Εβδομήντα χρόνια από τον μεγάλο ελιγμό του ΔΣΕ και τη νικηφόρα μάχη στο Μάλι Μάδι

Εβδομήντα χρόνια πριν, στην περιοχή ανάμεσα στον Γράμμο και το Βίτσι και συγκεκριμένα δυτικά στο συγκρότημα Ψωριάρικα – Αλεβίτσα και ανατολικά στο Μάλι Μάδι, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας έδωσε δύο εξαιρετικά σπουδαίες μάχες που καθόρισαν την εξέλιξη της ένοπλης αναμέτρησης με τον αστικό στρατό και άφησαν πίσω τους σπουδαία διδάγματα.

Τη νύχτα 20ής προς 21η Αυγούστου του 1948 το σύνολο των δυνάμεων του ΔΣΕ περνούσε από τον Γράμμο στο Βίτσι αφού είχε στο μεταξύ δώσει από τις 14 Ιούνη 1948 τη μεγάλη μάχη στον Γράμμο.

Παραμονές του ελιγμού, ο διοικητής του Β΄ Σώματος του αστικού στρατού, Κιτριλάκης, ανέφερε στο ΓΕΣ πως οι «συμμορίτες» έχουν στριμωχτεί και ότι η μόνη δίοδος διαφυγής τους, το Μονόπυλο, έχει σφραγιστεί!

Το επιτελείο του ΔΣΕ πήρε σοβαρά υπόψη αυτήν την εκτίμηση.

Στο σχετικό τόμο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ αναφέρεται: «Χαρακτηριστικόν του αρτίου δικτύου πληροφοριών, όπερ διέθετε το ΚΚΕ, είναι ότι και αυτήν την απόρρητον αναφοράν του Διοικητού του Β΄ ΣΣ προς τον Αρχηγόν του ΓΕΣ επληροφορήθη το Γενικόν Αρχηγείον των Κομμουνιστοσυμμοριτών».

Στις 18 Αυγούστου η διοίκηση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ πήρε την απόφαση για τον ελιγμό. Η απόφαση ανακοινώθηκε το πρωί της 19/8. Μέσα σε 48 ώρες 8.500 άνδρες του ΔΣΕ με βάση την απόφαση συμπτύσσονται στις προκαθορισμένες θέσεις που προβλέπει το σχέδιο.

Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των τμημάτων (νύχτα 19ης προς 20/8/48 και μέρα 20/8/48) προβλεπόταν η διατήρηση της φυσιογνωμίας της μάχης σ΄ όλους τους τομείς.

Ο ΔΣΕ, ενώ συμπτύσσεται, κατέχει με ευέλικτα, καθορισμένα τμήματα την κορυφογραμμή: 2520, 2444, Κιάφα, Σούφλικα, Σκάλα, Τσάρνο, Ψωριάρικα, δυτικά αντερείσματα της Γκίνοβα. Παράλληλα, τμήματά του κατέχουν ισχυρά το χώρο γύρω από τον Πύργο Κοτύλης έως τα Τρία Σύνορα.

Κατά τη διάρκεια κίνησης του ελιγμού το βράδυ της 20/8/48 διατηρείται η ισχυρή κατοχή της κορυφογραμμής από το 2520 έως την Κιάφα κι από κει στον Σούφλικα μέχρι το Φλάμπουρο και την Πόρτα Οσμάν.

Δύο Λόχοι του Τάγματος Αλευρά της 16ης Ταξιαρχίας, εθελοντές (Λόχοι αυτοκτονίας στην ουσία) ερχόμενοι από τις Αρένες παίρνουν εντολή να ανοίξουν τον κλοιό στη θέση Γκίνοβα. Στις 11 τη νύχτα εκδηλώνεται η επίθεση.

Μέσα σε 15 λεπτά το ύψωμα καταλαμβάνεται σχεδόν εξολοκλήρου. Ταυτόχρονα ο ΔΣΕ εκδηλώνει κίνηση αντιπερισπασμού προς νοτιοδυτικά αντερείσματα Αλεβίτσας και Βόλια.

Η διάταξη του εχθρού στο σημείο αυτό αποδιοργανώνεται. Ο ΔΣΕ περνάει αλώβητος στο Βίτσι.

