Ο συμπολίτης μας ομηριστής κ. Κ. Χ. Φέτσης για τη θέση της Ομηρικής Ιθάκης
Η ανακαλυφθείσα υπό του Νταίρπφελντ ως η Ομηρική Ιθάκη πόλις είναι η πόλις Αιγίλιψ
Πάνω σε μια ακόμη ενδιαφέρουσα θεωρία για το που θα μπορούσε να βρισκόταν η Ομηρική Ιθάκη, όπως αυτή περιγράφεται μέσα από τα κείμενα του «θείου» Ομήρου, πέσαμε μόλις πρόσφατα. Η θεωρία αυτή που έχει δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο διατυπώθηκε από τον συμπολίτη μας ομηριστή Κ. Φέτση το 1933, τρία μόλις χρόνια μετά τις ανασκαφές του καθηγητή της Αρχαιολογίας Νικόλαου Κυπαρίσση στην Ιθάκη, οι οποίες έφεραν στο φως, σύμφωνα με τους ανασκαφείς, τη λεγόμενη «τυκτή κρήνη» και το Σπήλαιο των Νυμφών, και τριάντα χρόνια μετά τις πρώτες ανασκαφές του Νταίρπφελντ στην πεδιάδα του Νυδριού, όπου ο γερμανός αρχαιολόγος ήθελε να έχει ανακαλύψει την δική του ομηρική Ιθάκη.
Ο κ. Φέτσης βασιζόμενος στις περιγραφές των αρχαίων κειμένων, της Οδύσσειας και της Ιλιάδος, αντιλέγει ότι τα ευρήματα του Κυπαρίσση και των συνεργατών του στην Ιθάκη είναι πράγματι ομηρικά, ενώ υπεραμύνεται της θεωρίας του Νταίρπφελντ, ότι δηλαδή η Ομηρική Ιθάκη είναι το σημερινό νησί της Λευκάδας, αμφισβητεί όμως ότι η πόλη της Ιθάκης βρισκόταν στην πεδιάδα του Νυδριού, όπου επικεντρώθηκαν οι ανασκαφές του γερμανού αρχαιολόγου. Το ανασκαφέν δε υπό του Νταίρπφελντ «πτολίεθρο της Ιθάκης» (πτόλις) το ταυτίζει με την πόλη Αιγίλιψ, που αναφέρεται στο κατάλογο των πλοίων (νηών κατάλογος) της Ιλιάδας.
Παραθέτουμε σε δύο μέρη, διατηρώντας την ορθογραφία, τη θεωρία του κ. Φέτση (οι υπογραμμίσεις στο κείμενο καθώς και η παράθεση του αρχαίου κειμένου και της σύγχρονης μετάφρασης του Ν. Καζαντζάκη και του Ι. Θ. Κακριδή είναι δικά μας).
Στην εισαγωγή του ο συντάκτης της τοπικής εφημερίδας σημειώνει:
«Τον επιστημονικόν κόσμον θα απασχολή επί πολύ φαίνεται ακόμη το ζήτημα, του ποία δηλαδή υπήρξεν η πατρίς του Οδυσσέως. Οι Ιθακήσιοι κατόπιν των προ τριετίας γενομένων ανασκαφών εις την νήσον των, υποστηρίζουν ότι ανεκάλυψαν την Τυκτήν Κρήνην και συνεπώς ουδεμία πλέον πρέπει να υπάρχη αντιγνωμία ότι δηλαδή η σημερινή Ιθάκη είναι η υπό του Ομήρου αναφερομένη. Αλλ΄ επ΄ αυτού υπάρχει αντίθετος γνώμη η οποία στηρίζεται επί τη βάσει των αρχαίων κειμένων, και αποδεικνύουσι ότι η Ομηρική Ιθάκη δεν είνε η σημερινή Ιθάκη, αλλά η Λευκάς. Εις εκ των υποστηριζόντων την γνώμην αυτήν είνε ο συμπολίτης μας ομηριστής και αρχαιόφιλος κ. Κ. Φέτσης. Ιδού πως εκθέτει το ζήτημα.»
