Ο Βαγγέλης Γληγόρης (Γατσούλης) και το 1819… – Του Θοδωρή Γεωργάκη

Του Θοδωρή Γεωργάκη

Κατάγονταν απ’ το Σπανοχώρι των Σφακιωτών. Ένας άνθρωπος της αγροτιάς! ένας σμιλευτής της πέτρας και της γης! Μια ξεχωριστή περίπτωση προικισμένου ξωμάχου, ο οποίος μπόρεσε στην ζωή του να συνδυάσει το απλό και το απέριττο με το μεγαλόπνοο και το οραματικό, τον ιδρώτα και τους αγώνες του, για τιθάσευση της αλέγρας Σφακισάνικης γης, με το «σκάπτε ένδον», την υπέρτατη αυτή ανθρώπινη αναζήτηση, που δημιουργεί τον εσωτερικό άνθρωπο της ευαισθησίας και της πνευματικής προσφοράς!

Γνώριζα προσωπικά τον μπάρμπα Βαγγέλη. Πολλές φορές συζητούσα μαζί του, εκεί στο λαχίδι του στην Λίμνη, δίπλα απ’ το σπίτι της αδερφής μου. Αυτός απ’ την μια πλευρά του φράχτη, εγώ απ’ την άλλη, και η συζήτηση γύρω από δύο τεράστια και προσφιλή του θέματα, η Αριστερά, έτσι όπως αυτός την εννοούσε, μια πανανθρώπινη εσωτερική ανάγκη με κύρια έκφραση την απόλυτη ελευθερία και τον ανθρωποκεντρισμό, αλλά και οι Σφακιώτες με την μακραίωνη ιστορία τους, μα κυρίως η Εξέγερση των Χωρικών με επίκεντρο τους Σφακιώτες. Εξέγερση για την οποία, μου είχε αποκαλύψει, πως είχε γράψει και ποίημα, το οποίο, είχα την τύχη, να φτάσει στα χέρια μου, εν έτει 2019, ακριβώς διακόσια χρόνια απ’ την Μεγάλη Εξέγερση, μαζί με όλο το συγγραφικό έργο του και θα εξηγήσω πως και γιατί παρακάτω…

Κύριος εκφραστής της συλλογικής ιστορικής μνήμης των Σφακιωτών ο Βαγγέλης Γληγόρης, όπως και ο Φίλιππος Λάζαρης (Γραμματέας), επίσης με τον οποίο είχα την χρυσή τύχη να συνδιαλέγομαι, γνώριζαν και οι δύο πολλές πτυχές της Εξέγερσης του 1819 των Λευκαδίων Χωρικών, (όχι βέβαια από όλα τα χωριά του νησιού για να είμαστε ακριβοδίκαιοι), μια διμέτωπη, ακηδεμόνευτη και αυθόρμητη εξέγερση εναντίον των Άγγλων κατακτητών, αλλά και εναντίον μερικών εκ των ντόπιων συνεργατών τους, των αυτοπροσδιοριζόμενων ως «Ευγενείς της Χώρας». Γεννηθέντες και οι δύο αρχές του 1900 είχαν νωπές τις διηγήσεις και τα ακούσματα εδώ στους Σφακιώτες, στον χώρο που κυοφορήθηκε και εξελίχθηκε ο μεγάλος Ξεσηκωμός.

Απ’ το στόμα του μπάρμπα Βαγγέλη και του μπάρμπα Φίλιππου άκουσα πάρα πολλά από εκείνα τα στοιχεία, που θα χρησιμοποιήσω μελλοντικά στην προσωπική μου παρουσίαση της Εξέγερσης, αφού συμπληρώνονται διακόσια ακριβώς χρόνια, απ’ το πρωτόγνωρο τόλμημα μιας φούχτας αγροτών «να τα βάλλει» με ολόκληρη Αγγλική Αυτοκρατορία… Ένα κίνημα ακηδεμόνευτο, αδέσμευτο, αυθόρμητο, χωρίς πάτρωνες και υποκινητές, όπως άλλωστε, όλοι οι ιστορικοί Ξεσηκωμοί στους Σφακιώτες, που διαποτίζονταν από δύο καθοριστικά κίνητρα, τον αγώνα κατά της ξενοκρατίας και την συσσωρευμένη λαϊκή αγανάκτηση, απ’ την διαχρονική φορομπηχτική πολιτική των κατακτητών, είτε αυτοί ήταν Φράγκοι, ή Τούρκοι, ή Ενετοί, ή Ρωσότουρκοι, ή Άγγλοι… Φρονώ πως αυτά τα στοιχεία αγγίζουν ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ της Εξέγερσης και δεν κινούνται περιφερειακά, ή αλματικά, με αναφορές σε τεχνοκρατικά στοιχεία και παράγοντες, που ναι μεν πιθανόν να έπαιξαν κάποιο ρόλο στην Εξέγερση, αλλά περιφερειακό, ή εκ των υστέρων…