Ο θανατηφόρος κλοιός του Βαν Φλιτ και των ντόπιων υποτακτικών του απέτυχε όπως και το 1947. Το πέρασμα των φαλαγγών άρχισε στις 00.30 της 21/8/48. Ολα τα τμήματα, πλην οπισθοφυλακών και σταθερών πλαγιοφυλακών, μέχρι τις 8.30 το πρωί είχαν συγκεντρωθεί στο χώρο δυτικά του Πολυάνεμου και της Ιεροπηγής. Από κει αναπτύχθηκαν σ΄ ολόκληρο το Βίτσι.

Νέα κρίση περίμενε το επιτελείο του αστικού στρατού, ενώ λίγο καιρό αργότερα ο ΔΣΕ ανακατέλαβε τον Γράμμο!

Σύμφωνα με την απόφαση ΕΠΕ 285/19/8/48 του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ, για την πραγματοποίηση του ελιγμού σχηματίστηκαν δύο φάλαγγες.

Πρώτη φάλαγγα η 103η Ταξιαρχία, η 16η Ταξιαρχία (πλην διλοχίας), η Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, οι σχηματισμοί του Γενικού Αρχηγείου, οι σχηματισμοί και το πυροβολικό της 670ής Μονάδας.

Ολοι αυτοί υπό ενιαία διοίκηση συγκεντρώθηκαν στο χώρο μεταξύ Σλήμνιτσας – Μπέλτσας απ΄ όπου το βράδυ της 20ής προς 21η Αυγούστου διέσπασαν το μέτωπο ανάμεσα Γκίνοβα – Αλεβίτσα και κινήθηκαν προς Καλή Βρύση – Διποταμιά – Πολυάνεμο για να συνδεθούν με τμήματα της 108ης Ταξιαρχίας που ήταν ήδη στο Βίτσι.

Τη δεύτερη φάλαγγα αποτελούσαν η 107η Ταξιαρχία, σχηματισμοί και πυροβολικό του Αρχηγείου Δυτικής Μακεδονίας.

Συγκεντρώθηκαν στο χώρο Μονόπυλο, νοτιοδυτικά αντερείσματα Γκίνοβας, Ψωριάρικο, Τσάρνο.

Αποστολή της να εξασφαλίσει ισχυρή κατοχή της Γκίνοβας και του Τσάρνου, ενώ με διλοχία εξοπλισμένη με όλο το βαρύ οπλισμό της ταξιαρχίας να κάνει επίθεση προς Βόλια μέχρι να περάσει η κεφαλή της φάλαγγας από το πέρασμα ανάμεσα Γκίνοβα – Αλεβίτσα.

Η διαταγή εκτελέστηκε στο ακέραιο. Στη δεύτερη φάλαγγα προστέθηκαν και οι δυνάμεις της 14ης Ταξιαρχίας που τελικά δεν εκτέλεσαν την αρχική πρόβλεψη της διαταγής για πραγματοποίηση ελιγμού προς Δαμασκηνιά – Σινιάτσικο.

(Τα στοιχεία για τον ελιγμό πάρθηκαν από τον ιστορικό – ταξιδιωτικό οδηγό για τον Γράμμο, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή»).

Λίγες μέρες μετά τον ελιγμό του ΔΣΕ από τον Γράμμο στο Βίτσι, στις 24 Αυγούστου, ο αστικός στρατός αρχίζει την επίθεση στο Βίτσι και δύο μέρες μετά, με την 53η ταξιαρχία, επιτίθεται στο κεντρικό τμήμα του μετώπου και καταλαμβάνει τα υψώματα Πρεκοπάνα – Γκολίνα – Κουκλουθούρια.

Η 9η Μεραρχία του ΔΣΕ, που έχει την ευθύνη της επιχείρησης με την 108η Ταξιαρχία στον ορεινό όγκο του Μάλι Μάδι και με την 16η Ταξιαρχία στον τομέα Δενδροχώρι – Ιεροπηγή, δέχεται την κύρια επιθετική προσπάθεια του αστικού στρατού με τη 15η μεραρχία που εξορμά με τις ταξιαρχίες 45η και 73η.

Η 45η ταξιαρχία με την υποστήριξη πυροβολικού και αεροπορίας προωθείται στην κατεύθυνση Ιεροπηγής και καταλαμβάνει τα υψώματα του Αγ. Αθανασίου – Κουκοβίτσαινα – Κουλέ. Τις νυχτερινές ώρες προς 31η Αυγούστου τμήματα της 16ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ ανέτρεψαν την 45η ταξιαρχία του αστικού στρατού από Αγιο Αθανάσιο – Κουκουβίτσαινα και την κυνήγησαν έως τις βάσεις εξόρμησής του.