Του Κ. Χ. Φέτση
– Η αφετηρία και η βάσις των μελετών μου ήσαν αι εις το ι. 18-26 της Οδυσσείας Αλκίνου απόλογοι περιλαμβανόμεναι στιχομυθίαι μεταξύ του βασιλέως των Φαιάκων (Κερκύρας) και του Οδυσσέως. Η χωρογραφική εις τας στιχομυθίας αυτάς, περιγραφή της Ομηρικής Ιθάκης (όρη πανύψηλα, τοποθεσία νήσων κ.λπ.) δεν υφίστανται σήμερον, εν τη νυν Ιθάκη, αποδεικνύεται δε τούτο και εκ των εξής δεδομένων.
| … ὑμῖν ξεῖνος ἔω καί ἀπόπροθι δώματα ναίων. εἴμ᾿ Ὀδυσεύς Λαερτιάδης, ὃς πᾶσι δόλοισιν ἀνθρώποισι μέλω, καί μευ κλέος οὐρανόν ἵκει. αὐτή δέ χθαμαλή πανυπερτάτη εἰν ἁλί κεῖται |
… να μείνω φίλος σας, κι ας βρίσκεται το αρχοντικό μου αλάργα. Είμαι ο Οδυσσέας, ο γιος του αντρόκαρδου Λαέρτη· ο κόσμος όλος ξέρει τους δόλους μου, κι η δόξα μου ψηλά στα ουράνια φτάνει! η Ιθάκη χαμηλή, στο πέλαγο ψηλά ψηλά, στη δύση, |
Ο ποιητής ονομάζει την νήσον αμφίαλον, δηλαδή υπερκειμένην δύο θαλασσών, ευδείελον, καλώς ορωμένην εκ του μακρόθεν, χθαμαλήν, κατά Στράβωνα πρόσχωρον τη Ηπείρω, προσδιορισμοί οι οποίοι δεν δύνανται να προσαρμοσθούν προς την νυν Ιθάκη, την οποία ηρεύνησα και εμελέτησα σοβαρώτατα.
Η απορία μου επί των επών τούτων με ηνάγκασεν όπως σχηματίσω την πρώτην μου γνώμην ότι η νυν Ιθάκη, μη συμπίπτουσα προς τα έπη χορογραφικώς, δεν είνε δυνατόν να είνε εκείνη την οποίαν ο ποιητής επενόει, καθ΄ όσον ο Όμηρος αναφέρει ότι μετέφεραν «τα τε ζώα και τον Φιλοίτιον υπηρέτην του Οδυσσέως πορθμήεις», ήτοι περατατζήδες. ΥΟΔΣ 177. (σ.σ. Ομήρου Οδύσσεια, υ. 250-254).
| τοῖσι δ᾿ ἐπί τρίτος ἦλθε Φιλοίτιος, ὄρχαμος ἀνδρῶν, βοῦν στεῖραν μνηστῆρσιν ἄγων καί πίονας αἶγας. πορθμῆες δ᾿ ἄρα τούς γε διήγαγον, οἵ τε καί ἄλλους ἀνθρώπους πέμπουσιν, ὅτις σφέας εἰσαφίκηται. καί τά μέν εὖ κατέδησεν ὑπ᾿ αἰθούσῃ ἐριδούπῳ, |
Σε λίγο κι ο Φιλοίτιος έφτασε, στους δούλους μέσα ο πρώτος, γίδες παχιές και στέρφα φέρνοντας γελάδα στους μνηστήρες. Απ᾿ τη στεριά οι περαματάρηδες τους είχαν φέρει αντίκρυ, που συνεβγάζουν όποιον άνθρωπο στο πέραμα τους φτάσει. Τα ζωντανά μπροστά στο αχόλαλο καλόδεσε χαγιάτι, |
Είνε γεγονός μεν ότι η ιστορία δεν ανέγραφεν τοιαύτας μεταβολάς, αλλ΄ εφ΄ όσον αύται προκύπτουν προφανώς και εφ΄ όσον άπαντες οι αρχαίοι συγγραφείς αλληλοσυγκρούονται εις τα περί Ιθάκης και των πέριξ υπό του Ομήρου αναφερομένων νήσων, τονώνεται η γνώμη αύτη, ήτις άλλως τε προκύπτει και εκ της ανακαλύψεως καταβυθισθεισών πόλεων, ημικαταβυσθεισών νήσων και διχοταμισμού τοιούτων και των σχηματισθέντων πορθμών. Αύτοι ούτοι οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι υπάρχουν ίχνη των ομηρικών τούτων πόλεων.