Στοιχεία όπως τα παρακάτω:

Γιατί ο Νικόλαος – Διονύσιος Σταύρου, ο εικοσιέξι ετών Δημογέροντας επί της Γεωργίας, Παιδείας και Βιομηχανίας, επέλεξε τους Σφακιώτες και ειδικότερα το Σπανοχώρι, ώστε να βολιδοσκοπήσει κατά πόσον ήταν εφικτή η εφαρμογή της απόφασης για την επιβολή των νέων φόρων των Άγγλων δυναστών.

Γιατί επίσης ο Νικόλαος – Διονύσιος Σταύρου δεν υπέγραψε την γνωστή ευχαριστήρια επαίσχυντη επιστολή των «Λευκαδίων Ευγενών», ή τέλος πάντων τινων εξ αυτών, προς την Αγγλική Δεσποτεία και το χρυσούν μετάλλιον που απένειμαν στον σερ Φρειδερίκο Στόβενς, διότι τους έσωσε απ’ τους χωριάτες!!!

Γιατί οι Άγγλοι είχαν στήσει γυάλινο κλουβί και στους Σφακιώτες, μπροστά στο «Μαγαζί του Μαμάκια», (Αλέξανδρου Σάντα: «Η ΕΚ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΝΤΑ. 1620 – 1962», Σελίδα 29), προς σωφρονισμό των ατίθασων Σφακισάνων, παρόμοιο με αυτά στα οποία κρέμασαν σε κοινή θέα, στην Χώρα, τους τρεις ήρωες παπάδες της εξέγερσης, που είχαν την τόλμη να αυτονομηθούν απ’ τη επίσημη εκκλησία και να στηρίξουν τον δίκαιο αγώνα των ξωμάχων χωρικών, γιατί και αυτοί ξωμάχοι ήταν……

Γιατί οι Άγγλοι επεκήρυξαν χωριστά τους εμπρηστές της οικίας του Δρ Νικολάου – Διονυσίου Σταύρου, με το ποσόν των 1000 ταλήρων…

Ποιος έφερε το θέμα της εξέγερσης των Χωρικών στην Βιέννη και γιατί…

Για την ανύπαρκτη σχέση και προδρομική συνάφεια του Ξεσηκωμού του 1819 με το οψιμότερο κατά πολύ Κίνημα των Ριζοσπαστών στα Ιόνια Νησιά…

Για το παρηκμασμένο αγροτοφεουδαλιστικό σύστημα της Λευκάδος. Σε απογραφή του 1802 καταγράφονται 8 ιδιωτικά τιμάρια, πέραν απ’ τις γαίες που παραχώρησαν οι Ενετοί, σε πάνω από 40 οικογένειες, στους επονομαζόμενους, «Περί πολλού αξίας», λατινιστί Benemeriti, (Κωνσταντίνου Μαχαιρά: «H ΛΕΥΚΑΣ ΕΠΙ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑΣ. 1684 – 1797»), ένα αγροτοφεουδαλιστικό σύστημα, που οδήγησε σε μια τεράστια ένδεια, σε αποκλεισμό και οικονομική δυσπραγία τους χωρικούς του νησιού και μεγιστοποίησε το παρασιτικό κύκλωμα των «Ευγενών της Χώρας», με συμπτώματα τοκογλυφίας και ανίερης μεταπράτησης του τίμιου ιδρώτα των Λευκαδίων ξωμάχων, με εκβιασμούς, και συντεχνίες στην διαμόρφωση των όποιων τιμών των αγροτικών προϊόντων… Θα τα αναλύσομε διεξοδικά όλα τούτα οικονομικοκοινωνικά δεδομένα και λόγω γνώσης του αντικειμένου της οικονομικής γεωγραφίας.…

