Published On: Τρ, Φεβ 27th, 2018

Συνέντευξη του πεζογράφου Παναγιώτη Κονιδάρη στον Νίκο Λαγκαδινό

Παναγιώτης Κονιδάρης: «Η λογοτεχνία, καλό είναι να τραβάει και λίγο το αυτί της κοινωνίας…»

Πιστεύετε ότι μπορεί ένα αστυνομικό μυθιστόρημα ν’ ασκήσει κριτική στην κοινωνία;

Οποιοδήποτε λογοτεχνικό βιβλίο -και κατ’ επέκταση έργο τέχνης- μπορεί να ασκήσει κριτική στην κοινωνία και στις δομές τις. Και όχι μόνο μπορεί, αλλά θεωρώ ότι επιβάλλεται κιόλας. Η λογοτεχνία, ασχέτως πλοκής, οφείλει να λειτουργεί διαδραστικά με την κοινωνία, και να αναδιαμορφώνονται αμφότερες. Κι όπου μπορεί η λογοτεχνία, καλό είναι να τραβάει και λίγο το αυτί της κοινωνίας.

Για να γραφτεί ένα αστυνομικό μυθιστόρημα είναι οπωσδήποτε απαραίτητο ένα έγκλημα και το πτώμα;

Πτώμα όχι πάντα, αν και οι ντουλάπες είναι γεμάτες σκελετούς! Ωστόσο ένα έγκλημα, φανερό ή κρυφό, μάλλον απαιτείται, αλλιώς τι να την κάνουμε την αστυνομία (ή τον ντέντεκτιβ), να κόβει κλήσεις; Η ρίζα όλων των αστυνομικών μυθιστορημάτων πάντως δεν παύει να είναι το πάθος των ανθρώπων: ο έρωτας, ο θυμός, η φιλοδοξία, η απληστία, το μίσος, η εκδίκηση, ακόμα και η βλακεία.

Είναι δυνατόν ν’ αναζητήσει κανείς στοιχεία εγκληματικής μυθοπλασίας σε έργα αρχαίου δράματος, όπως λόγου χάρη η «Μήδεια» ή ενός σαιξπηρικού έργου όπως είναι ο «Μάκβεθ», που θα μπορούσαν να εμπνεύσουν τον συγγραφέα ενός σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος;

Κατεξοχήν! Η κλασική δραματουργία έχει να επιδείξει αξεπέραστου επιπέδου μυθοπλασία αυτού του είδους. Η Μήδεια σκοτώνει από έρωτα και ζήλια, η Κλυταιμνήστρα ή η Αγαύη από εκδίκηση, ο Ορέστης ή ο Άμλετ για να αποδώσει δικαιοσύνη, ο Μάκβεθ από φιλοδοξία και ο Οιδίποδας ακόμα, από ένα παιχνίδι της μοίρας! Φοβάμαι ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει γραφτεί. Οπότε σήμερα μάλλον πρέπει να παραδεχτούμε ταπεινά ότι αναπαράγουμε εκδοχές των μνημειωδών αυτών μυθοπλασιών, της κάθαρσης συμπεριλαμβανομένης!

Διαβάζετε αστυνομική λογοτεχνία και ποιους συγγραφείς προτιμάτε;

Ναι, ασφαλώς διαβάζω, αν και δεν αποτελεί το μεγαλύτερο κομμάτι των αναγνώσεών μου. Για να είμαι ειλικρινής εξακολουθούν να μου αρέσουν οι κλασικοί: Πόε, Ντόιλ, Λεμπλάν, Κρίστι, Σιμενόν, Χάμετ. Λατρεύω τον Τσάντλερ. Έπειτα ο Έλροϊ, ο Ιζό. Ο Καμιλέρι είναι εξαιρετικός, τόσο μεσογειακός! Ασχολήθηκα και λίγο με την σύγχρονη σκανδιναβική σχολή, αλλά δεν με κέρδισε. Εκτιμώ την ικανότητα κάποιων, όπως του Νέσμπο, αλλά μέχρι εκεί. Μου αρέσουν επίσης συγγραφείς που χρησιμοποίησαν ευφυώς αστυνομική πλοκή στα έργα τους, όπως ο Έκο. Από Έλληνες, και πάλι κλασικούς, Μαρή παλιότερα, Μάρκαρη μετά. Η νέα γενιά αστυνομικού όμως στην Ελλάδα έχει και πολλά ταλέντα και πολύ μέλλον. Αυτήν την παρακολουθώ πιο στενά. Καμιά φορά βαυκαλίζομαι ότι ανήκω, ο ταπεινός, σε αυτό το πολύχρωμο παζλ.

