Ο παραδοσιακός αργαλειός στην Ιθάκη
Η Αλεξάνδρα Βλάχου στα Ματζαράτα της Ιθάκης
Ο Αργαλειός είναι γνωστός από την εποχή του Ομήρου ως «ιστός».
Η Πηνελόπη ύφαινε την ημέρα και ξύφαινε τη νύχτα για να ξεγελάσει τους μνηστήρες. Θεά της υφαντικής θεωρείται η Αθηνά η εργάνη.
Με την υφαντική ασχολούνταν και κατά τους Ιστορικούς Χρόνους οι γυναίκες όλων των τάξεων. Στους Βυζαντινούς χρόνους προήχθη της υφάνσεως των μεταξωτών υφασμάτων.
Στους νεώτερους χρόνους σ’ όλες τις οικογένειες υπήρχε ο αργαλειός κι όλες οι νέες μάθαιναν την τέχνη του αργαλειού βοηθούμενες από τη μητέρα τους και ύφαιναν τα προικιά τους και όλα τα ρούχα τους και όλα τα ρούχα του σπιτιού.
Στην Ιθάκη τα παλιά χρόνια η τέχνη του αργαλειού ήταν πολύ εξαπλωμένη σε κάθε Θιακό σπίτι ήταν στημένος ο αργαλειός.
Προετοιμάζοντας το νήμα για τον αργαλειό (διασίδι)
Πολλά δεν είναι τα τραγούδια τ’ αφιερωμένα στον αργαλειό και την ύφανση τα οποία τραγουδούσαν οι κοπέλες που ύφαιναν το διασίδι.
Κόρη που υφαίνει στ’ αργαλειό
υφαίνει και ξυφαίνει
και το νου μου τον τρελαίνει
τιμή μεγάλη και τρανή
πουν ο αργαλειός στο σπίτι
το κάθε δόντι του χτενιού
αξίζει μαργαρίτη
Δικός μου είν’ ο αργαλειός
δικό μου και το χτένι
δική μου και η πέρδικα
που κάθεται και υφαίνει
Το κέντημα είναι γλέντημα
κι η ρόκα είναι σεργιάνι
κι ο αργαλειός είναι σκλαβιά
σκλαβιά πολύ μεγάλη
Δικός μας είναι ο αργαλειός
δικό μας και το χτένι
δική μας είν’ κι η κοπελιά
που κάθεται και υφαίνει
Θυμάσαι που’ ρθα να σε διω
που ύφαινες στον αργαλειό
κι εγώ απ’ τη φεγγίτα
σαν παλαβός εκοίτα
κι που πέρναες τη σαΐτα
και έβλεπα τη χορίστρα.
Και στα τραγούδια, αυτά, όπως άλλωστε παρατηρήσαμε και στα άλλα εργατικά, κυριαρχεί ο λιτός και σύντομος ρυθμός που’ ναι κατάλληλος για τον αργαλειό και υποβοηθούν ρυθμικά τις κινήσεις της υφάντρας.
Οι υφάντρες του αργαλειού είχαν και πολλές προλήψεις π.χ. όταν τελειώσει το διασίδι φωνάζει η υφάντρα τη μικρότερη κόρη της να της δώσει το γκάρδι (βλ. λέξη) λέγοντάς της: «Έβγα γιε που’ σαι αγγελούδι με το γκάρδι δαγκωμένο κι αμίλητη ν’ ακούσει για το παιδί που θα γεννηθεί απ’ τη θεια σου πουν αγκαστρωμένη».
Όταν πάλι εκόβανε το διασίδι δεν έπρεπε να ήταν κανείς εκεί μπροστά να βλέπει το υφανυτό ύφασμα γιατί πίστευαν ότι θα πέθαινε ο καλύτερός του.
Την ημέρα της Υπαπαντής έσφαζαν το μεγάλο γέρικο κόκορα και έπαιρναν το καλάμι από τα πόδια του (το οστούν το μακρύ για να τονίζουν) και να τεντώνουν το νήμα που ύφαιναν στον αργαλειό, οι λεγόμενες σαΐτες.
| ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΑΡΓΑΛΕΙΟΥ |
1. Αυτιά: Τα ξύλα εις τα οποία τυλίγεται το στιμόνι και το υφαίνουμε. Μπροστινό αντι – πισινό, αντι – απάνω, αντι εκείνο που βαστά το στιμόνι, αυλάκι γκάρδι η γρασωσιά, η σχισμή κατά μήκος του σώματος του αντιδιού.
2. Αρπίγιασμα: Το ξύλο με το οποίο βοηθείται η εργασία της προσκολλήσεως ή χτενίσματος.
3. Κεφάλι: Το εξογκωμένο άκρο του αντιού.