Για τον πρωτογονισμό, που επικρατούσε, εν έτει 1819, στον πρωτογενή τομέα των Χωρικών και τον δύσμορφο εδαφολογικό παράγοντα, π.χ στην καρδιά των Σφακιωτών υπήρχε Λίμνη και οι μόνιμοι πρόσφοροι χώροι για αγροτικές εφαρμογές ήταν τα άγονα τσοπόρια στον Αϊ Λιά, στου Ντεριά, στου Κορκομέλη, στην Άγια Αικατερίνη, στο Καμποχώρι, στην Κρούπα κ.τ.λ, αντικειμενικές συνθήκες που εξανάγκαζε, σε σαλαμοποίηση και άγονες μικροϊδιοκτησίες του χωρικούς, οπότε αναγκάζονταν να προχωρήσουν σε αναβαθμοποίηση των λίθινων πλαγιών, αλλά ακόμη και των κορυφών των βουνών, πράγματα που επέτειναν την τραχιά ζωή και τους καθήλωναν σε ελαχιστοποιημένες παραγωγές, ούτε καν ικανές για οικοσυντήρηση…

Για τα «τραβέτζα» των αγροτών στην Χώρα, σαν μοναδική πηγή προσπόρισης ενός γλίσχρου εισοδήματος, αλλά και τα δεινά τους με το… τρύπημα των ασκιών, που μετέφεραν το κρασί και το λάδι, απ’ τους νεαρούς γόνους των «ευγενών», χάριν αστεϊσμού και χωρατού, κατά των υποτίθεται κατώτερων και μίζερων χωριατών, τακτική που φημολογείται πως οδήγησε ακόμη και σε έγκλημα…

Για το «Αναθεματισμένο ‘19», όπως το αποκαλεί κάποιος απ’ τους ευγενείς της Χώρας…

Για τους φοροεισπράκτορες των κατά καιρούς κατακτητών και την ανάλγητη συμπεριφορά τους απέναντι σε πάμπτωχους αγρότες, π.χ. ο σκληρός και ανάλγητος Δημουλάς Σκιαδαρέσης, της γνωστής οικογένειας των κτηματιών…

Για το κρίκο της Αγγλικής προστασίας και της ασυλίας στους ικέτες…

Για τις έξι, ναι έξι συνολικά και όχι μόνο τρεις, εξεγέρσεις των Σφακιωτών, εναντίον των κατά καιρούς δυναστών τους… Το 1357 με την «Επανάσταση της Βουκέντρας». Το 1746 όταν σκότωσαν τον φοροεισπράκτορα του Μάρκο – Αντώνιο Τρεβιζάν στον Καταποτήρα. (Aλέξανδρου Σάντα: «H EK ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΝΤΑ. 1620 – 1962», Σελίδα 8). Πιθανόν το 1802, ή το 1805, εξέγερση επί Ρωσότουρκων, με πρωταγωνιστή τον αγωνιστή του 1821 Νκολέτο Σάντα, μέσα στην Χώρα! (Του ως άνω συγγραφέα, σελίδα 14). Το ηρωικό 1819! Το 1928 όταν «ξελάκισαν» τους φοροειστάκτορες για την προείσπραξη, μάλιστα, των φόρων, (τι θυμίζει, αλήθεια η περίπτωση;)!!! Το 1935 με το φονικό Συλλαλητήριο των Αγροτών!

Για τον μεγάλο ευεργέτη των αγροτών του νησιού, τον ουσιαστικά Σφακισάνο γιατρό Πέτρο Φίλιππα – Πανάγο, που εμπνευσμένα το 1915, εκατό χρόνια μετά την μεγάλη Εξέγερση, μπόρεσε ουσιαστικά να δώσει ανάσα στους αγρότες τους νησιού και να γκρεμίσει το σάπιο αγροτοφεουδαλιστικό σύστημα, που είχαν στήσει οι κατά καιρούς δυνάστες του νησιού σε αγαστή συνύπαρξη με τους ντόπιους συνεργάτες τους…

Για τους «Ευγενείς της Χώρας», έτσι όπως παρουσιάζονται σε πίνακα «Αμπονάτων» θεάτρου της Λευκάδος και τους καταγράφει ένας απόγονός των, ο Δρ Σπυρίδων Παπαδόπολης – Σταύρου, οποία σύμπτωση, κατά το 1819, στο έργο του «Η ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΕΥΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ», σελίδα 16.

