Οργανωτική κατάσταση της ΕΠΟΝ Λευκάδας το τέλος Οκτώβρη του 1944

Η πιο κάτω τρίμηνη οργανωτική κατάσταση (συντάσσονταν ανά τακτά χρονικά διαστήματα) του Συμβουλίου Περιοχής Στερεάς Ελλάδας της ΕΠΟΝ (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων), στην οποία ανήκε οργανωτικά την εποχή εκείνη η Λευκάδα, περιέχει ενδιαφέροντα αριθμητικά στοιχεία για την ανάπτυξη των οργανώσεων της ΕΠΟΝ στο νησί μας, το τρίμηνο 1η Αυγούστου έως 1η Νοέμβρη 1944, αμέσως μετά την Β΄ Συνδιάσκεψη Στερεάς, που έγινε στο χωριό Μουζίλο της κεντρικής Ευρυτανίας. Η οργανωτική κατάσταση είχε σταλεί από το Συμβούλιο Περιοχής Στερεάς στο Κεντρικό Συμβούλιο (ΚΣ) της ΕΠΟΝ. Μέρος του αρχείου του ΚΣ διασώθηκε μετά από πολλές περιπέτειες.

Σφραγίδα του Συμβουλίου Περιοχής Στερεάς Ελλάδας της ΕΠΟΝ

Πρόκειται για το αρχειακό εκείνο υλικό που όταν άρχισε ο Εμφύλιος πόλεμος -αφού προηγουμένως τοποθετήθηκε σε τενεκέδες και στεγανοποιήθηκε πρόχειρα- θάφτηκε στον κήπο μιας βίλας στην Εκάλη που ανήκε στην οικογένεια Διαμαντόπουλου, με κοινή απόφαση των μελών του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ Φώκου Βέττα, Αδάμ Μολυβδά, Σταύρου Κασιμάτη και Πέτρου Ανταίου. Μετά από μακροχρόνιο ενταφιασμό, ανασύρθηκε και παραδόθηκε για φύλαξη στον ψυχίατρο και συλλέκτη Αθανάσιο Χατζηδήμο. Το φθινόπωρο του 1974 ο Άγγελος Διαμαντόπουλος και ο Πέτρος Ανταίος το παρέλαβαν από τους κληρονόμους του Α. Χατζηδήμου και έκτοτε αποτέλεσε τμήμα των αρχείων που διατηρούσε το ΚΚΕ εσωτερικού. Τον Ιανουάριο του 1995 παραδόθηκε στα ΑΣΚΙ¹.

ΝΕΑΝΙΚΗ ΦΛΟΓΑ, Όργανο το Συμβουλίου Νομού Λευκάδας της ΕΠΟΝ (20 Γενάρη 1944)

Στο εν λόγω αρχείο σώζονται ακόμη και κάποιες άλλες οργανωτικές καταστάσεις, μαζί με διάφορες άλλες καταστάσεις (οικονομικές, έντυπου υλικού, μηχανισμού και διαφώτισης, μαζικών οργανώσεων κλπ.) καθώς και εκθέσεις του Συμβουλίου Στερεάς προς το ΚΣ της ΕΠΟΝ, στις οποίες τα στοιχεία για τη Λευκάδα είτε είναι ελλιπή, είτε συμπεριλαμβάνονται στα συνολικά στοιχεία του Συμβουλίου Νομού Αιτωλοακαρνανίας ή του Επαρχιακού Συμβουλίου Βάλτου-Ξηρομέρου, στα οποία ανήκε οργανωτικά η Λευκάδα.

Για να κατανοήσει ο αναγνώστης τη διάρθρωση και τη συγκρότηση της ΕΠΟΝ θα πρέπει να επισημανθεί το άρθρο 5 του ιδρυτικού-καταστατικού της ΕΠΟΝ, όπου ορίζεται με λεπτομέρειες ο τρόπος ιεραρχικής συγκρότησης της οργάνωση. Σύμφωνα με αυτό:

«α) Ολόκληρη η χώρα θα διαιρείται στις ακόλουθες περιοχές: Στερεάς, Θεσσαλίας, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης, Ηπείρου, Κερκύρας, Λευκάδας, Πελοποννήσου, Ζακύνθου-Κεφαλληνίας, Κρήτης, Νησιών του Αιγαίου. Σημείωση: Το προεδρείο του Κ.Σ. συμπτύσσει και διαιρεί τις περιοχές όταν αυτό το επιβάλλουν οι εσωτερικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα μας. Κάθε περιοχή καθοδηγείται από συμβούλιο που ονομάζεται «Συμβούλιο Περιοχής». β) Κάθε περιοχή χωρίζεται σε νομούς. Κάθε νομός καθοδηγείται από συμβούλιο που ονομάζεται «Συμβούλιο Νομού». γ) Κάθε νομός χωρίζεται σε επαρχίες. Κάθε επαρχία καθοδηγείται από συμβούλιο που ονομάζεται «Επαρχιακό Συμβούλιο». δ) Ολόκληρη η ΕΠΟΝ καθοδηγείται από το Κεντρικό Συμβούλιο. Τα συμβούλια Περιοχών καθοδηγούνται από το Κεντρικό Συμβούλιο. Τα συμβούλια Νομών και μεγάλων πόλεων καθοδηγούνται από τα συμβούλια Περιοχών. ε) Τα επαρχιακά Συμβούλια καθοδηγούνται από τα συμβούλια Νομών. Τα τμηματικά συμβούλια καθοδηγούνται από τα επαρχιακά Συμβούλια και καθοδηγούν τα Τμήματα. στ) Βασική οργανωτική μονάδα της ΕΠΟΝ είναι το Τμήμα. Σημείωση: Σε συνθήκες σαν τις τωρινές επιτρέπεται ο χωρισμός των τμημάτων σε ομάδες. Κάθε ομάδα καθοδηγείται από το γραφείο»².

