Μνήμες μέσα σε παλιά λιτρουβειά

Του Μπάμπη Λάζαρη

Μια μελαγχολία σε κυριεύει καθώς αντικρύζεις σπαράγματα ιστορίας του ανθρώπινου μόχθου, εγκαταλειμμένα, να σβήνουν, να χάνονται από τη φθορά του χρόνου και την αδιαφορία του ανθρώπου. Αυτή ήταν και η αιτία για να γραφεί αυτό το κείμενο αφιερωμένο στους παλιούς λιτρουβειαραίους, στους εργάτες τους, στα ζώα τους και σ’ όλους τους αγρότες εκείνης της μιας ά λ λ η ς εποχής…

Εγκαταλειμμένο λιτρουβειό στον Κάλαμο

«Μόλις τα πρώτα σύγκρυα πλακώσουν στο χωριό, ανάβουν τα μπουχαριά των λιτρουβειών και ήταν τότε πολλά χωμένα στη σβεντίνα και το λιοκόκκι.»²

Εγκαταλειμμένο λιτρουβειό στην Κεφαλονιά

«Από τα μεσάνυχτα το χωριό ήταν στο πόδι. Πρώτοι οι λιτρουβιάρηδες ακούονταν να κατεβαίνουν τα κακοτράχαλα μονοπάτια κρατώντας στο δεξί χέρι το φαναράκι που έκαιγε λάδι, για να ρίχνουν λίγο φως στο σκοτάδι και να βλέπουν που πάνε, ενώ με το άλλο έσερναν το άλογο με το σχοινί, που το ζέβανε στο λιτρουβειό. Με τα χιλιομπαλωμένα παπούτσια τσαλαβουτούσαν μέσα στις νεροκατεβασιές των δρόμων, ενώ το σουρτούκο τους και η σκούφια τους έσταζαν αδιάκοπα νερό. Μια κάποια θαλπωρή έβρισκαν στην αναμμένη φωτιά του λειοτρουβειού.»¹

Εγκαταλειμμένο λιτρουβειό στην Πλαγιά

«Ο καθένας στο χωριό έχει και το λιτρουβιό της προτίμησής του, από υποχρέωση ή συγγένεια. Ο ιδιοκτήτης λέγεται και “καραβοκύρης” όταν κατευθύνει ο ίδιος τις εργασίες.

Αν το αναθέσει σε άλλον ή το νοικιάσει τότε “ καραβοκύρης” λέγεται ο άλλος».³

«Τα πρώτα λιτρουβειά δεν είχανε τη στήριξη της μηχανής. Ζωοκίνητο ήτανε το λιτρουβειό ίσαμε την επανάσταση της μηχανής. Άμα γιόμιζε μια στάση από ελιές, τα ζεμένα ζώα θα ‘φερναν γύρα στη γύρα να κινάνε τα λιθάρια. Ρόδες από γερή στουρναρόπετρα, παχιά, θεόβαρη, ασήκωτη. Ρόδες όρθιες, η μια αντίκρυ στη άλλη. Ανάμεσα τους ένα άξονας, συγγενικός δεσμός, με το ζευγάρι και τ’ άλογα.

Όλες οι δουλειές του χεριού και του μυαλού. Ο λιτρουβιάρης είχε αχώριστο σύντροφο το ζώο. Τα μαύρα τ’ άλογα. Να κουβαλήσουν τον καρπό, να γυρίσουν τα λιθάρια, να πάνε το λάδι στους νοικοκυραίους. Τι θα’ ταν ένα λιτρουβειό δίχως αλόγατα;

Σκίτσο του Νίκου Βαγενά

Ζεύανε τα καλύτερα στ’ αλώνι. Δυο – δυο. Ένα ζευγάρι άλογα ήταν η μηχανή του λιτρουβειού, η κινητήρια δύναμη. Ο καρπός θα γιόμιζε τ’ αλώνι. Τ’ άλογα θα γύριζαν ολημερίς τα δίδυμα λιθάρια, τα θεόβαρα. Θα ‘κοβαν το λιοκάρπι λάντζα θα το κάνανε, λάντζα μαλακή λαδομύριστη. Ήθελε ώρες να λασπώσει μια αλωνιά καρπός. Ιδρωκοπούσανε τ’ άλογα, βογγούσαν. Στοργικά σαν τον γονιό τ’ άμπωνε με τη φωνή, με τ’ απαλό το βίτσισμα ο λιτρουβιάρης.