Θεωρείτε ότι σας έχουν επηρεάσει ξένοι ή Έλληνες συγγραφείς;

Αναμφίβολα. Κάθε αναγνωστική εμπειρία για έναν συγγραφέα αποτελεί πεδίο πνευματικής ζύμωσης και παραγωγής ιδεών. Ο Μάρκαρης, ας πούμε, αποτέλεσε ένα καλό παράδειγμα για τον «Άλικο πάγο». Στα βιβλία μου θαρρώ θα μπορούσε κανείς να ανιχνεύσει επιρροές του Έκο, του Ρεβέρτε ή, πιο πίσω, του Μπόρχες, του Έσσε…Η λίστα είναι μακρά.

Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που κάνουν την αστυνομική λογοτεχνία να μην θεωρείται πλέον «παραλογοτεχνία»;

Καταρχήν ο όρος «παραλογοτεχνία» κουβαλάει πολλές αμφισημίες και ίσως όχι άδικα. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν αρκετοί που θεωρούν την αστυνομική λογοτεχνία συλλήβδην παραλογοτεχνικό είδος, με χάρτινους ήρωες, με ξεπερασμένα κλισέ, με μονοδιάστατη πλοκή και με εμπορικό κι όχι καλλιτεχνικό κίνητρο. Μάλλον διαφωνώ. Η σημερινή αστυνομική λογοτεχνία έχει πλάσει ορισμένους εμβληματικούς μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, έχει βελτιώσει το λογοτεχνικό ύφος και την γλώσσα, έχει αξιοποιήσει πολλές αφηγηματικές τεχνικές. Νομίζω ότι εδώ και καιρό ενσωματώνει κι έναν βαθύτερο κοινωνικό και ψυχολογικό προβληματισμό σε σχέση με το απλοϊκό «ποιος-είναι-ο-δολοφόνος». Ωστόσο δεν μπορώ να αρνηθώ ότι εξακολουθεί να υπάρχει παραλογοτεχνία, τόσο μέσα στο αστυνομικό, όσο και σε άλλα είδη μυθιστορήματος, πχ στο ερωτικό/αισθηματικό.

Πού οφείλεται η πληθώρα των έργων αστυνομικής λογοτεχνίας που κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια;

Φαντάζομαι έχει να κάνει και με το εμπορικό μέρος. Δυστυχώς το βιβλίο έχει και αυτή την διάσταση, του προς πώληση προϊόντος. Άρα υπόκειται στους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης. Θα ήταν αστείο να το αρνηθεί κανείς. Από την άλλη, παγκοσμίως, η βία έχει γίνει πια κάτι συνηθισμένο, κάτι καθημερινό, κάτι που δεν προκαλεί καν αποτροπιασμό, όπως θα έκανε πριν μερικές δεκαετίες. Μπαίνει ένας μαθητής σε ένα σχολείο στην Αμερική και σκοτώνει 20 αθώα άτομα εν ψυχρώ. Από αυτό το γεγονός μέχρι ένα βιβλίο με κάποιον ανάλογο ψυχωτικό χαρακτήρα η απόσταση είναι μικρή. Ο κόσμος μας είναι πια ανεξέλεγκτος, άγριος και ανελέητος και ίσως η αστυνομική λογοτεχνία αποτυπώνει ένα κομμάτι αυτής της βαρβαρότητας.

Τι άλλαξε και το αστυνομικό μυθιστόρημα γνωρίζει άνθηση και ακμή στη χώρα μας;

Συνήθως η Ελλάδα ακολουθεί τα λογοτεχνικά ρεύματα ή απλά τις τάσεις των ξένων εκδοτών, ειδικά της Εσπερίας. Μέσω του Μαρή, του Κορίνη και του Μάρκαρη η αστυνομική γραφή, πιστή στα ξένα αυτά πρότυπα, αντιστάθηκε και επιβίωσε. Η δίνη της οικονομικής κρίσης τροφοδότησε με πρόσθετο υλικό το είδος. Το θέμα είναι πόσο θα κρατήσει αυτή η άνθηση και τί θα παράξει.

Έχει συμβάλει σ’ αυτή τη νέα κατάσταση η τηλεόραση που δείχνει καθημερινά τη βία: πιστολίδι, σκοτωμοί, αίμα; Το κοινό, δηλαδή, δεν περιορίζεται στη θέαση αλλά επιζητεί και την «ανάγνωση» της βίας!