Η 73η ταξιαρχία του αστικού στρατού επιχειρεί στην περιοχή της Κρανιώνας και στον τομέα Δενδροχωρίου. Οι μάχες είναι επίμονες και διεξάγονται όλη τη μέρα. Εκτός του πυροβολικού και της αεροπορίας χρησιμοποιούνται 15 τεθωρακισμένα. Τα τμήματα του ΔΣΕ προκαλούν μεγάλες απώλειες στον αστικό στρατό και καταστρέφουν 2 τεθωρακισμένα.

31.8.1948. Στον τομέα Ιεροπηγής οι μάχες συνεχίζονται όλη τη μέρα και τη νύχτα. Τα τμήματα του ΔΣΕ προκαλούν τεράστιες απώλειες στην 45η ταξιαρχία.

Η 73η ταξιαρχία του αστικού στρατού με τη βοήθεια του πυροβολικού και αεροπορίας καταλαμβάνει το ύψωμα Βούτσι (1715).

1.9.1948. Τμήμα της 45ης ταξιαρχίας του αστικού στρατού που μάχεται στην κατεύθυνση Οινόη – Αγ. Αθανάσιος – Κουλέ με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη του υψώματος Μάλι Μάδι (1655) καταλαμβάνει το ύψωμα Μεσκίνα.

2.9.1948. Τα σχέδια του αστικού στρατού δεν προχωρούσαν όπως είχαν προγραμματιστεί, γι΄ αυτό έφθασε στην Καστοριά ο Αμερικανός στρατηγός Βαν Φλιτ, που διέταξε τη συνέχιση της επίθεσης ενάντια στον ΔΣΕ.

Η 45η ταξιαρχία του αστικού στρατού στον τομέα της Ιεροπηγής είχε τεράστιες απώλειες σε αξιωματικούς και οπλίτες, οι οποίες ήταν συνέχεια στις απώλειες που είχε η ίδια ταξιαρχία στην Αλεβίτσα. Το αποτέλεσμα ήταν να κριθεί μη αξιόμαχος και να μεταφερθεί στα μετόπισθεν για ανασυγκρότηση. Για την αντικατάστασή της μετέφεραν από το Αργος Ορεστικό την 22η ταξιαρχία που άρχισε τις επιχειρήσεις στην περιοχή Κουκουβίτσαινα – Αγ. Αθανάσιος – Ιεροπηγή.

Τα τμήματα της 16ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, με την υποστήριξη του πυροβολικού, αντιμετώπισαν με επιτυχία όλες τις μαζικές επιθέσεις.

Για να ενισχυθεί η επιθετική προσπάθεια, το επιτελείο του αστικού στρατού μετέφερε την 3η ορεινή ταξιαρχία που άρχισε να ενεργεί στον ορεινό όγκο του Μάλι Μάδι στην κατεύθυνση των υψωμάτων Τσουτσέρα – Πόρτα – Μπούτσι. Οι μάχες ήταν ιδιαίτερα σκληρές και συνεχίστηκαν μέχρι το βράδυ. Παρά την υποστήριξη πυροβολικού και αεροπορίας η 3η ορεινή ταξιαρχία απέτυχε σε όλες τις προσπάθειες. Τη μέρα αυτή για την κατάληψη του ορεινού συγκροτήματος Μάλι Μάδι – Μπρένιτσα ο αστικός στρατός έριξε στην επίθεση 4 ταξιαρχίες, 40 κανόνια, αεροπορία και τανκς κάτω από την προσωπική διεύθυνση του αντιστράτηγου Κιτριλάκη.

4.9.1948. Η 3η ορεινή ταξιαρχία που επιτίθεται στην κατεύθυνση Τσουτσέρα – Πόρτα – Μπούτσι πετυχαίνει την κατάληψη του υψώματος 1228. Στις μάχες αυτές η αντιαεροπορική άμυνα του ΔΣΕ κατέρριψε ένα καταδιωκτικό αεροπλάνο.

Η 22η ταξιαρχία του αστικού στρατού που μάχεται στον τομέα Ιεροπηγής στα υψώματα 1420 και 1186 δεν καταφέρνει να προχωρήσει. Για την ενίσχυση του αστικού στρατού στην περιοχή του Βίτσι φθάνει από τον Γράμμο η διοίκηση της 2ης μεραρχίας με την 21η ταξιαρχία.

