Το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στο Σπανοχώρι και η «Γιορτή της Κουρκούτης» στον εσπερινό της παραμονής 19 Ιουλίου

H μονή του Προφήτη Ηλία βρίσκεται στο Σπανοχώρι των Σφακιωτών, εκεί στο ομώνυμο βουνό, με την απέραντη θέα προς την ενδοχώρα των Σφακιωτών, προς τα Ακαρνανικά και προς το Ιόνιο. Είναι ιστορικό μοναστήρι με μακραίωνη ιστορία, τουλάχιστον πέντε αιώνων, αφού αναφέρεται και στον περίφημο χάρτη του CORONELLI, το 1688, για την Λευκάδα, μεταξύ των πέντε έξι εκκλησιών, που καταγράφονται στον ίδιο χάρτη για τους Σφακιώτες και την ευρύτερη περιοχή.

Απλά, για την ιστορία, να υπενθυμίσουμε τις εκκλησίες που καταγράφει αυτός ο χάρτης: Toν Προφήτη Ηλία στο Σπανοχώρι, τον Άγιο Μάρκο στου Πρεμεντινού, τον Άγιο Θωμά του Πινακοχωρίου, (κτητορική εκκλησία των οικογενειών Γεωργάκη του Πινακοχωρίου), την Αγία Κυριακή, (SANTA DOMENICA), των Λαζαράτων, κοντά στη σημερινή εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, τον Άγιο Δημήτριο στους Πηγαδισάνους, εκεί περίπου που είναι σήμερα το Κοιμητήριο του χωριού, επίσης την Αγία Βαρβάρα και τον Άγιο Αντώνιο, σχεδόν δίπλα – δίπλα στην περιοχή Σπαθάρι των Πηγαδισάνων στα ριζά του χωριού, ναοί ερειπωμένοι σήμερα!

Σε ότι αφορά την Μονή του Προφήτη Ηλία στο Σπανοχώρι, ο Κων/νος Μαχαιράς αναφέρει ότι το μοναστήρι αυτό κτίσθηκε κατά την Τουρκοκρατία (1479 – 1684). Συγχρόνως αναφέρει, όμως, ότι, το 1689, οι Ενετοί, παραχώρησαν στον ιερέα κάτοικο του Σπανοχωρίου Μελέτιο Βονασιέρη τον κατερειπωμένο ναό, για να τον ανοικοδομήσει. Επομένως το ερώτημα, που προκύπτει είναι πως, αφού δημιουργήθηκε επί Τουρκοκρατίας, αμέσως μετά την φυγή των Τούρκων (1684), βρέθηκε κατερειπωμένο το μοναστήρι; Πρόλαβε στα διακόσια χρόνια που διάρκεσε η Τουρκική κατοχή στη Λευκάδα και να κτισθεί και να ερειπωθεί; Θεωρούμε, ως εκ τούτου, πως, μάλλον, μπορεί να κτίστηκε ακόμη και προτουρκικά, ή, τουλάχιστον τον 16ο αιώνα, όταν και ουσιαστικά άρχισε η Τουρκοκρατία στη Λευκάδα, για αυτό και μιλήσαμε για μοναστήρι με ζωή τουλάχιστον πέντε αιώνων!