Δεν ξέρω, ίσως, αν και σπάνια οι οπαδοί της εικόνας, και ειδικά αυτής που περιγράψατε, ταυτίζονται με τους εραστές του βιβλίου. Αυτοί δε που αρέσκονται στην βία γενικότερα, φοβάμαι ότι δεν διαβάζουν. Από την άλλη τα αστυνομικά μυθιστορήματα δεν θα έλεγα ότι εκθειάζουν την βία, μάλλον την χρησιμοποιούν ως όχημα για να πουν κάτι άλλο, τουλάχιστον έτσι ελπίζω.

Τι είναι ο «Άλικος πάγος»;

Σύμφωνα με όλα τα προηγούμενα, ένα μάλλον βίαιο βιβλίο με ίχνη τρυφερότητας! Ένα τυπικό αστυνομικό μυθιστόρημα που προσπαθεί να αξιοποιήσει πολλά από τα εργαλεία της κλασικής αστυνομικής λογοτεχνίας και να τα συνδέσει με την σημερινή ρεαλιστική πρακτική: το έγκλημα, την αστυνομική έρευνα, τις μεθόδους, την εξιχνίαση. Συνάμα ένα σχόλιο σε ό,τι μας αφορά σαν χώρα και σαν κοινωνία. Αλλά και μια προσέγγιση για τον πάγο που ανακαλύπτει κανείς με τρόμο, στην ψυχή των ανθρώπων. Στην πλοκή τώρα, ο αστυνόμος Έκτορας Ράντος πασχίζει να εξιχνιάσει ένα δυσεπίλυτο μυστήριο μιας σειράς φόνων όπου ο δράστης χρησιμοποιεί συμβολικά τον πάγο. Τα θύματα μοιάζουν να μην έχουν καμία σχέση μεταξύ τους και επιπρόσθετα βρίσκονται πάνω τους κάποια μεταλλικά γράμματα που περιπλέκουν την κατάσταση. Η Αθήνα, το σκηνικό της ιστορίας μας, πολιορκείται κυριολεκτικά από ένα κύμα παρατεταμένου ψύχους, τα πάντα είναι παγωμένα, ανέλπιδα. Σχεδόν τα πάντα. Ευτυχώς, όχι τα πάντα.

Η δράση εξελίσσεται στην Αθήνα του 2025. Όμως θα μπορούσε να είναι και στις μέρες μας…

Ασφαλώς. Δεν έχει τελικά τόση σημασία η ημερομηνία, επελέγη για πρακτικούς λόγους. Δεν πρόκειται, δηλαδή, για ένα μελλοντολογικό βιβλίο ή για μια δυστοπία. Αυτό που περιγράφεται είναι το σήμερα, ίσως με την κρίση να έχει βαθύνει ακόμα περισσότερο. Αν κι εδώ που τα λέμε, και το σήμερα δυστοπία το χαρακτηρίζεις!

Επειδή η ηρωίδα σας είναι πολιτικός…Σας ενδιαφέρει η πολιτική;

Δευτερεύουσα ηρωίδα. Για την ακρίβεια, το πρώτο πτώμα του βιβλίου ανήκει σε μια δραστήρια πολιτικό! Λέτε αυτό υποσυνείδητα να απηχεί τις απόψεις μου για τους πολιτικούς; Στα σοβαρά τώρα, ακόμα κι αυτοί που ισχυρίζονται ότι δεν τους ενδιαφέρει η πολιτική δεν αντιλαμβάνονται ότι αρκετές από τις καθημερινές τους πράξεις είναι πολιτική. Σε κάθε περίπτωση ο ίδιος ασχολούμαι με την πολιτική, τολμώ να πω, εξ απαλών ονύχων. Έχω ασχοληθεί χρόνια με τον συνδικαλισμό στους φαρμακοποιούς κι ακόμα περισσότερα χρόνια με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, όπου μου ανατέθηκαν και κάποιες θέσεις τιμής και ευθύνης.