4. Βέργες: η παλουκιά του γνέματος τα καλάμια ή ραβδιά δια των οποίων γίνονται οι σταυρώσεις του στιμονιού (δεν έχουμε τα ίδια ονόματα για κάθε σταύρωση).
5. Γούβια: Η άκρη του πανιού, οι πλευρές της πετσέτας του πανιού.
6. Δουτάκια: Εις το άκρον του προξιδιού εξοχές.
7. Κορμί: Το άλλο μέρος του αντιού.
8. Καρούλια: Τα καρούλια τ’ αργαλειού από τα οποία εξαρτώνται τα νήματα των μηταριών.
9. Καθίστρα: Η θέση που κάθεται η υφάντρα.
10. Κουρντούνι: ή καλαθάκι το καλάθι στο οποίο η υφάντρα βγάζει μέσα τα μασούρια.
11. Κρούσταμα ή χτύπημα: Το χτύπημα του χτενιού στο υφαινόμενο ύφασμα.
12. Μιτάρια: Το σχοίνινο πλέγμα.
13. Μιτρόξυλα, μηταρόβεργες ή μυτόντιρες: Τα ξύλα γύρω από τα οποία πλέκεται το πλέγμα.
14. Μηράργαλα: στηρίγματα της βάσεως τ’ αργαλειού.
15. Ξυφαίνω: Τελειώνω.
16. Ξυλοφεγκίζω: ρήμα και σημαίνει οτι το σιμόνι ευρίσκεται εις το τέλος και αρχίζουν από κάτω να φέγκουν τα ξύλα. π.χ. (λίγο ακόμη ξυλοφέγγισμα).
17. Προγκίδι: το διμαρί σιδηρένιο ραβδί με το οποίο τεντώνουν το υφαινόμενο.
18. Ποδαρικές: Τα ξύλινα τεμάχια όπου πατεί η υφάντρα και κινεί τα μιτάρια.
19. Ποδαρικός – σίδερο: η σιδηρά ράβδος που διαπερνά τ’ άλλα άκρα των ποδαρικών.
20. Σαΐτα: η κερκίδα, η κερκίδα του αργαλειού.
21. Σαϊτόξυλο: το μικρό ραβδί της σαΐτας το οποίο περνά τα μασούρια.
22. Τραντιρά: ο στρίφτης το όργανο δια του οποίου γίνεται το στερέωμα του αντιού.
23. Τελειώσει: η αποπεράτωση, το τέλος της υφάνσεως.
24. Φτερό: εκείνο που κρατεί το σαϊτόξυλο για να μην κινείται.
25. Φτιάχνω αργαλειό: κάνω προεργασία προς κατασκευήν αργαλειού.
26. Στήνω αργαλειό: τοποθετώ τον αργαλειό.
27. Βάνω στιμόνι: Ταξινομώ στον αργαλειό το στιμόνι.
28. Το’ κανες αργαλειό: (το ξεχαρβάλωσες) μεταφορικώς από τον αργαλειό.
29. Κάνω ρόλο: Κάνω κορφό.
| ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΥΦΑΝΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΑΡΓΑΛΕΙΟ |
Πλύσιμο και στέγνωμα των μαλλιών.
Ξάσιμο (με το χέρι).
Λανάρισμα (τσιγκρή).
«Τουλούπες»
«Ρόκα» από μακρύ ξύλο και τρεις διχάλες στερεώνεται η τουλούπα, και γνέθεται τραβώντας το μαλλί με το αριστερό χέρι και με το δεξί το τυλίγουν στο «αδράχτι» στην άκρη του οποίου είναι προσαρμοσμένο το «σφοντίλι».
«Τυλιγάδι» από το αδράχτι το νήμα τυλίγεται στο τηλιγάδι.
«Ανέμη» από το τηλιγάδι στην «ανέμη».
«Ανεμούρι» Με το ανεμούρι «καλαμιάζουν» και γνέθουν το νήμα στα «καλάμια».
«Βάψιμο» Βάψιμο με διάφορα χρώματα.
«Διάσιμο» Τέλος γίνεται το «διάσιμο».
| «ΔΙΑΣΤΡΕΣ» |
Πλατρειθιά Ιθάκης
Η Ανδριάνα τ’ Αρματά, Η Μαρία του Διαμανούλη, Η Αφροδίτη της Λευτέραινας, Η Βασιλική του Σύρτικα
Εξωγής Ιθάκης
Ευτυχία Λεκατσά – Ματιού, Ειρήνη Μαυροκέφαλου – Καλφάκη
ΑΝΤΡΕΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΤΟΣ
Φωτογραφίες κειμένου Σπύρου Μελετζή
Πηγή: www.ithacanews.gr