Γύριζαν τα πράματα, γύριζαν τα λιθάρια το ‘να να κυνηγάει τ’ άλλο απάνω από το μαζωμένο λιοκάρπι. Τα λιθάρια σαλάκιαζαν τον καρπό, τον κάνανε μια λάσπη λαδερή.»²

«Οι άντρες γέμιζαν τα τσόλια και τα τοποθετούσαν το ένα πάνω στο άλλο, στο πιεστήριο, που στη συνέχεια το γύριζαν για να πιεστούν τα τσόλια με το ζυμάρι ενώ παράλληλα μ’ ένα μεγάλο τσουκάλι έριχναν βραστό νερό και τα περιέλουζαν για να βγεί πιο εύκολα το λάδι.»¹

«Τρεις τέσσαροι χεροδύναμοι άμπωναν το μακρύ ματέρι να σφίξει η μεγάλη βίδα, να στίψει τον πολτό. Στίψιμο το στίψιμο έρρεε το λιοζούμι σ’ ένα κασόνι κάτω από το πιεστήριο, εγιόμιζε. Ύστερα ήρθε η μηχανή να νικήσει τα λιθάρια, να στείψει το ζυμάρι.»²

«Οι γυναίκες, σηκωμένες και αυτές από τα μεσάνυχτα, ετοίμαζαν το κολατσιό.

Τηγανόψωμα με τυρί και τηγανητές σαρδέλες και με μπουκάλες κρασί, τα πήγαιναν στο λειτρουβειό.»¹

«Σε κάθε χωριό της Λευκάδας υπήρχαν ένα ή περισσότερα λιτρουβιά, ανάλογα με τον πληθυσμό και την ελαιοπαραγωγή. Πολλά υπήρχαν και μέσα στη χώρα καθώς και στη γύρω περιοχή στα “περιβόλια”. Αυτά ήταν ιδιοκτησίες των αρχόντων που τάχτιζαν για να αλέθουν ανέξοδα τη δική τους σοδειά και παράλληλα να κερδίζουν και από τους πελάτες τους.

Είχαν όλοι τους τεράστιες περιουσίες με χιλιάδες ελαιόδενδρα και καθώς είχαν και την νοοτροπία του φεουδάρχη, έπρεπε να είναι αυτάρκεις και σε υποστατικά.

Αναφερόμαστε πάντα στην εποχή προ του πολέμου του 1940.»³

Ενδιαφέροντες είναι οι πίνακες που παραθέτει στο βιβλίο του ο Π. Κοντομίχης:

Με την πάροδο του χρόνου αυτά όλα άρχισαν να σβήνουν, έμειναν μόνο τα ερειπωμένα κτίρια και τα λιθάρια τους….

Προβλήτα με λιθάρι λιτρουβιού στον Κάλαμο

Και φυσικά αυτή η κυνικότητα που χαρακτηρίζει την εποχή μας οδηγεί σε συμπεριφορές σαν αυτή του «εργολάβου», που χρησιμοποίησε το λιθάρι του λιτρουβιού για να χτίσει προβλήτα μέσα στη θάλασσα, χωρίς καμιά συναίσθηση αυτής της βάρβαρης πράξης του.

«Τούτη η μεταβολή της βίαιης απάρνησης του παρελθόντος στέρησε το λιτρουβιό από την ακατανίκητη αίγλη που είχε μια φορά και ένα καιρό. Τι ήταν αυτό; Απλούστατα είχε προσωπικότητα. Τώρα δεν έχει. Από τη στιγμή που μύρισε πετρέλαιο δίπλα στη μοσχοβολιά της ώριμης ελιάς και βόγγηξε η μηχανή, νοθεύτηκε η ομορφιά του μόχθου.

Μεταπολεμικά τα λιτρουβιά άλλαξαν όψη, συγχρονίστηκαν. Έχασαν την γραφική τους παλαιότητα. Εγκατέστησαν στα σπλάχνα τους αχόρταγες, βιαστικές και θορυβώδεις μηχανές και μαζί άλλαξαν και τ’ όνομά τους. Έγιναν “υδραυλικά”.»³

Αλλά και σήμερα τα «υδραυλικά» ελαιοτριβεία σχεδόν έχουν εξαφανιστεί και αντικαταστάθηκαν με τα υπερσύγχρονα «φυγοκεντρικά»……

Όπου και να πας βλέπεις τώρα τη νέα γενιά των ελαιοτριβείων που περιορίζει το εργατικό δυναμικό και μειώνει τον χρόνο εξαγωγής του λαδιού.

Έτσι τώρα στους Παξούς τα «υδραυλικά» γίνονται νεκροταφεία δικύκλων,

ενώ στη γειτονική μας Περατιά καταρρέουν από τη εγκατάλειψη……

Εκείνο που μένει στο τέλος σαν ερώτημα είναι αν βελτιώνεται ή όχι η ποιότητα του παραγόμενου ελαιολάδου.

Αλλά αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση που δεν έχει θέση σ’ αυτό το άρθρο…..

Σημειώσεις:

1. Αποσπάσματα από το βιβλίο της ΣΜΥΡΝΗΣ ΜΑΡΑΓΚΟΥ «Η Λευκάδα στη Δίνη της Κατοχής και του Εμφυλίου».

2. Αποσπάσματα από το βιβλίο του Απόστολου Μαργέλη «Οι χωριανοί».

3. Αποσπάσματα από το βιβλίο του Πανταζή Κοντομίχη «ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΒΙΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ».

Μπάμπης Λάζαρης Οκτώβρης 2018