Τι γνώμη έχετε για τους πολιτικούς;

Δεν υπάρχει εύκολη και αβασάνιστη απάντηση σε μια τέτοια ερώτηση, ούτε κι έχει νόημα το τσουβάλιασμα. Ενδεχομένως υπάρχουν ορισμένοι τίμιοι και αλτρουιστές πολιτικοί σε κάθε χώρο του λεγόμενου δημοκρατικού τόξου. Ωστόσο σημασία έχουν τελικά οι πολιτικές που εφαρμόζονται, κι όχι τα πρόσωπα ή οι καλές προθέσεις. Σαφέστατα λοιπόν, λόγω ιδεολογικής τοποθέτησης, διαφωνώ με τους αστούς πολιτικούς και τα αριστοκρατικά τζάκια. Συντάσσομαι με ριζοσπάστες πολιτικούς και δυνάμεις ανατροπής του καπιταλισμού, του πλέον άδικου και απάνθρωπου συστήματος διακυβέρνησης.

Πώς νιώθετε όντας αναγνωρισμένος συγγραφέας στη μικρή κοινωνία της Λευκάδας;

Σιγά τα αβγά! Εννοώ, το να είσαι αξιοπρεπής συγγραφέας δεν είναι κάτι τόσο ιδιαίτερο ή σπάνιο, ώστε να επιζητάς μέσα από αυτό την αναγνώριση. Το να είσαι αξιοπρεπής άνθρωπος είναι πιο δύσκολο. Πάντως η Λευκάδα, μολονότι μικρή κοινωνία, εξακολουθεί να παράγει λογοτεχνία. Ο Νάνος Βαλαωρίτης δημιουργεί ακόμα. Ο βραβευμένος Δημήτρης Μαμαλούκας, κατεξοχήν αστυνομικός συγγραφέας και καλός φίλος είναι ένα άλλο λαμπρό παράδειγμα. Ακόμα και το απόμερο Μεγανήσι (η γενέτειρά μου) διαθέτει 3-4 εν ενεργεία συγγραφείς.

Σκεφτήκατε ποτέ να μετακομίσετε στην πρωτεύουσα;

Η κυρίως δουλειά, το σπίτι, η οικογένειά μου είναι στο Μεγανήσι. Το νησί το αγαπώ βαθιά, έχω αδιάρρηκτους δεσμούς. Αγαπώ την φύση του, την ιστορία του, τους ανθρώπους του. Ορισμένες φορές με πληγώνει, με απογοητεύει. Είναι όμως πάντα το ορμητήριό μου, ενίοτε και πηγή έμπνευσης. Η πρωτεύουσα έχει τα δικά της ελκυστικά πλεονεκτήματα, αλλά και μια πληθώρα λόγων για τους οποίους δεν ξέρω αν θα την άντεχα. Το Μεγανήσι, για την ώρα, κερδίζει στα σημεία.

Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας;

Η βαθιά οικονομική κρίση, πέρα από το πετσόκομμα των εισοδημάτων, έβγαλε στην επιφάνεια και τις άλλες κρίσεις που μας ταλανίζουν σαν κοινωνία, την κρίση ηθικής και αξιακού συστήματος, την κοινωνική κρίση. Η αμάθεια, ο μικροαστισμός, η έλλειψη αξιοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης, ο αρχοντοχωριατισμός, ο ωχαδερφισμός, ο εθνολαϊκισμός και η πατριδοκαπηλία, ο επαρχιώτικος συντηρητισμός και πολλά ακόμα τοξικά συμπτώματα της κοινωνίας μας βγήκαν στην επιφάνεια σαν επιπλέοντα λύματα. Φοβάμαι ότι ζούμε μια ακόμα «εποχή των τεράτων», όπως την όρισε ο Γκράμσι.

Τι λείπει από τον Έλληνα σήμερα;

Δεν ξέρω, πάντως δεν το έχω πάρει εγώ, αλήθεια σας λέω! Για να σοβαρευτώ όμως, λείπουν στ’ αλήθεια πολλά. Ίσως το έλλειμμα παιδείας και το έλλειμμα αγωνιστικότητας να είναι τα δύο σημαντικότερα. Είναι εξάλλου και αυτά που αμβλύνει ο σύγχρονος καπιταλιστικός τρόπος ζωής.

Η ενωμένη Ευρώπη θα επιβιώσει;

Ελπίζω πως όχι! Τουλάχιστον όχι με αυτήν την μορφή. Γιατί αυτό που εκπροσωπεί σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει να κάνει με τους λαούς, με την μεταξύ τους αλληλεγγύη, με τις κοινές μας ιστορικές και πολιτιστικές αναφορές. Έχει να κάνει με τις πολυεθνικές και τα οικονομικά τραστ, με διαχωρισμό σε ισχυρούς και αδύνατους, με το εμπόριο οποιουδήποτε πράγματος πουλιέται, υλικού ή άυλου, με την κυριαρχία του χρήματος. Να το πω αλλιώς: δεν προάγει αυτά που μας ενώνουν, αλλά αυτά που μας χωρίζουν. Το αποτέλεσμα είναι τυραννικό και άρα θνησιγενές.