Εκ των εισέτι και νυν υπαρχόντων διαφόρων ονομασιών, τοπείων, λιμένων, πηγών, εκ των αποστάσεων και λοιπών άλλων, εσχημάτισα την ασάλευτον πεποίθησιν ότι η Ομηρική νήσος Ιθάκη δεν είνε άλλη ή η νήσος Λευκάς, ήτις καθ΄ ολοκληρίαν και εν ταις ελαχίσταις λεπτομερείας των επών του θείου Ομήρου προκύπτει. Ο λιμήν του Φόρκινος δεν είνε εκείνος ουδέ είνε δυνατόν να είνε εκείνος τον οποίον ισχυρίζεται ότι ανεύρεν ο αρχαιολόγος κ. Κυπαρίσσης. Και δεν είνε ούτος, διότι εάν βασισθή τις επί των αποστάσεων από Σχερίης (Κερκύρας) μέχρι της νυν Ιθάκης και αντιτορπιλλικόν εάν ήτο η ποντοπόρος ναυς δεν θα ήτο δυνατόν να φθάση εντός το πολύ 8 ωρών εις Ιθάκην, διότι το πλοίον κατά τον Όμηρον ανεχώρησεν την 8ην εσπερινήν περίπου εκ Κερκύρας (Σχερίης) και έφθασεν πλησίον της νήσου κατά την 3 1/2 της άλλης ημέρας.
Και πράγματι ως και εν τη Οδυσσεία αναφέρεται ο Οδυσσεύς αφού ηυχαρίστησε τον βασιλέαν των Φαιάκων Αλκίνοον, την βασίλισσαν Αρήτην και μετά τας γενομένας σπονδάς ανεχώρησεν πολύ μετά την δύσιν του Ηλίου εκ της νήσου εις εποχήν φθινοπώρου. Ενώ είνε γνωστόν ότι εάν επρόκειτο περί της νήσου Ιθάκης, θα ήτο αδύνατον να φθάση ο Οδυσσεύς εντός 8 ωρών περίπου, δεδομένου ότι εις την εποχήν μας ιστιοφόρον με ούρειον άνεμον διαπλέει την από Κερκύρας μέχρις αυτής απόστασιν των 100 αγγλικών μιλλίων εις 20-25 ώρας.
Αλλά και το ιερόν των Νυμφών το οποίον ισχυρίζεται ότι ανεκάλυψεν ο κ. Κυπαρίσσης, δεν είνε το αναφερόμερον υπό του Ομήρου το κείμενον εις το λιμένα του Φόρκυνος, διότι ο ποιητής αναφέρει ότι το ιερόν τούτο των Νυμφών έκειτο προς το τέλος του λιμένος και είχεν δύο εισόδους, ενώ το υπό του κ. Κυπαρίσση ανακαλυφθέν, έχει μίαν και είνε εις την αρχήν του όρμου Δεξά.
Εκτός τούτων και αι τυκταί κρήναι, και οι Βωμοί, τα οποία επίσης ανεκάλυψαν οι κ.κ. Οικονόμου και Κυπαρίσσης δεν είνε ομηρικά αλλά συνήθεις νεροσυρμιαί, προκειμένου περί της τυκτής κρήνης αύτη κατά τον Όμηρον (Ρ, 204) εκτίσθη υπό των στρατηγών Νηρίτου, Πολύκτωρους και Ιθάκου, κατά την πολιορκίαν της πόλεως, περιεβάλλετο δε γύρωθεν από άλσος και εις την κορυφήν αυτής είχε κατασκευασθή βωμός, τον οποίον όμως δεν ανεύρον οι ανωτέρω αρχαιολόγοι αλλά εδήλωσαν ότι υπάρχουν οι ογκόλιθοι τους οποίους θα συναρμολογήσουν.