5.9.1948. Από το πρωί η 15η μεραρχία του αστικού στρατού που είχε την ευθύνη της επιχείρησης, με τις ταξιαρχίες 73η και 3η, εκδηλώνει επίθεση.

Η 73η ταξιαρχία με τα τρία τάγματά της, τα 573, 574, 575, εξορμά από τα υψώματα Βούτσι και Μεσκίνα και καταλαμβάνει στις 10.50 π.μ. τα σημαντικά υψώματα Ραμπαντίνα και Πόποβα – Νίβα.

Η 3η ταξιαρχία το μεσημέρι καταλαμβάνει το ύψωμα Πόρτα (1634). Στη συνέχεια κίνησή της προς το Μπούτσι ανατρέπεται από τα τμήματα της 16ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ.

Η κατάληψη των Ραμπατίνας – Πόποβα – Νίβας – Πόρτας δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες για τον αστικό στρατό, του έδινε τη δυνατότητα να προχωρήσει προς δύο κατευθύνσεις. Μία προς το ύψωμα Μάλι Μάδι (1655) και μετά στην Κρυσταλλοπηγή, η άλλη προς το ύψωμα Μπούτσι και μετά στο Βατοχώρι.

Από τις δύο επιλέχθηκε η δεύτερη κατεύθυνση. Η κατάληψη του Μπούτσι και στη συνέχεια του δημόσιου δρόμου Βατοχωρίου – Κρυσταλλοπηγής θα είχε καταστροφικές συνέπειες για τον ΔΣΕ αφού θα έφερνε τη διακοπή της επικοινωνίας με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Αλβανίας.

Αμέσως ο διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού, Κιτριλάκης, δίνει διαταγές στην 3η ταξιαρχία να προχωρήσει γρηγορότερα για να καταλάβει το Μπούτσι και η 73η ταξιαρχία να κινηθεί προς το ύψωμα Μάλι Μάδι (1655) και την Κρυσταλλοπηγή.

6.9.1948. Τη νύχτα 5ης προς 6η Σεπτέμβρη δύο τάγματα του ΔΣΕ περνούν στην αντεπίθεση. Το ένα τάγμα εξορμώντας από το ύψωμα Κορίτσι κτυπά στα πλευρά την 73η ταξιαρχία στα υψώματα Μεσκίνας προκαλώντας της μεγάλες απώλειες και παίρνοντας όλο τον εφοδιασμό της και τα μεταγωγικά.

Το άλλο τάγμα, με κατεύθυνση Σαμόβιτσα – Γκρέκα – Μάλι Μάδι (1655), κτυπά κατά μέτωπο την 73η ταξιαρχία στη Ραμπατίνα και την αναγκάζει να εγκαταλείψει την προσπάθειά της να καταλάβει το Μάλι Μάδι (1655).

Οι μάχες που συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια της 6.9.1948, προκάλεσαν σύγχυση στον αστικό στρατό και έδωσαν χρόνο για την πραγματοποίηση των σχεδίων της γενικής αντεπίθεσης στον ΔΣΕ.

7.9.1948: Στις κορυφές Βούτσι – Μεσκίνα – Ραμπατίνα προωθείται η 22η ταξιαρχία με τα 2 τάγματά της, τα 509 και 508, για να αντικαταστήσει την 73η ταξιαρχία που μεταφέρεται στην περιοχή του Αλιάκμονα προς ανασυγκρότηση. Από το πρωί το πυροβολικό του αστικού στρατού που ήταν εγκατεστημένο στο Δενδροχώρι, έβαλλε συνεχώς πάνω στο Μπούτσι, το οποίο βομβαρδιζόταν και από το σύνολο της αεροπορίας. Παράλληλα, η επίλεκτη 3η ορεινή ταξιαρχία ξεκινά την επίθεση και οι μάχες συνεχίζονται όλη τη μέρα, με αποτέλεσμα να καταλάβει το ύψωμα 1531, την Μπρένιτσα και τα νότια αντερείσματα του Μπούτσι. Απειλούσε την τελευταία κορυφή, την Πυραμίδα (1776), που την εμπόδιζε να βγει στο δημόσιο δρόμο Βατοχωρίου – Κρυσταλλοπηγής. Παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες που έκανε για την κατάληψή της, η 3η ταξιαρχία απέτυχε.