Είναι ο κόσμος μας παράλογος;

Όταν το ένα τοις εκατό των ανθρώπων κατέχει το πενήντα τοις εκατό του παγκόσμιου πλούτου και την ίδια στιγμή δισεκατομμύρια συνανθρώπων μας ζουν με ένα δολάριο την ημέρα, υποσιτίζονται ή δεν έχουν πρόσβαση σε νερό και στοιχειώδη φάρμακα για ποια λογική να μιλήσεις; Όταν η εντατική υπερεκμετάλλευση του πλανήτη, του ενδιαιτήματός μας, του σπιτιού μας σε τελική ανάλυση, οδηγεί με επιστημονική ακρίβεια στην καταστροφή του, πού βρίσκεται η λογική; Όταν οι ιδιωτικές εταιρίες είναι αλώβητες από την δικαιοσύνη και πιο ισχυρές από τις εκλεγμένες από τους λαούς κυβερνήσεις, πού στο διάολο να αναζητήσεις την λογική; Σκέφτομαι λοιπόν ότι δεν αρκεί η επανάσταση των λαών. Πρέπει να προηγηθεί «η επανάσταση του αυτονόητου», η επιστροφή της λογικής στον ακραία παράλογο κόσμο μας.

Τι μπορεί να προσφέρει ένα βιβλίο;

Μα…την επανάσταση του αυτονόητου! Το βιβλίο είναι ο φορέας εκείνης της πνευματικότητας που μπορεί να αλλάξει τον κόσμο αλλάζοντας τον τρόπο που σκεφτόμαστε, δίνοντας ξανά βαρύτητα σε αυτά που αξίζουν, σε αυτά που ολοκληρώνουν τον άνθρωπο κι όχι σ’ εκείνα που τον ακρωτηριάζουν ή τον λοβοτομούν. Το διάβασμα είναι πράξη αντίστασης στην λαίλαπα ενός απάνθρωπου υλισμού. Και το βιβλίο μπορεί να είναι η σπορά ενός νέου, δικαιότερου κόσμου. Έτσι το βλέπω, έτσι το ονειρεύομαι.

Τι είναι εκείνο που δίνει νόημα στον άνθρωπο;

Μικρές στιγμές ευτυχίας που μαζεύουμε στάλα-στάλα. Η αγάπη, η σοφία, η σωφροσύνη, η καλοσύνη, η δικαιοσύνη, μας βοηθούν στην συλλογή αυτή. Στο τέλος κάνουμε την σούμα για να δούμε αν μια ανθρώπινη ζωή είχε νόημα κι αξία.

Τελικά, τι είναι η ζωή;

Μια πρόταση στην οποία προσπαθούμε διαρκώς να προσδώσουμε ενδιαφέρον. Μια ενδιαφέρουσα πρόταση λοιπόν που θα τελειώσει ήσυχα με μια τελεία: τον θάνατο. Ή ίσως μια παρτίδα σκάκι, όπου προσπαθούμε διαρκώς να βελτιωνόμαστε, να διορθώνουμε τα λάθη μας, όχι πάντα επιτυχώς. Μια γοητευτική παρτίδα ωστόσο!

Ο Παναγιώτης Κονιδάρης γεννήθηκε στο Μεγανήσι Λευκάδας. Σπούδασε ραδιολογία-ακτινολογία για ένα χρόνο και κατόπιν μεταπήδησε στη Φαρμακευτική Αθηνών, από όπου αποφοίτησε το 1996. Εν συνεχεία σπούδασε Ευρωπαϊκό Πολιτισμό στο ΕΑΠ, ενώ αρθρογραφεί τακτικά σε ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα. Ζει και εργάζεται στη γενέτειρά του.

Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ: Άλικος πάγος, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη (2017), Πανάκεια, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη (2008), Το χειρόγραφο της Πράγας, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη (2007).

Ο Νίκος Λαγκαδινός είναι δημοσιογράφος [ΕΣΗΕΑ]. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Θεατρολογία στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού. Έχει εργαστεί ως συντάκτης και αρχισυντάκτης στην ΕΡΤ [τηλεόραση και ραδιόφωνο], στις εφημερίδες Ελεύθερη Γνώμη, Νίκη, Ενημέρωση, Βραδυνή, Ακρόπολις, Αθηναϊκή. Διηύθυνε την εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ.