Ένα βιβλίο του Θοδωρή Σ. Γεωργάκη (Παποράκη) για τον Λευκαδίτικο Γάμο

Έκκληση του συγγραφέα σε όσους διαθέτουν παλιές φωτογραφίες από το τελετουργικό του λευκαδίτικου γάμου

Η φωτογραφία του εξώφυλλου

Ένα ακόμη βιβλίο, το οποίο υπάρχει σε πρώτη φάση σε ψηφιακή μόνο μορφή, με θέμα τον Λευκαδίτικο Γάμο και τίτλο «Ο Λευκαδίτικος Γάμος, Έθιμα, Τραγούδια, Συμβολισμοί» δημιούργησε ο πολυπράγμων συντοπίτης μας Θοδωρής Σ. Γεωργάκης (Παποράκης), ο οποίος μόλις πρόσφατα εξέδωσε την πρωτόλεια ποιητική του συλλογή «Ταυροκαθάψια».

Όπως και ο τίτλος του βιβλίου υποδηλοί το βιβλίο περιλαμβάνει τα έθιμα, τα τραγούδια, μα κυρίως τους αμέτρητους συμβολισμούς που εξέφραζαν αυτά τα πρωτοποριακά έθιμα του λευκαδίτικου γάμου.

Το βιβλίο είναι χωρισμένα σε δύο μέρη. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει ένα λεύκωμα με φωτογραφίες του λευκαδίτικου γάμου από διάφορα χωριά του νησιού μας. Μέχρι να αποκτήσει το βιβλίο την τελική του μορφή και να βρει τον δρόμο του τυπογραφείου ο συγγραφέας απευθύνει έκκληση σε όλους όσους διαθέτουν παλιές φωτογραφίες και θα ήθελαν να συμπεριληφθούν στο βιβλίο να τις στείλουν στην διεύθυνση του ηλεκτρονικού του ταχυδρομείου: thodorisgeorgakis@gmail.com

Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνει, μετά το εισαγωγικό σημείωμα του συγγραφέα, τις εξής ενότητες:

1. ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΙΓΑΤΟΧΑΡΤΙ!

2. ΟΙ ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ

3. ΤΟ ΠΛΥΣΙΜΟ ΤΩΝ ΜΑΛΛΙΩΝ!

4. ΤΑ ΠΡΟΖΥΜΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ!

5. ΤΑ ΠΡΟΙΚΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΡΦΩΜΑΤΑ

6. ΤΟ ΚΑΝΙΣΚΙ ΤΟ ΝΥΦΙΚΟ ΚΑΙ ΤΑ ΣΤΕΦΑΝΑ

7. Η ΤΑΒΛΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ

8. Η ΠΙΤΤΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΙΣΤΡΟΦΙΑ

Στο εισαγωγικό του σημείωμα ο συγγραφέας σημειώνει:

«Ο παλιός Λευκαδίτικος Γάμος, αυτή η ιεροτελεστία της πληθώρας των εκδηλώσεων και της κατανυκτικής, μέχρι μεθέξεως, ατμόσφαιράς του, που διάρκεσε μέχρι, περίπου, το τέλος της δεκαετίας του 1970, για να ξεχασθεί σιγά – σιγά και να περάσει σε δυτικότροπες μοντέρνες συνήθειες, είναι ένα τεράστιο λαογραφικό, πνευματικό και πολιτιστικό κεφάλαιο, όχι μόνο για την τοπική λαογραφία του νησιού, αλλά για το Πανελλήνιον, τόσο για τους υπέροχους συμβολισμούς του, όσο και για την πληθώρα των προγαμιαίων εκδηλώσεων, αλλά και για το εκπάγλου κάλλους Λευκαδίτικο νυφικό, το οποίο είναι σημείο αναφοράς και μελέτης, ακόμη και σήμερα, για τους λαογραφικούς κύκλους, μα και σε πολλούς οίκους μόδας, οι οποίοι φωτογραφίζουν επώνυμες γυναίκες με αυτό το υπέροχο νυφικό. Προσωπικά, πιστεύω πως, o Λευκαδίτικος Γάμος είναι μια προέκταση, μια συνέχεια των αρχαίων γάμων, αφού παρόμοιες εκδηλώσεις και πολυποίκιλους συμβολισμούς μόνο στην αρχαία Ελλάδα συναντάμε.

Αυτή η αδιάκοπη ροή των εθίμων του γάμου, που εκπηγάζουν απ’ την αρχαιότητα βρίσκουν τέλια ανταπόκριση, θεωρώ, στον δικό μας Λευκαδίτικο Γάμο. Εκδηλώσεις, σαν το πλύσιμο των μαλλιών της νύφης σε τρεχούμενο νερό πηγής ή ποταμού, όπου το τρεχούμενο νερό συμβολίζει την διάρκεια, τον ατέλειωτο δρόμο της ζωής των μελλόνυμφων, μοιάζουν με τις αρχαίες εκδηλώσεις της Απολούσεως των μελλόνυμφων, οι οποίοι, ακριβώς με το ίδιο συμβολικό περιεχόμενο, πλένονταν και οι δύο σε τρεχούμενα νερά, σε κρήνες, ή σε ποτάμια, ποτέ σε στάσιμο νερό. Αίφνης οι αρχαίοι Αθηναίοι στην κρήνη της Καλιρρόης, οι Θηβαίαοι στον Ισμηνό ποταμό, οι Μαγνήσιοι στον Μαίνανδρο, οι Τρώες στο Σκάμανδρο, οι Αργείοι στον Ίναχο, οι Αιτωλοί στον Εύηνο. Ακόμη ένα στοιχείο κοινότητας και αδιάρρηκτης συνέχειας του Λευκαδίτικου με τον αρχαίο γάμο, μέσα στην πλειάδα κοινών τελετών και συμβολισμών, που θα αποκομίσει ο αναγνώστης του παρόντος βιβλίου, είναι και το παρακάτω κορυφαίο κοινό σημείο. Εκδήλωση παρόμοια με την λευκαδίτικη «Τάβλα του γαμπρού», έχομε στην αρχαία Αθήνα με το τραπέζι του γαμπρού, την περίφημη «Θοίνη», πανάρχαιο έθιμο, που πέρασε μέσα απ’ την Ρωμαϊκή εποχή, διασώθηκε μέσα στην λάβα της Τουρκοκρατίας και έφτασε ατόφιο στις μέρες μας.

Να επισημάνουμε, επίσης, πως, όλες ετούτες οι προγαμιαίες τελετές του Λευκαδίτικου Γάμου, μπορούν πιστά να συγκριθούν, με τα «Προτέλεια των Γάμων», δηλαδή της εκδηλώσεις του αρχαίου γάμου, που γίνονταν με τη μορφή θυσιών στους θεούς, με την ταύτιση με τη γη των νεόνυμφων, θάβοντας κομμάτι απ΄ τις κοτσίδες τους στην αγνότητα της γης, συμβολισμός, όπως θα δούμε στο οικείο εδάφιο, που παρουσιάζεται ανάγλυφος στην κατασκευή της πίττας των γάμων, όπου χρησιμοποιούνται τα δύο πρωτοϋλικά της γης, το λάδι και το αλεύρι, υπέρτατη θυσία και ταύτιση με τη μάνα γη! Μα και στο στεφάνι του γαμπρού και της νύφης υπάρχει αυτή η ομοιότητα των δύο γάμων! Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν σαν στεφάνι κλαδιά ελιάς, ή σπαραγγονιάς! Ελιάς με τους γνωστούς απίθανους συμβολισμούς της, ή σπαραγγονιάς, σε έναν συμβολισμό, πως, όπως η ακανθώδης σπαραγγονιά παράγει τους γλυκούς καρπούς της, τα σπαράγγια, έτσι και μέσα απ’ τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες της ζωής, να ατσαλωθεί το ζευγάρι και να παράξει τους γλυκούς καρπούς του, τα παιδιά.

Στο Λευκαδίτικο γάμο, στους περασμένους αιώνες, όταν η ανυπαρξία τεχνολογίας δεν επέτρεπε την κατασκευή των σημερινών πλουμιστών στεφάνων, τότε χρησιμοποιούσαν κλαδιά ελιάς, ενώ το φιόρο της νύφης περιτύλιγαν με, όπως θα δούμε παρακάτω, με τα χολάτα και πλατιά φύλλα μουσμουλιάς, ή, όπως θα περιγράψουμε και πάλι παρακάτω, σκόρπιζαν στην εκκλησία φύλλα της αγκαθερής λεμονιάς! Η ουσιαστική διαφορά του Λευκαδίτικου γάμου με τον αρχαίο εντοπίζεται στον χρόνο τέλεσής του. Ο αρχαίος γάμος γίνονταν, σχεδόν αποκλειστικά, στην πανσέληνο του μήνα Γαμηλίωνα, τον σημερινό Γενάρη. Το μόνο σταθερό σημείο, ως προς τον χρόνο τέλεσης του μυστηρίου του δικού μας γάμου, ήταν πάντα η μέρα. Πάντα Κυριακή και απολείτουργα, ενώ σε σχέση με το φεγγάρι, πάντα στην γέμισή του και ποτέ στην χάση, για λόγους συμβολικούς…

Γνωρίζω την λαογραφική καταγραφή του Λευκαδίτικου γάμου, την οποία έχει περιλάβει στο ομώνυμό του βιβλίο, ο Πατριάρχης της Λευκαδίτικης Λαογραφίας, ο αείμνηστος Πανταζής Κοντομίχης. Με τούτο το ταπεινό μου πόνημα, δεν θα αντιγράψω τον μεγάλο δάσκαλο, θα προσπαθήσω να προχωρήσω ένα βήμα παραπέρα. Πρώτον. Να καταγράψω, με τρόπο βιωματικό, κάθε εκδήλωση και πτυχή του γάμου, έτσι όπως βίωσα και τον δικό μου γάμο το 1981, με όλο το τυπικό του παλιού Λευκαδίτικου Γάμου, αλλά, κυρίως, όπως τον έζησα μικρό παιδί, τότε που το παιδικό μυαλό, σαν σφουγγάρι, αποθήκευε τα πάντα, παίρνοντας μέρος σε πάρα πολλούς γάμους στο χωριό μου, στο Πινακοχώρι Σφακιωτών, σαν πρωταγωνιστής! Όταν, αίφνης, έσερνα το άλογο, με τα κρεβάτια της νύφης και στο χέρι μου περνούσαν ένα κουλούρι, όταν μετείχα στο μυστήριο του γάμου, κρατώντας στην εκκλησία το κερί δίπλα στο τραπέζι του γάμου, όταν πήγαινα στο πλύσιμο των μαλλιών, όταν με πετούσαν στο κρεβάτι της νύφης, προκειμένου να κάνει σερνικά παιδιά, όταν άκουγα τα τραγούδια στα προζύμια, στο πλύσιμο των μαλλιών, στα Καρφώματα, στο τραπέζι του γάμου και τα καταχωρούσα ανεξίτηλα στον… σκληρό δίσκο της μνήμης, όταν έτρεχα να φτιάξω με λουλούδια το φιόρο της νύφης, όταν πάλευα να πιάσω τα καλούδια που πετούσε η νύφη στο πλήθος των συνοδών, σαν έμπαινε στο νέο της σπιτικό!

Δεύτερον. Να παρουσιάσω, κυρίως, όλους τους συμβολισμούς, που εξέπεμπε αυτό το μοναδικό μπουκέτο των εκδηλώσεων του Λευκαδίτικου Γάμου, συμβολισμούς, που μπόρεσα να συνειδητοποιήσω και να εξηγήσω ωριμότερος, γιατί, όλες αυτές οι εκδηλώσεις δεν είχαν απλά τον χρηστικό χαρακτήρα, αλλά περιβάλλονταν με τις μύχιες σκέψεις των νεόνυμφων και των γονιών τους! Αυτές οι μύχιες σκέψεις είναι οι συμβολισμοί, που εκπηγάζουν απ’ αυτές τις εκδηλώσεις. Πέραν απ’ το βιωματικό αυτών των συμβολισμών, στέκομαι και σε όσους με απλοϊκό τρόπο μου μετέφερε η αείμνηστη μάνα μου Πολυξένη, η οποία ήταν πραγματικά δασκάλα για κάθε πτυχή του Λευκαδίτικου Γάμου, λέγοντάς μου, π.χ, με χαρακτηριστικό τρόπο: «Ξέρεις, τι σήμαινε το κάρφωμα με κόκκινη κλωστή στα ρούχα που έριχναν στον κόμπο; Σήμαινε το δέσιμο, μου έλεγε, απλοϊκά, που πρέπει να έχει στην ζωή του το νιόφωτο», και πολλούς άλλους απλοϊκούς συμβολισμούς, τους οποίους παρουσιάζω στο ταπεινό μου ετούτο πόνημα.»

Σημείωση:
Η φωτογραφία του εξώφυλλου είναι είναι από γάμο στην Εγκλουβή! Πρόκειται για το ζεύγος Φίλιππου και Μαυρέτας Κοντογιώργη, η νύφη κατάγονταν απ’ το Δράγανο. Είναι, ίσως, η ωραιότερη, διαυγέστερη και εκφραστικότερη φωτογραφία του παλιού Λευκαδίτικου Γάμου, που κυκλοφορεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης! Φωτεινότατη ασπρόμαυρη φωτογραφία, στην οποία απεικονίζονται όλοι οι πρωταγωνιστές του Λευκαδίτικου Γάμου, ο γαμπρός, η νύφη, οι συγγενείς του νιόφωτου, το παιδάκι, που κρατά τη βαντιέρα με τα στέφανα και την λαμπάδα, ακόμη και οι δύο παράνυμφες στα αριστερά του γαμπρού!