Για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και την κυρίαρχη έμπνευσή του απ’ τον Ξεσηκωμό του 1819, για να γράψει το απαράμιλλο επικολυρικό του έργο «ΦΩΤΕΙΝΟΣ», ένας ύμνος κατά της ξενοκρατίας, στο οποίο, μεταξύ των άλλων, κάνει ευθεία ποιητική αναφορά στον Σκληρό απ’ την Εύγηρο και το Μαραντοχώρι, ο οποίος, αν δεν κάνω λάθος, εκτελέστηκε απ’ τους Άγγλους…

Για το ρεπορταζιακό, θα λέγαμε με σημερινούς όρους, περιεχόμενο της περίφημης «Ριμάδας του Κολόκα», μετέπειτα κουμπάρου του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, στο οποίο έργο του αποδίδει ρεπορταζιακά και σε πραγματικό χρόνο τα γεγονότα της Εξέγερσης, ενώ δεν έχει αξιολογηθεί ιστορικά η προσφορά της Ριμάδας επαρκώς, προφανώς, θα λέγαμε, γιατί πρόκειται για ένα απλό λαϊκό δημιούργημα, ίσως και για την εξώφθαλμη φιλοαγγλική του στάση… Όπως αίφνης συνέβη με την άλλη περίφημη «Ριμάδα του μπάρμπα Μπατζελιού», η οποία εξιστορεί την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη το 1771 στα Σφακιά και το γδάρσιμο του αρχηγού Δασκαλογιάννη ζωντανού απ’ τους Τούρκους, ριμάδα πάνω στην οποία στηρίχτηκε επαρκώς η τοπική Σφακιανή ιστορία. Πάντως και οι δύο Ριμάδες έχουν ένα κοινό στοιχείο… Εστάλησαν και οι δύο, θαρρώ το 1879, στον Γάλλο λόγιο φιλέλληνα Εμίλ Λεγκράντ, για δημοσίευση, ο οποίος πρόλαβε να δημοσιεύσει μόνο την «Ριμάδα του μπάρμπα Μπατζελιού», ενώ την «Ριμάδα του Κολόκα» διέσωσε ο μαθητής του Λεγκράντ, ο Χούμπερτ Περνό.

Επίσης, κάποια πρωτόφαντα στοιχεία για τον ποιητή Κώστα Καρυωτάκη, την σχέση του με το Πινακοχώρι των Σφακιωτών και τον θαυμασμό του για τον ατίθασο και αλέγρο χαρακτήρα των Σφακισάνων, που «ξελάκισαν» μπροστά του κάποιους φοροεισπάκτορες του Ελληνικού Κράτους το 1928!!!

Και άλλα πολλά αποκαλυπτικά στοιχεία για την Εξέγερση του 1819, βασισμένα είτε στην ιστορική συλλογική μνήμη, με τους δύο κύριους εκφραστές της, τους Σφακισάνους Βαγγέλη Γληγόρη και Φίλιππο Λάζαρη, αλλά και στο πολύτιμο βιβλίο του επίσης Σφακισάνου, απ’ τα Κοντράτα του Πινακοχωρίου, Καθηγητή, Συγγραφέα και Διευθυντή της Γεωργικής Σχολής «Ανδρέας Συγγρός» στο Μαρούσι, του Αλέξανδρου Σάντα, βιβλίο με τίτλο: «Η ΕΚ ΛΕΥΚΑΔΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΑΝΤΑ 1620 – 1962».