Ο Στράτος Τσέγιος, πρώτος Γραμματέας του Συμβουλίου Λευκάδας της ΕΠΟΝ. Εκτελέστηκε το 1944.

Αρχικά η οργάνωση της ΕΠΟΝ Λευκάδας ανήκε στο Γραφείο Ηπείρου. Τα τέλη Απρίλη του 1943 (η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε στην Αθήνα στις 23 Φλεβάρη του 1943) «το Κομματικό Γραφείο (του ΚΚΕ) σε συνεννόηση με τον Γραμματέα του ΕΑΜ, ανέθεσε την οργάνωση της ΕΠΟΝ στον Στράτο Τσέγιο (σ.σ. υπήρξε και ο πρώτος γραμματέας της ΕΠΟΝ Λευκάδας. Αργότερα υπέβαλε την παραίτησή του για να καταταχτεί στο αντάρτικο. Πιάστηκε και εκτελέστηκε από Εδεσίτες στο Στάνο της Αμφιλοχίας το 1944). Η εντολή ήταν να ενεργήσει με βάση το Καταστατικό και τις εντολές του Γραφείου Ηπείρου, στο οποίο τότε ανήκε η οργάνωση Λευκάδας. Αφού θα δημιουργούσε ένα κεντρικό όργανο της ΕΠΟΝ θα προέβαινε σε συνελεύσεις κατά τμηματικές για τη δημοκρατική εκλογή των οργάνων της. Πράγματι η ΕΠΟΝ οργανώθηκε κατά το τριαδικό σύστημα κατά χωριό και σε τμηματικές κατά Δήμους. Ουσιαστικά ακολούθησε το οργανωτικό σύστημα του ΕΑΜ»³. Αργότερα η Λευκάδα πέρασε οργανωτικά στο Γραφείο Βάλτου-Ξηρομέρου που καθοδηγούνταν από το Γραφείο Αιτωλοακαρνανίας.

Στην οργανωτική κατάσταση τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά (παρατίθενται ακόμη τα στοιχεία για το Ξηρόμερο και τον Βάλτο όπου ανήκε οργανωτικά η Λευκάδα). Περιλαμβάνουν πληροφορίες για τον αριθμό των ομάδων και των τμημάτων, των χωριών που υπήρχαν βάσεις της ΕΠΟΝ, την κατανομή των μελών ανά φύλο και ηλικία καθώς και για τον πληθυσμό της περιοχής σε συνδυασμό με τα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν τους οργανωμένους στην ΕΠΟΝ. Τα Αετόπουλα καθώς και οι ΕΠΟΝίτες που ήταν στον τακτικό – εφεδρικό ΕΛΑΣ και στην Εθνική Πολιτοφυλακή καταγράφονται χωριστά. Παράλληλα επιχειρείται να αποτυπωθεί σε αριθμούς η εισροή νέων μελών μετά τη Β΄ Συνδιάσκεψη και η αύξηση του δυναμικού της οργάνωσης, που δεν φαίνεται στην περίπτωση της Λευκάδας να επιτυγχάνεται, αφού τα στοιχεία για τους οργανωμένους «στο περασμένο τρίμηνο» είναι τα ίδια με τον συνολικό αριθμό των μελών της οργάνωσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά υπήρχαν οργανώσεις της ΕΠΟΝ σε 27 από τα 44 συνολικά χωριά της Λευκάδας και βάσεις κοριτσιών σε 16 από αυτά. Σε όλο το νομό Λευκάδας, συμπεριλαμβανομένου και του Μεγανησίου, υπήρχαν 26 ομάδες και 3 τμήματα. Από τους 1.400 συνολικά νέους ηλικίας 15-24 χρονών οι 770 ήταν οργανωμένοι στην ΕΠΟΝ (ποσοστό 55%), ενώ η συμμετοχή των κοριτσιών της ίδιας ηλικίας ήταν χαμηλότερη (και προφανώς εξηγήσιμη) με 363 οργανωμένες νέες σε σύνολο 2.100 (ποσοστό 17%). Το ποσοστό αγοριών και κοριτσιών που ήταν οργανωμένοι στην ΕΠΟΝ είναι 32%. Στα Αετόπουλα, που συμμετείχαν παιδιά ηλικίας 6-14 χρονών, ήταν οργανωμένα 700 από τα 3.000 παιδιά (ποσοστό 23%).

Στα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ συμμετείχαν την εποχή εκείνη -αρχές Νοέμβρη του 1944- 120 ΕΠΟΝίτες στον μόνιμο ΕΛΑΣ, στη συντριπτική τους πλειοψηφία στο 2/39 Σύνταγμα της 7ης Ταξιαρχίας, και 100 στον εφεδρικό ΕΛΑΣ, ενώ στην Εθνική Πολιτοφυλακή (συγκροτήθηκε τον Απρίλη του 1944, με σκοπό την αστυνόμευση των περιοχών που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης – ΠΕΕΑ) ήταν 35 ΕΠΟΝίτες, όλοι τους αγόρια.

_____________________________________________
¹ Δημήτρης Δημητρόπουλος – Ευδοκία Ολυμπίτου, Αρχείο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Ε.Ι.Ε., 2000
² ό.π. σελ. 38
³ Ζώης Κουτσαύτης Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα, Έκδοση Π.Ε.Α.Ε.Α. Λευκάδας, 1991.