις τούτο. Και κατ΄ αυτόν τον τρόπον εξήχθη ποσότης εξ 20.000 βαρελών. Αλλά ηγοράσθη τούτο; Το αντίτιμον εδόθη εις είδος και εδόθη εις εκείνους μεθ΄ ων είχον δοσοληψίας οι έμποροι, οίτινες και εκμεταλλεύθηκαν τους άτυχους χωρικούς.

Η Εταιρία Οινοπνευμάτων

Ευτυχώς επενέβη και η Εταιρία των Οίνων και Οινοπνευμάτων και ηγόρασεν εις ανωτέρας των διδομένων υπό των εμπόρων τιμάς και οπωσδήποτε ανεκούφισε τους παραγωγούς. Ηγόρασε περί τας 10.000 βαρελών και 1½ εκατομμύριον οκάδων σταφυλάς και έδωκε περί τας 120.000 δραχμών. Αλλά το ποσό ούτο ήρκεσε μόνον δι΄ ολίγον καιρόν. Υπάρχουν εκεί χιλιάδες ανθρώπων, οίτινες αναμένουν να ζήσουν από τους οίνους. Και εζήτησαν παρά της Εταιρίας ν΄ αγοράση και άλλα, αλλ΄ αύτη εδήλωσεν, ότι δεν ηδύνατο να κάμη περισσοτέρας προμηθείας.

Πως πωλούνται οι οίνοι

Και τώρα οι οίνοι έπαυσαν να πωλούνται ή μάλλον πωλούνται όσο και όσο. Μερικοί δε και εκβιάζουν τους χωρικούς να δεχθούν να πωλήσουν εις αυτούς με την προσφερομένην υπό τούτων τιμήν, ήτις είνε απιστεύτως εξευτελιστική. Αι τοιαύται πωλήσεις εν τούτοις είνε σποραδικαί, αλλά έχουν εξεγείρει ουκ ολίγον τους παραγωγούς. Και μαίνονται οι δυστυχείς ούτοι άνθρωποι, οι πενόμενοι και γυμνητεύοντες και θεωρούν υπαιτίους της όλης αυτής τραγικής, δύναταί τις ειπείν, καταστάσεως, τους εμπόρους, οι οποίοι εξώθησαν τα πράγματα εις το σημείον τούτο, το απείρως απελπιστικόν, με τας προπωλήσεις των, εις ας προ πολλού προέβαινον και δεν εδίστασαν και ήδη να προβούν. Και απειλούν να αρπάσουν, να καύσουν, ό,τι έχουν ούτοι και δια να συντηρηθούν, αλλά και να εκδικηθούν!

Η πείνα και η δυστυχία

Και δεν ακούει κανείς τίποτε άλλο εις τα χωρία ή την λέξιν «πείνα». Όλοι πεινούν! Και είνε αληθές το γραφέν, ότι εις το Πλατύστομο απέθανεν εν ανδρόγυνον εξ ασιτίας. Ο ανήρ απέθανε την πρωίαν και η γυνή την μεσημβρίαν. Οι ενεργήσαντες νεκροψίαν επί των πτωμάτων των εβεβαίωσαν ότι ο θάνατος επήλθεν εξ ασιτίας!⁴ Αλλά και πολλοί ετοιμάζονται ν΄ απέλθουν εις τας αιωνίους μονάς από έλλειψιν τροφής. Εις την Καρυάν, εις τους Σφακιώτες, εις το Καλαμίτσι, εις την Εξάνθιαν φρίττει ο επισκέπτης με την κατάστασιν. Οι πλείστοι δεν έχουν άρτον, ενώ εις τας αποθήκας των υπάρχουν ποσότητες οίνου. Και τον πλέον ανάλγητον δεν είνε δυνατόν ή να συγκινήση, η φρικώδης κατάστασις, εις ην διατελούν οι δύσμοιροι χωρικοί. Πολλοί μαζεύουν και τρώγουν λάχανα άνευ ελαίου και άρτου. Και όσον βλέπουν ότι πλήττονται υπό της πείνης, επί τοσούτον εξαγριούνται. Δεν τα έχουν δε μόνον με τους εμπόρους των οίνων, αλλά και με όλους σχεδόν τους κατοίκους της πόλεως! Τρίζουν τους οδόντας των ενώ κυττάζουν προς την πόλιν και αναμένουν ν΄ ακούσουν το πρόσταγμα δια να εισβάλλουν με τα όπλα!