| ἄστεος ἐγγύς ἔσαν καί ἐπί κρήνην ἀφίκοντο τυκτήν καλλίροον, ὅθεν ὑδρεύοντο πολῖται, τήν ποίησ᾿ Ἴθακος καί Νήριτος ἠδέ Πολύκτωρ: ἀμφί δ᾿ ἄρ᾿ αἰγείρων ὑδατοτρεφέων ἦν ἄλσος, πάντοσε κυκλοτερές, κατά δέ ψυχρόν ῥέεν ὕδωρ |
στη χώρα πια, στη βρύση φτάνοντας την ομορφοχτισμένη, τη γάργαρη, ουθέ ο κόσμος έπινε νερό — την είχαν χτίσει ο Ίθακος, λένε, κι ο Πολύχτορας κι ο Νήριτος τρογύρα δάσο ιερό από λευκές φύτρωνε νερόχαρες, που έκαναν κύκλο σωστό, και κάτω κρούσταλλα χύνονταν τα νερά της |
Και όμως η τυκτή και ο βωμός αυτός υπάρχουν εδώ εις την Λευκάδα ανέπαφα ενώ ο ανακαλυφθείς υπό των αρχαιολόγων τούτων είναι κοινό ξερολάγκαδο.
Με την γνώμην του κ. Νταίρπφελδ όχι μόνον συμφωνώ ότι η Λευκάς είνε η Ομηρική Ιθάκη αλλά και υπερβάλλω. Αλλά ο κ. Νταίρπφελδ έχει ιδίας γνώμας επ΄ αυτού. Διότι κατ΄ εμέ η ανακαλυφθείσα υπ΄ αυτού προ 30ετίας πόλις ως η Ομηρική Ιθάκη είναι η εν Β. 631 της Ιλιάδος (νεών κατάλογος) αναφερόμενη πόλις Αιγίλιψ
| Αὐτάρ Ὀδυσσεύς ἦγε Κεφαλλῆνας μεγαθύμους, οἵ ῥ᾽ Ἰθάκην εἶχον καί Νήριτον εἰνοσίφυλλον καί Κροκύλει᾽ ἐνέμοντο καί Αἰγίλιπα τρηχεῖαν, οἵ τε Ζάκυνθον ἔχον ἠδ᾽ οἳ Σάμον ἀμφενέμοντο |
Ο Οδυσσέας πάλι οδηγούσε τους γενναίους Κεφαλλήνες, που είχαν την Ιθάκη και το πυκνόφυλλο Νήριτο, και ζούσαν στα Κροκύλεια και στην τραχιά Αιγίλιπα, και αυτούς που είχαν τη Ζάκυνθο και αυτούς που κατοικούσαν στη Σάμο, και αυτούς που είχαν τη στεριά και αυτούς |
Και τούτο διότι 5 λεπτά της ώρας μακράν ευρίσκεται η Αιγίλιψ Πέτρη και η Μέλανδρος πηγή τας οποίας ο Όμηρος αναφέρει εις το 1. 14-16 και ΙΙ. 2-4 Ιλ.
Συνεπώς η ονομασία της πόλεως προήλθεν ή από τον βράχον ή του βράχου από την πόλιν, επικρατεστέρου όμως όντως του πρώτου. Τούτο δε διότι Αιγίλιψ Πέτρη σημαίνει κυματόβρακτος βράχος και συνεπώς πλησίον της θαλάσσης θα ήτο, αποσυρθέντων όμως των υδάτων κάτωθι του βράχου και της πηγής εκτίσθη η πόλις ήτις ωνομάσθη Αιγίλιψ εκεί, όπου εγένονται αι ανασκαφαί, υπό του κ. Νταίρπφελδ. Η δε πηγή σώζεται μέχρι σήμερον και ονομάζεται στο Μελάνυθρον.
Επ΄ αυτού όμως θα συνεχίσω εις το επόμενον.
(Συνεχίζεται)