Κοντολογίς, στόχος μου είναι να δώσω στο άμεσο μέλλον και σε συγγραφικές συνέχειες μια ολοκληρωμένη έρευνα για τον χώρο , τον χρόνο, τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, κάτω απ’ τις οποίες συνέβη ο Μεγάλος Ξεσηκωμός των Χωρικών, γιατί φρονώ πως πρωτίστως αυτή είναι η στόχευση του μέσου σημερινού Λευκαδίτη, να μπει στα … παπούτσια εκείνων, για να κατανοήσει την ιστορία της εξέγερσης… Να αναχθεί και να ταξιδέψει στον χώρο, στον χρόνο και στις συνθήκες κάτω απ’ τις οποίες έκαναν αυθόρμητα και ακηδεμόνευτα, χωρίς κανέναν ινστρούχτορα και καθοδηγητή οι Χωρικοί αυτό το παράτολμο εγχείρημα, το οποίο έφτασε μέχρι τον Μετερνίχο στην Βιέννη…

Επανερχόμενος, όμως, στην αρχική μου στόχευση, στον Βαγγέλη Γληγόρη, να επισημάνω πως, νοιώθω ιδιαίτερη τιμή και συγκίνηση, που η οικογένειά του μου ενεπιστεύθη το προσωπικό του συγγραφικό έργο, προκειμένου να επιμεληθώ την έκδοσή του. Ένα έργο που αποτελείται από 18 εμπνευσμένα ποιήματα, 13 πεζά μικροδιηγήματα και ένα μικρό θεατρικό, πονήματα ζωής και ψυχής για τον μπάρμπα Βαγγέλη, στα οποία ξεδιπλώνεται η λόγια ψυχή του, όπως ακριβώς ο καλοκαιρινός μαΐστρος χαϊδεύει την Ρούγα του αγαπημένου του Σπανοχωριού! Ήδη προχωρώ στο γράψιμο του βιβλίου, το οποίο θα απαιτήσει αρκετό χρόνο, κυρίως η δακτυλογράφησή του, διότι, τα συγγραφικά μου δημιουργήματα, η δακτυλογράφηση, ο εμπλουτισμός με φωτογραφίες και το στήσιμο των βιβλίων γενικά είναι προσωπική μου εργασία, και το παραδίδω απλά στο τυπογραφείο για εκτύπωση.

Απ’ το ανέκδοτο αυτό έργο του Βαγγέλη Γληγόρη, που έχω στα χέρια μου, επέλεξα σήμερα για δημοσίευση ένα αλληγορικό του ποίημα, αφιερωμένο, όπως εισαγωγικά σας έχω προϊδεάσει, στους μαχητές και στους νεκρούς του Ρεμπελιού των Χωρικών στους Σφακιώτες το 1819 και στον διμέτωπο αγώνα τους και έχει τίτλο: «ΜΕ ΕΝΑ ΟΧΙ… ». Το καλύτερο μνημόσυνο, η καλύτερη ελεγεία, για τους ηρωικούς νεκρούς, που γέμισαν τα πηγάδια της Μπόζας, αυθόρμητα, ακηδεμόνευτα, πατριωτικά, για να αντισταθούν στον νέο δυνάστη, την εξουθενωτική του φορολόγηση και τους ντόπιους συνεργάτες του…

ΜΕ ΕΝΑ ΟΧΙ…

Με την αυγή πέρα η θάλασσα λάμπει
και με τον ήλιο η ζωή ξανανιώνει!
Τα χελιδόνια χτίζουν την φωλιά τους!
Τα παλιά αμπέλια σαρακωμένα χωρίς σταφύλια…
Μίζερη στις ελιές η σοδειά τους…
Τα όρνια όμως σχίζουν τον αγέρα…
Ασάλευτα ξανοίγονται με τα φτερά ανοιγμένα…
Με τι τρόπο να τα διώξεις;
Αυτόν τον μαύρο γύπα
που μας τρώει τ’ απομεινάρια απ’ το σώμα;
Ας ανεβούμε στα ύψη
με τις φωνές και τους αντίλαλους
ξυπνώντας απ’ τον βαθύ ύπνο τους πορωμένους βράχους…
Να ντυθούμε πρέπει με την σάρκα τους…
Με ένα ΟΧΙ…
Οι λεγόμενοι τρανοί μας περιμένουν…
Η ψυχή τους είναι βουβή πέρα ως πέρα…
Κ’ εμείς ένα ξερόκλαδο ενός κορμιού
που το αίμα του ρούφηξαν οι γύπες…
Σ’ αυτόν τον τόπο ας ζωντανέψει ο σκλάβος
φτιαγμένος απ’ την στάχτη…
Κόντρα στον κόσμο τον δικό τους…