Νικόλας Βερνίκος: «Καρυά Λευκάδας 1827-1829 – Νοταριακά κείμενα»

Συμβολαιογραφικές πράξεις Θεόδωρου Π. Κατωπόδη (Ιούλιος 1828 – Απρίλιος 1829)

Του Νικόλα Βερνίκου*

Στο πρώτο μέρος του τόμου αυτού δημοσιεύουμε τα κείμενα του συμβολαιογραφικού βιβλίου των «συμφωνητικών μεταξύ ζώντων (contratti tra vivi)» του Θεόδωρου Πέτρου Κατωπόδη, νοταρίου της Καρυάς, ο οποίος, το 1827, είχε το «ὁφικιόν του εις τον μαχαλά Κοντρί», στον πρώτον πάτον της κατοικίας του με τον αριθμό 104. Υπενθυμίζουμε πως το Κοντρί ήταν τότε ο κύριος συνοικισμός των Κατωποδαίων.

Στο δεύτερο μέρος παραθέτουμε ορισμένες συμβολαιογραφικές πράξεις νοταρίων της εξοχής (notarji della campagna) από διάσπαρτες σημειώσεις της επιτόπιας έρευνας που κάναμε στην Καρυά το 1975. Οι κυριότερες πράξεις που αντιγράφηκαν προέρχονται από το βιβλίο του Καρσάνου Κωνσταντίνου Νικολάου Σταύρακα, που κατοικούσε στην κοντράδα του Αγίου Νικολάου, στον αριθμό 91.

Το ανορθόγραφο κείμενο του νοταρίου καταγράφει φωνητικά πολλές λέξεις και εκφράσεις, δεν είναι έτσι σαφές το πως τονίζει τις καταλήξεις με την δίφθογγο «ιο»: χορίο ή χοριό, δίο ή διό. Αξιοπρόσεκτο είναι επίσης το γεγονός πως ο Κατωπόδης προσπαθεί να αποδώσει λόγιες μορφές γραμματικής, με αποτέλεσμα να βρίσκουμε μεγάλο αριθμό «βαρβαρισμών», δίπλα σε πολλές λέξεις και φράσεις που προφέρονται σύμφωνα με τους φωνητικούς κανόνες της τοπικής λευκαδίτικης προφοράς.

Σημαντική είναι, πάντως η ιστορική και πολιτισμική αξία των γραμματικών βαρβαρισμών καθώς τεκμηριώνουν την διείσδυση μιας μορφής «καθαρεύουσας», ήδη πριν από το 1828-1829, στην ενδοχώρα της Λευκάδας, την ώρα που το νομικό λεξιλόγιο παραμένει βενετικό, καθώς τα ιταλικά ήταν πάντα «κρατική» γλώσσα στην αγγλοκρατούμενη Ιόνιο Πολιτεία. Οι δίγλωσσες άλλωστε επίσημες εφημερίδες της Επτανήσου χρησιμοποιούσαν και διέδιδαν μια μορφή ελληνικής καθαρεύουσας, συνεχίζοντας μια γλωσσική πρακτική που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται γύρω στο 1790.

Από τα διάφορα συμβολαιογραφικά κείμενα της Βόνιτσας που δημοσιεύσαμε, διαπιστώσαμε πως από το 1700 διαμορφώνονταν μια μορφή επίσημης ελληνικής (ανορθόγραφης) γλώσσας η οποία διαβάζονταν «από στήθους» και είναι γραμματικά και συντακτικά αντίστοιχη με την σημερινή καθομιλουμένη. Την διαπίστωση αυτή έρχεται τώρα να τεκμηριώσουν και τα νοταριακά βιβλία της Καρυάς που συνεχίζοντας την παράδοση της βενετικής παράδοσης, γράφονταν σε μια κατανοητή ελληνική, σε μια περίοδο εθνικών αναζητήσεων μιας αρχαϊζουσας γλωσσικής μορφής.

Θεωρούμε επίσης σημαντική την ιστορική αξία ενός συμβολαιογραφικού βιβλίου της ενδοχώρας της Λευκάδας σε μια κρίσιμη εποχή του Αγώνα εθνικής παλιγγενεσίας στην απέναντι ηπειρωτική περιοχή της Ακαρνανίας. Θυμίζουμε πως το 1828 είχε αρχίζει ο Ρωσσο-τουρκικός πόλεμος και οι Έλληνες οργανώθηκαν για να ανακτήσουν την Στερεά.

* Ο Νικόλαος Βερνίκος είναι επίτιμος καθηγητής του τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας με διδακτικό τομέα την ανθρώπινη οικολογία στο πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Κατά το παρελθόν δίδαξε στη Βενσέν στο Paris 8, στο Κολλέγιο Σίλερ και στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπως και στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Υπηρέτησε στην ΟΥΝΕΣΚΟ και είναι μέλος της Αμερικανικής Ανθρωπολογικής Εταιρίας. Είναι μέλος της ΑΜΦΙΚΤΙΟΝΙΑΣ ΑΚΑΡΝΑΝΩΝ. Ιστορικός ερευνητής της Ενετικής και μετα-ενετικής Βόνιτσας.

Ο Σύλλογος Έρευνας Ιστορίας της Αμφικτιονίας Ακαρνάνων σημειώνει στη σχετική ανακοίνωσή του ότι έχει προγραμματήσει μέχρι στιγμής δύο εκδηλώσεις (Απρίλιο στη Βόνιτσα και Μάιο στην Αρτα), ενώ το βιβλίο θα τυπωθεί μέσα στο καλοκαίρι του 2019. Βέβαια αν υπάρξει ενδιαφέρον από συλλόγους Λευκαδίων ή από την Περιφέρεια Ιονίων νήσων, θα ήταν ότι το καλλίτερο για την κυκλοφορία του βιβλίου.