Γι΄ αυτόν το λόγο ο διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού, Κιτριλάκης, αναγκάστηκε να επισκεφτεί την εμπόλεμη ζώνη για να εμψυχώσει τους επιτιθέμενους στρατιώτες. Από το ύψωμα Πόρτα παρακολουθούσε την εξέλιξη της μάχης και έδινε εντολές, αλλά και πάλι δεν κατάφερε τίποτα. Το τάγμα Αλευρά (16η Ταξιαρχία του ΔΣΕ) που υπεράσπιζε και «με τα δόντια» κράτησε άπαρτο το Μπούτσι, την ίδια νύχτα ενισχύθηκε με άλλα δύο τάγματα του ΔΣΕ. Ετσι δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος στο Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ να προετοιμάσει τα σχέδια της αντεπίθεσης.

Η κατάσταση που δημιούργησε ο αστικός στρατός στο Μάλι Μάδι από τις 30 Αυγούστου μέχρι τις 7 Σεπτέμβρη ήταν πολύ σοβαρή για τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας.

Τη σοβαρότητά της αντιλαμβάνεται έγκαιρα το Γενικό Αρχηγείο (ΓΑ) του ΔΣΕ και εκδίδει την ΕΠΕ 314/7-9 ώρα 23.20 Διαταγή προς τον διοικητή της 9ης Μεραρχίας, με την οποία τον διατάσσει: «Τα υψώματα Μπούτσι να κρατηθούν πάση θυσία. Να ενισχυθούν με το Τάγμα Νώντα και το Τάγμα Θησέα τα οποία να εγκατασταθούν απόψε σ΄ αυτά και να τα υπερασπιστούν. Να πάρουν δραστήρια μέτρα για την οχύρωση του εδάφους…».

Την επόμενη μέρα, 8 Σεπτέμβρη 1948, το ΓΑ του ΔΣΕ εξέδωσε την ΕΠΕ 320 Διαταγή Επιχειρήσεων και αμέσως τα ενδιαφερόμενα τμήματα άρχισαν τις προετοιμασίες και μετακινήσεις με την απαιτούμενη τάξη και μυστικότητα προς τις καθορισμένες θέσεις.

Νύχτα 9ης προς 10η Σεπτέμβρη

Η έναρξη της επιχείρησης ξεκινάει με την κίνηση των τμημάτων της 107ης Ταξιαρχίας με τρία Τάγματα συν μία Διλοχία και είχε αποστολή να κινηθεί προς το Πολυάνεμο. Να το καταλάβει και από κει να συνεχίσει προς Οινόη – Αγία Κυριακή και να φτάσει στο Δενδροχώρι, όπου ήταν εγκατεστημένες τρεις πυροβολαρχίες του αστικού στρατού. Να τις καταστρέψει κι από κει να επιτεθεί προς το Ορλοβο και να καταλάβει το Βούτσι.

Από τα υψώματα βόρεια του χωριού Αγιος Δημήτριος όπου ήταν εγκατεστημένη η 107η Ταξιαρχία, το απόγευμα της 9ης Σεπτέμβρη 1948 μόλις βράδιασε άρχισε την κίνηση των τμημάτων της προς το Πολυάνεμο. Εκεί δίνει σκληρή μάχη και αγκιστρώνεται, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να προχωρήσει σύμφωνα με την αποστολή της.

Μετά την αποτυχία της διείσδυσης της 107ης Ταξιαρχίας, η διεύθυνση της επιχείρησης Μάλι Μάδι το μεσημέρι 10 Σεπτέμβρη τής αλλάζει πορεία και την κατευθύνει προς το ρήγμα που είχε δημιουργηθεί στη Ραμπατίνα – Μεσκίνα και απ΄ αυτή τη μεριά την διατάζει να καταλάβει το Βούτσι. Η 107η Ταξιαρχία έφτασε στην περιοχή τις απογευματινές ώρες και μαζί με άλλα τμήματα κατέλαβε το Κουλέ, στη συνέχεια από κει άρχισε να πιέζει το Βούτσι – Ορλοβο.

Τις πρώτες ώρες μετά τα μεσάνυχτα προς 10η Σεπτέμβρη, δύο Διλοχίες της 103ης Ταξιαρχίας και 14ης Ταξιαρχίας της 10ης Μεραρχίας του ΔΣΕ εξορμούν από τα Γιάματα και πριν από τα ξημερώματα, αφού αιχμαλώτισαν τη φρουρά, κατέλαβαν το ύψωμα 1224. Από κει άρχισαν να επιτίθενται και ν΄ απειλούν από τα νώτα την 3η ορεινή ταξιαρχία.

Η κατάληψη του υψώματος 1224 δυσκόλεψε πολύ τη θέση της 3ς ορεινής ταξιαρχίας, διότι ο μόνος δρόμος επικοινωνίας με τα άλλα τμήματα του κυβερνητικού στρατού ήταν η Πόποβα – Νίβα, η οποία ήταν συνεχώς κάτω από τα πυρά του ΔΣΕ. Ενας ακόμη λόγος που δυσκόλεψε την 3η ορεινή ταξιαρχία ήταν ότι με την κατάληψη του υψώματος 1224, ο ΔΣΕ έλεγχε τη μοναδική πηγή νερού που υπήρχε στην ανατολική πλευρά του Μάλι Μάδι και οι στρατιώτες άρχισαν να στερούνται το πόσιμο νερό. Ισχυρές αντεπιθέσεις της 3ης ταξιαρχίας για την κατάληψη του υψώματος 1224 που υπερασπιζόταν ο ΔΣΕ δεν έφεραν αποτέλεσμα.

Στο ύψωμα Μάλι Μάδι (1655) παραμονή της επίθεσης εγκαταστάθηκε το τάγμα Βολάνη του ΔΣΕ με αποστολή απ΄ αυτήν την κατεύθυνση να επιτεθεί και να καταλάβει τη Ραμπατίνα, πάνω στην οποία ήταν δύο τάγματα της 22ης ταξιαρχίας του κυβερνητικού στρατού που είχαν επίσης διάταξη στο ύψωμα 1600 – Μεσκίνα – Τούμπα – Βούτσι.

Τη νύχτα της 10ης Σεπτέμβρη το πυροβολικό του ΔΣΕ από την πλευρά του Μπούτσι αρχίζει να βομβαρδίζει για μισή ώρα τα υψώματα Πόποβα – Νίβα και Ραμπατίνα. Ρίχνει με ταχύ ρυθμό 100 βλήματα στο κάθε ύψωμα και με τις εύστοχες βολές του προκαλεί τον τρόμο στην 22η ταξιαρχία. Αμέσως μετά τον τερματισμό της βολής του πυροβολικού, στις 5 η ώρα το πρωί, οι μαχητές του Τάγματος, που ξεκίνησαν από το ύψωμα Μάλι Μάδι (1655), είχαν πλησιάσει τη Ραμπατίνα και ήταν έτοιμοι με ένα άλμα να βρεθούν στις θέσεις που κατείχε η 22η ταξιαρχία.

Μια διμοιρία μαχητών του ΔΣΕ που αποβραδίς, παραμονή της επίθεσης, είχε προωθηθεί στη Ραμπατίνα, έπιασε θέσεις ακριβώς κάτω από τα βράχια που κατείχε το 508ο τάγμα της 22ης ταξιαρχίας του αστικού στρατού. Με το σταμάτημα της βολής του πυροβολικού, η Διμοιρία όρμησε σαν θύελλα στις θέσεις του 508ου τάγματος και το χτύπησε με χειροβομβίδες, σπέρνοντας τον πανικό και τον τρόμο, ενώ πίσω ακολουθούσαν οι Λόχοι του Τάγματος του ΔΣΕ, ανεπτυγμένοι σε επιθετική διάταξη, που με τη σειρά τους έβαλλαν με αυτόματα, οπλοπολυβόλα, «Πάντζερ». Οι στρατιώτες αιφνιδιάστηκαν και πανικόβλητοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους παρασέρνοντας και τα υπόλοιπα τμήματα της 22ης ταξιαρχίας που βρίσκονταν σε άλλες θέσεις στη Ραμπατίνα. Πανικόβλητοι και φοβισμένοι ο ταξίαρχος και οι ταγματάρχες μαζί με τους στρατιώτες έφτασαν στο Βούτσι. Οι στρατιώτες δεν σταμάτησαν και συνέχισαν να τρέχουν σαν τρομαγμένα κοπάδια μέσα από τις χαράδρες προς Δενδροχώρι και Αλιάκμονα. Εκεί όμως τους περίμενε η ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία) για να τους συλλάβει, να τους περάσουν στρατοδικείο και να τους εκτελέσουν. Ακόμη και ο διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού, αντιστράτηγος Κιτριλάκης, καβάλα στο άλογο έτρεχε πυροβολώντας τους στρατιώτες και τους αξιωματικούς προσπαθώντας να τους σταματήσει καθώς έτρεχαν προς την Καστοριά.