Το χύσιμον των οίνων

Δεν είνε βεβαιωμένον ακόμη αν έχυσαν πολλοί τους οίνους των, κυριευθέντες εντελώς υπό της απελπισίας. Εν τούτοις είνε γεγονός ότι προχθές εις εκ του χωρίου Καλαμίτσι μεταβάς εις την πόλιν παρεκάλεσεν έναν έμπορον δια να αγοράση τον οίνον του αντί οιασδήποτε τιμής, διότι δεν είχε να φάγη ούτος και η οικογένειά του. Και επειδή ο έμπορος δεν ηθέλησε να αγοράση τον οίνον, έτρεξε ο χωρικός και τον έχυσε και προσεφέρθη να πωλήση τα βαρέλια. Αλλά και αυτά δεν τα ηγόρασεν ο έμπορος, ούτε κανείς άλλος. Πλην αυτού και άλλοι έχυσαν μέρος του οίνων των δια να εύρουν μίαν διέξοδον. Αλλά και δια του μέσου αυτού ουδέν κατορθώνουν, ενώ η δυστυχία τους πιέζει, τους μαστίζει ανηλεώς.

Τα τουφέκια και τα κονσέρτα

Και ενώ πωλούν τα βαρέλια των και ότι άλλο έχουν οι χωρικού Λευκάδος, δεν εννοούν εξ άλλου ν΄ αποχωρισθούν από τα όπλα των. Αυτά δεν τα πωλούν. Προτιμούν ν΄ αποθάνουν, παρά να σκεφθούν ένα τέτοιο πράγμα. Και διατί νομίζετε; Δεν διστάζουν να το είπουν.

– Γιατί, σας λέγουν, εάν πωλήσουμε και αυτά δεν θα μας μείνη τίποτε άλλο. Τα όπλα μας είνε το τελευταίο καταφύγιο. Και ομιλούν με πολλήν αφέλειαν δια την βίαν ενώ βράζουν, βράζουν. Έχουν δε τόσον εκμανή, ώστε δεν αφίνουν και τους κατοίκους της πόλεως να διασκεδάσουν! Προ ημερών διοργανώθη εν κονσέρτο δια φιλανθρωπικόν σκοπόν. Το τοιούτον περιήλθε εις γνώσιν των χωρικών, οίτινες εξεμάνησαν και ήρχισαν να φωνάζουν και ν΄ απειλούν. Και οι κάτοικοι της πόλεως φοβηθέντες, υπεσχέθησαν, ότι δεν θα τολμήσουν πλέον να κάμουν άλλο κονσέρτο. Θέλουν οι χωρικοί να λυπούνται όλοι δια την κατάστασίν των και ό,τι περισσεύει από τους έχοντες τα μέσα να διατίθεται δι΄ αυτούς και όχι δια διασκεδάσεις!

Φόβος και τρόμος

Οι έμποροι τρέμουν, προβλέποντες τι ημπορεί να γίνη και αναγκάζονται να αποσύρωνται από ενωρίς, φοβούμενοι επιθέσεις. Αλλά δεν τολμούν και να εκφρασθούν. Αναγκάζονται να λέγουν ό,τι δεν θέλουν και αυτό πολύ μυστικά! Τρομάζουν επί τη ιδέα, ότι οι χωρικοί είνε επόμενον να επέλθουν κατ΄ αυτών ένοπλοι. Αλλά πλην αυτών και οι άλλοι κάτοικοι έχουν καταληφθή υπό τρόμου, ιδία όσοι κέκτηνται περιουσίας, διότι βεβαίως εάν επιδράμουν κατά της πόλεως οι χωρικοί, θα αποτελέσουν και αυτοί το κέντρον της βολής των. Και αι αρχαί ήρχισαν να εκφράζουν φόβους σοβαρούς δια την κατάστασιν και δι΄ αυτό εζήτησαν δύναμιν παρά του υπουργείου και εξ άλλου συνεκέντρωσαν εν τη πόλει εκ των πέριξ όλους τους άνδρας.