Μετά την εκδίωξη των Τούρκων, το 1684, απ’ τη Λευκάδα, απ’ τις δυνάμεις του Ενετού Φραγκίσκου Μοροζίνι, το μοναστήρι, ουσιαστικά, περνάει μια νέα φάση ανθηρή και με την εποπτεία των Ενετών υπάρχει μια σωστή διαχείριση της περιουσίας του. Το 1744 με διάταγμα του Γενικού Προνοητή θαλάσσης Δολφίν, ο ναός, παραχωρείται στον επίσκοπο Λευκάδος Χρύσανθο Ψωμά. Το 1766 ο Γενικός προνοητής Θαλάσσης Αντώνιος Πρίουλης, τον παραχωρεί στον ιερομόναχο Ευστάθιο Σταϊκόπουλο. Ηγουμενεύντος του ανωτέρω Ευσταθίου, το μοναστήρι αποκτά αίγλη και μεγάλη περιουσία, την οποία νοικιάζει σε Σφακισάνους και δημιουργεί σημαντικά έσοδα, όπως προκύπτει από καταστάσεις εσόδων-εξόδων του 1769, οι οποίες βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο της Λευκάδος, γραμμένες στην ελληνική, και αφορούν την Ενετοκρατία στο νησί. Κύριοι ενοικιαστές των κτημάτων του μοναστηριού καταγράφονται, ο Ιωάννης Χαλικιάς, ο Σπύρος Γωργάκης και ο Ανδρέας Λάζαρης. Το 1773 οι Ενετοί προχωρούν στην καταμέτρηση των κτημάτων της Μονής, τα οποία ήταν 36 στρέμματα. Το 1786, με διάταγμα περιήλθε στον ιερέα Ιωάννη Χαλικιά, κάτοικο Σπανοχωρίου.

Σήμερα το καθολικό της Μονής, μετά από μεγάλη πυρκαγιά και σεισμούς, όπου και κατεστράφη, έχει πλήρως ανακαινισθεί και βρίσκεται στην ίδια περίοπτη θέση να δεσπόζει του τοπίου του νησιού από εκεί ψηλά. Ο δραστήριος και ικανός ιερέας της ενορίας του Σπανοχωρίου, ο πατήρ Σπυρίδων Αϊβασιλιώτης, πασχίζει όχι μόνο να τηρεί το μοναστήρι άρτιο από πλευράς υποδομών, αλλά αναβιώνει και το μεγάλο πανηγύρι, που γίνεται εκεί στα ψηλώματα των Σφακιωτών, κυρίως την παραμονή της εορτής του Προφήτη Ηλία, 19 Ιουλίου ετησίως, όπου συνδυάζεται η εκκλησιαστική τάξη με την λαϊκή παραδοσιακή «Γιορτή της Κουρκούτης»!

Ο ως άνω ιερέας, σε συνεργασία με γυναίκες του Σπανοχωριού, τις οποίες συντονίζει η Παρασκευή Χαλικιά, κατασκευάζουν τα Λευκαδίτικα Σπερνά και την Κουρκούτη, την οποία μοιράζουν, μετά το πέρας του εσπερινού στους προσκυνητές, οι οποίοι συρρέουν μαζικά στη γιορτή του μοναστηριού. Αυτή η «Γιορτή της Κουρκούτης», μαζί με τα σπερνά, την πληθώρα των άρτων και την λαδόπιτα είναι ένα έθιμο που τηρείται με θρησκευτική ευλάβεια, πολλά χρόνια τώρα, απ’ τις εθελόντριες γυναίκες του Σπανοχωριού και προσελκύει, χρόνο με τον χρόνο, όλο και περισσότερους προσκυνητές στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία.

Πρακτικά, για τους προσκυνητές, εκτός Σφακιωτών και κυρίως της Πόλης, που θέλουν να επισκεφθούν το Μοναστήρι στον Μέγα Πανηγυρικό Εσπερινό της 19ης Ιουλίου, αλλά και ανήμερα, στις 20 Ιουλίου στην Θεία Λειτουργία, να γράψομε πως η πρόσβαση στο Μοναστήρι γίνεται απ’ τον κεντρικό επαρχιακό δρόμο Λευκάδας – Σφακιωτών, στην διασταύρωση του Σπανοχωρίου στρίβοντας αριστερά προς το βουνό, όπου, μετά από απόσταση ενός περίπου χιλιομέτρου ασφαλτοστρωμένου δρόμου βρίσκεται το Μοναστήρι.

Επίσης, πληροφοριακά για τους επισκέπτες και προσκυνητές, θα εστιάσομε και στην ύπαρξη του ναού του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος βρίσκεται χτισμένος μέσα σε σπηλιά, ανατολικά του ναού του Προφήτη Ηλία και στην ελάχιστη απόσταση εκατό περίπου μέτρων απ’ τον Προφήτη Ηλία. Ο Άγιος Στέφανος είναι ένα φανταστικό εκκλησάκι μέσα σ’ ένα συναρπαστικό σύμπλεγμα βράχων, με εκπληκτική θέα προς τη Νικιάνα, τον Κάλαμο και τα Ακαρνανικά, γι΄ αυτό και αποκαλείται «Μετέωρα των Σφακιωτών».

Οι προσκυνητές του Προφήτη Ηλία αξίζει να επισκεφθούν και τον Άγιο Στέφανο! Η αγριάδα της φύσης και η ανεπανάληπτη θέα θα τους αποζημιώσει! Εδώ αξίζει να επισημάνομε την Σφακισάνικη παράδοση για την δημιουργία του σπηλαιώδους ναϊσκου του Αγίου Στεφάνου, για να παραμείνει αιώνια και ζωντανή, όπου, σύμφωνα με αυτή την παράδοση, ο ναΐσκος είναι πρωτοχριστιανικός, όπως ακριβώς το μοναστήρι των Αγίων Πατέρων. Σύμφωνα, πάντα, με την παράδοση είναι αφιερωμένο στον Στέφανο, έναν εκ των Τριών Αγίων Πατέρων, που ακολούθησαν τον επίσκοπο Λευκάδος Αγάθαρχο, μετά την Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ. Χ. ο οποίος Στέφανος ασκήτευσε εδώ μόνος για κάποιο χρονικό διάστημα.

Εικάζεται πως τα ονόματα των τριών Αγίων Πατέρων, που έφτασαν να μονάσουν στις υπόρροιες των Σκάρων, ήταν Παύλος, Αλέξανδρος και Στέφανος. Προς τιμήν του Παύλου πήρε το όνομα η βρύση που βρίσκεται κάτω απ’ το μοναστήρι των Αγίων Πατέρων, στον δρόμο για την Νικιάνα, προς τιμήν του Αλέξανδρου ονομάστηκε το χωριό Αλέξανδρος. Ο Στέφανος, πάντα επαναλαμβάνουμε βάσει της παράδοσης αυτής, αρρώστησε από μολυσματική ασθένεια και προκειμένου να την μεταδώσει και στους άλλους δύο, έφυγε και ήρθε ακριβώς εδώ στους βράχους, στην ανατολική πλαγιά του βουνού των Σφακιωτών «Κουρκουμέλη» και μόνασε, οι οποίοι βράχοι βρίσκονται αντικριστά με το μοναστήρι των Αγών Πατέρων.

Η επικοινωνία τους γίνονταν το βράδυ με το άναμμα του λυχναριού, όπου αντιλαμβάνονταν ότι ο Στέφανος ζεί… Σαν σταμάτησε το λυχνάρι να το ανάβει ο Στέφανος, οι άλλοι δύο κατάλαβαν ότι εκοιμήθη, τον μετέφεραν στον δικό τους χώρο σημερινό μοναστήρι των Αγίων Πατέρων, όπου και ετάφη. Εντυπωσιακή, όπως προαναφέραμε, η σπηλιά μέσα στην οποία βρίσκεται το εκκλησάκι και η οποία σπηλιά συνοδεύτηκε, απ’ την λαϊκή φαντασία, με τεράστιο φίδι, που φώλευε εδώ, ενώ οι εκδρομές, κατά το παρελθόν, στο συναρπαστικό αυτό εκκλησάκι, συνοδεύονταν από προλήψεις, όπως, η επιχείρηση να κολλήσει κάποιος μία δεκάρα στο τζάμι της εικόνας του Αγίου, προκειμένου να έχει τύχη και προκοπή…