Τη νύχτα της 9ης προς 10η Σεπτέμβρη η 22η ταξιαρχία του αστικού στρατού στο ύψωμα Μεσκίνα είχε δεχτεί την επίθεση της 108ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ που ενεργούσε με δύο Διλοχίες από την κατεύθυνση του Κουλέ. Στην αρχή τα τμήματα του ΔΣΕ βρήκαν αντιστάσεις και δεν μπόρεσαν να προχωρήσουν. Αλλά μετά την κατάληψη της Ραμπατίνας οι μαχητές του ΔΣΕ στράφηκαν προς τη Μεσκίνα και τα δύο Τάγματα μαζί χτύπησαν κατά μέτωπο και από τα πλευρά τα υπόλοιπα τμήματα της 22ης ταξιαρχίας, τα οποία κάτω από την ορμητική επίθεση του ΔΣΕ άρχισαν να εγκαταλείπουν ένα ένα τα αμέτρητα τσουγκάρια της Μεσκίνας και να τρέχουν προς το Βούτσι.

Παραμονή της αντεπίθεσης μια Διλοχία πυροβολητών του ΔΣΕ, που ήταν οργανωμένη σε τμήμα Πεζικού, ξεκίνησε από την Κρυσταλλοπηγή και έφτασε στο Μπούτσι (υψ. 1776) όπου έπιασε τις θέσεις και αποδέσμευσε το Τάγμα Νώντα του ΔΣΕ που ήταν έτοιμο για την επίθεση. Το Τάγμα αυτό είχε αποστολή να επιτεθεί από το Μπούτσι προς Πόποβα – Νίβα και στη συνέχεια προς Ραμπατίνα. Μετά τον βομβαρδισμό από το Πυροβολικό του ΔΣΕ κατά της Πόποβα – Νίβας και της Ραμπατίνας, κατά τις 5 η ώρα το πρωί, το Τάγμα εξορμά από το Μπούτσι και ενεργεί μετωπικά κατά της Πόποβα – Νίβας και τις άλλες θέσεις της 3ης ορεινής ταξιαρχίας.

Παρά τις επανειλημμένες επιθέσεις καθ΄ όλη τη διάρκεια της μέρας, τα Τμήματα του ΔΣΕ δεν σημείωσαν καμιά πρόοδο και η 3η ταξιαρχία κράτησε τις θέσεις της.

Την πρώτη μέρα της αντεπίθεσης ο ΔΣΕ ύστερα από ηρωικό αγώνα κατέλαβε διαδοχικά το ύψωμα 1228 Ραμπατίνα – Μεσκίνα – Κουλέ. Διέλυσε μέχρι το βράδυ 10 Σεπτέμβρη τα 508ο και 507ο τάγματα της 22ης ταξιαρχίας, πήρε λάφυρα ολόκληρο τον οπλισμό της και απομόνωσε σχεδόν την 3η ορεινή ταξιαρχία.

Κάτω από τα δυνατά χτυπήματα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας και μπροστά στις αποτυχίες του, ο αντιστράτηγος Κιτριλάκης, υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού και διοικητής του Β΄ Σώματος Στρατού εξέδωσε το πρωί της 11ης Σεπτέμβρη την παρακάτω τηλεγραφική διαταγή προς τα τμήματά του:

«Αριθμός Πρωτοκόλλου 29. Προς 45η, 22η, 73η, 61η και 3η ορεινή Ταξιαρχίες. Αναφέρατε τις θέσεις σας και κατάστασιν ανέμου, προκειμένου χρησιμοποιηθούν σήμερον ασφυξιογόνα αέρια. 11/9/48 ώρα 10.40 Κιτριλάκης». Τελικά τα ασφυξιογόνα αέρια δεν χρησιμοποιήθηκαν.

Η 3η ορεινή ταξιαρχία δέχεται την επίθεση του ΔΣΕ από τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις. Η κατάστασή της είναι τραγική και, μπρος στον κίνδυνο της αιχμαλωσίας, ζητά επειγόντως να εγκαταλείψει τις θέσεις της.