Αποστολή δυνάμεως εκ Πατρών

Προχθές την νύκτα η διοίκησις του 12ου Πεζικού συντάγματος έλαβεν εξ Αθηνών τηλεγράφημα, όπως εσπευσμένως αποστείλη έναν λόχον εις Λευκάδα. Αλλά δεν υπήρχεν ατμόπλοιον και ο λόχος ανεχώρησε χθες δια της «Πυλάρου» εις Λευκάδα.

Επρόκειτο να εισβάλλουν

Κατά τας εκ Λευκάδος ειδήσεις οι χωρικοί επρόκειτο να εισβάλλουν εις την πόλιν ένοπλοι την Κυριακήν. Αλλά δεν επραγματοποίησαν τούτο, τις οίδε πως μεταπεισθέντες. Ότι όμως θα εισβάλλουν δεν υπάρχει καμία αμφιβολία και τότε τα πράγματα θα είνε πολύ σοβαρά, διότι και εις διαρπαγάς θα προβούν και εις ό,τι άλλο εξωθεί τον άνθρωπον η πείνα».

Με νεώτερη ανταπόκριση, με τίτλο «Νυκτεριναί πληροφορίαι», ο συντάκτης της εφημερίδας «ΝΕΟΛΟΓΟΣ ΠΑΤΡΩΝ», απ΄ όπου και το ρεπορτάζ με τίτλο: «ΠΕΙΝΑ ΚΑΙ ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΕΝ ΛΕΥΚΑΔΙ» και υπότιτλο «ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΑΙ ΤΗΣ ΚΡΙΣΕΩΣ – ΑΠΕΙΛΕΙΤΑΙ ΕΙΣΒΟΛΗ ΧΩΡΙΚΩΝ ΑΠΟ ΣΤΙΓΜΗΣ ΕΙΣ ΣΤΙΓΜΗΝ – ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΜΟΣ», πληροφορεί τους αναγνώστες ότι: «Παρ΄ επιβατών ελθόντων χθες εκ Λευκάδος περί το μεσονύκτιον δια του ατμοπλοίου «Άγιος Ιωάννης» εμάθομεν, ότι η κατάστασις εκείσε πααρμένει η αυτή. Εισέτι οι χωρικοί δεν επραγματοποίησαν την απειλήν των περί εισβολής εν τη πόλει. Χθες απεστάλη εις Λευκάδα και άλλη στρατιωτική δύναμις εξ Άρτης».

(Αν βρούμε κάτι σχετικό θα επανέλθουμε)