Το Τάγμα του ΔΣΕ που επιτίθεται από το ύψωμα Μπούτσι, μετά από σκληρό αγώνα καταλαμβάνει τα νότια αντερείσματα του υψώματος και την Μπρένιτσα. Το απόγευμα άλλα τμήματα του ΔΣΕ από δύο αντίθετες κατευθύνσεις, μία από την περιοχή του Γαύρου και η άλλη από τη Ραμπατίνα, εξαπολύουν θυελλώδη επίθεση κατά της Πόποβα – Νίβας και ενώνονται νικηφόρα πάνω στα υψώματά της και στο ύψωμα 1600. Κοντά στο ηλιοβασίλεμα ξεκινά νέα επίθεση προς τα υπόλοιπα υψώματα που κατείχε η 3η ορεινή ταξιαρχία. Με τις πρώτες βολές του Πυροβολικού του ΔΣΕ η 3η ορεινή ταξιαρχία με τα 501, 502 και 593 Τάγματά της, μπροστά στην απειλή της κύκλωσης και εξόντωσής της, εκμεταλλευόμενη το σκοτάδι, τράπηκε σε άτακτη φυγή προς τις χαράδρες του Γαύρου.

Την τρίτη μέρα των επιχειρήσεων στον κυβερνητικό στρατό απέμεινε μόνο το ύψωμα Βούτσι στο νοτιοανατολικό τμήμα του συγκροτήματος Μάλι Μάδι που το υπερασπιζόταν η 73η ταξιαρχία του, η οποία ενισχύθηκε με τμήματα της 45ης ταξιαρχίας και της 61ης ταξιαρχίας.

Το Πυροβολικό του ΔΣΕ από την κατεύθυνση του Μπούτσι αρχίζει να βομβαρδίζει διαδοχικά τα βασικά υψώματα στο Βούτσι, ενώ οι μαχητές του ΔΣΕ με τη σειρά τους επιτίθονταν και καταλάμβαναν αυτά τα υψώματα το ένα μετά το άλλο. Ο κυβερνητικός στρατός ήταν αδύνατο να κρατήσει τις θέσεις του μπροστά στη θυελλώδη επίθεση του ΔΣΕ και στην εύστοχη βολή του Πυροβολικού του, που μαζικά χρησιμοποιήθηκε στην επίθεση αυτή και είχε υπέροχα αποτελέσματα.

Ο κυβερνητικός στρατός μέσα στη νύχτα πανικόβλητος και διαλυμένος εγκατέλειψε τεράστιες αποθήκες εφοδιασμού σε πυρομαχικά, τρόφιμα, ιματισμό. Σκοτώνοντας ή τραυματίζοντας τα μεταγωγικά του, ρίχτηκε μέσα στις χαράδρες και έτρεχε προς το Οσόι – Ορλοβο συνεχίζοντας προς τον κάμπο για να γλιτώσει την αιχμαλωσία από τον ΔΣΕ.

Για την τραγική κατάσταση στην οποία βρέθηκε ο αστικός στρατός, έγραψαν σχετικά οι στρατηγοί του:

– Τσακαλώτος: «Κάτω από τα χτυπήματα των ανταρτών, ολόκληραι ταξιαρχίαι διαλύονται».

– Πεντζόπουλος: «Αντί να εκκαθαρίζεται το Βίτσι, κινδυνεύει η Καστοριά».

Ο Ευάγγελος Αβέρωφ γίνεται πιο αποκαλυπτικός και μιλάει πιο καθαρά για το αποτέλεσμα των στρατοδικείων: «Οι άνδρες πέταξαν τα όπλα τους και καταληφθέντες από πανικό εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έσπευσαν προς την Καστοριά… Συνελήφθησαν από την Στρατιωτική Αστυνομία και παραπέμφθηκαν αμέσως σε στρατοδικεία… Εβδομήντα οχτώ φυγάδες εξετελέσθησαν εκείνες τις ημέρες».

Η βασική επιδίωξη του αντιπάλου να εξοντώσει τις δυνάμεις του ΔΣΕ στο χώρο του Μάλι Μάδι απέτυχε. Ο ΔΣΕ ύστερα από πετυχημένη αντεπίθεσή του σε συνεχή αγώνα τριών ημερών, διέλυσε και έθεσε εκτός μάχης την 22η, την 3η ορεινή και την 73η ταξιαρχία και προκάλεσε σημαντικές απώλειες στην 45η ταξιαρχία του κυβερνητικού στρατού.

(Πηγή: Θ. Λ., «Ριζοσπάστης», Φύλλο του Σαββατοκύριακου 25-26 Αυγούστου 2018)