(Φωτό: Αγροτική εξέγερση στα Φιλιατρά)
___________________________
¹ H διεθνής ζήτηση για το λευκαδίτικο κρασί στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μηδαμινή, λόγω της αντικατάστασης των αμπελιών στη Γαλλία με νέα και την κάλυψη των αναγκών της αγοράς με κρασί που παραγόταν εκεί. Η αντικατάσταση όμως νωρίτερα από τους λευκαδίτες αγρότες των χωραφιών τους με αμπέλια, όπου πριν καλλιεργούνταν ελιές και δημητριακά που εξασφάλιζαν κατά ένα μέρος το ψωμί των νοικοκυριών τους είχε ως αποτέλεσμα να οδηγήσει στην πείνα χιλιάδες κατοίκους της λευκαδίτικης υπαίθρου.
Η στροφή στην αμπελοκαλλιέργεια έγινε κατά κύριο λόγο στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όταν καταστράφηκαν το 1869 από φυλλοξήρα οι αμπελώνες της Γαλλίας και το λευκαδίτικο κρασί είχε αυξημένη ζήτηση στις αγορές του εξωτερικού, κυρίως της Γαλλίας και της Ιταλίας. Την περίοδο εκείνη υπήρξε και μια βελτίωση των συνθηκών ζωής των κατοίκων της υπαίθρου και χτίστηκαν επίσης τα περισσότερα πέτρινα σπίτια, με τη μορφή που τα συναντάμε ακόμη μέχρι σήμερα, στα χωριά της Λευκάδας. Γράφει ο Πάνος Ροντογιάννης στο σύγγραμμά του «Ιστορία της Νήσου Λευκάδας»: «Αμπέλια φυτεύτηκαν παντού: σε χωράφια που προοριζόταν πριν για σπορές δημητριακών και οσπρίων, σε νέα ξεχερσώματα και σε λιοστάσια που καταστράφηκαν».
² Μονάδα μέτρησης υγρών, κυρίως κρασιού, ίση περίπου με 64 λίτρα κατά το corfuhistoryforum.blogspot.gr
³ Γράφει ο Ξ. Κούρτης στη μελέτη του «Το Οινικό ζήτημα της Λευκάδας»: «Οι ενδιαφερόμενοι ξένοι ήρχοντο στη Λευκάδα με δικά τους μεγάλα καράβια και βαρέλια μεταφοράς και ανέθεταν σε διάφορους τοπικούς μεσίτες την αγορά κρασιού, εφόρτωναν και ξαναγύριζαν… Από το 1900 κι εδώ άρχισε να αναπτύσσεται εξαγωγικό εμπόριο από διάφορους τοπικούς εμπόρους κυριότεροι των οποίων υπήρξαν οι Καββαδίας, Πολέμης, Μανιάκηδες, Σουμιέν (Πρόξενος Γαλλίας στο νησί), Χρήστος Ζαβιτσάνος, Τζεβελέκης-Αρταβάνης κ.ά.»
⁴ Ύστερα από διαταγή του αστυνόμου Καρυάς οι γιατροί Ξενοφώντας Κουκουλιώτης και Ε. Καββαδίας μετέβησαν στα Πλατύστομα, στο σπίτι του ζεύγους Καρτάνου που πέθανε από την πείνα, για αυτοψία. Οι γιατροί αναφέρουν στην έκθεσή τους: «Οι υποφαινόμενοι ιατροί μετέβημεν εις το χωρίον Πλατύστομα του Δήμου Καρυάς ίνα βεβαιώσωμεν εκ ποίας αιτίας προήλθεν ο θάνατος εις τον Αργύρην Καρτάνον και εις την σύζυγον αυτού Αργύρω, αποβιωσάντων ως διεδόθη εξ ασιτίας.
Τα πτώματα αμφοτέρων εύρωμεν λίαν κάτισχνα και κατεσκληκότα εξ ελλείψεως παντελούς υποδορείου λιπώδους ιστού. Διανοίξαντες την κοιλίαν αυτών εύρωμεν τα έντερα συμπεπτωκότα και εμπεφυσωμένα υπό αερίων. Αποκόψαντες δε ικανά τεμάχια αυτών παρετηρήσαμεν ότι, ταύτα ήσαν όλως διόλου κενά τροφών, εις ουδέν δε άλλον σπλάγχον ηδυνήθημεν να εύρωμεν βλάβη τινά βεβαιούσαν τον θάνατον. Εκ τούτων καταδείκνυται πασιδήλως ότι ο θάνατος αυτών προήλθεν εξ άκρας εξαντλήσεως, επελθούσης εκ παντελούς ελλείψεως των προς το ζην, ήτοι εξ ασιτίας!
Εν Καρυά τη 8 Δεκεμβρίου 1908. Οι την νεκροψίαν διενεργήσαντες Ιατροί Ξ. Κοκουλιώτης, Ε. Καββαδίας».