Το πάλαι ποτέ αρχοντοχώρι της παλιάς Σαγιάδας

Σκαρφαλωμένο στην πλαγιά ενός βουνού που οριοθετεί και την ελληνοαλβανική μεθόριο, στα βορειοδυτικά του Νομού Θεσπρωτίας, απέναντι ακριβώς από την Κέρκυρα, βρίσκεται το εγκαταλειμμένο χωριό της παλιάς Σαγιάδας.

Η φύση έχει επανέλθει πλέον δυναμικά μετά την αναγκαστική εγκατάλειψη του χωριού από τους κατοίκους του και η περιοχή θυμίζει σήμερα αμαζόνιο τοπίο με τα πουρνάρια και τα κάθε λογής άλλα δέντρα να έχουν καλύψει σχεδόν πλήρως τα χαλάσματα των πάλαι ποτέ καστρόσπιτων – αρχοντόσπιτων, που είναι όλα τους πέτρινα με ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και επιμέρους στοιχεία που θυμίζουν κτίρια μεγαλουπόλεων άλλης εποχής, μηδέ εξαιρουμένου του παλιού νεκροταφείου του χωριού.

Όρμος Σαγιάδας (Πηγή φωτογραφίας)

Να πως περιγράφει η εφημερίδα «ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ» (Έτος Α΄, Αριθ. 47, 6 Αυγούστου 1893) το 1893 με ανταπόκρισή της από την Κέρκυρα («ΕΚ ΚΕΡΚΥΡΑΣ») την παλιά Σαγιάδα:

«Καταντικρύ της πόλεώς μας, εις τα πλάγια κυανοχρόου βουνού κατοπτριζομένου εις τα γαλανά της θαλάσσης ύδατα κείται η κώμη Σαγιάδα. Τα σπίτια της, σημεία λευκάζοντα επί λευκοπρασίνου εδάφους, κατέρχονται αμφιθεατρικώς επί καταφύτου εδάφους, παρέχοντα την θέαν βοσκόντων προβάτων εις τα πλάγια βουνού.

Η βρύση (πιάδι) της παλιάς Σαγιάδας που δεν στάζει σήμερα σταγόνα νερό

Η Σαγιάδα υπό πολλάς απόψεις ευημερεί και προοδεύει σχετικώς· σημείον δε τούτου η καλή οικονομική κατάστασις του χωρίου, αι ωραίαι εκκλησίαι και τα δύο δημοτικά σχολεία, αρρένων και θηλέων, τα οποία ευδοκιμώτατα από τινων ετών λειτουργούσι, συντηρούμενα αδρά δαπάνη της κοινότητος του χωρίου. Κατά το λήξαν ήδη σχολικόν έτος, το μεν των αρρένων εκπαιδευτήριον διηύθυνεν ο εκ Ζαγορίου ευπαίδευτος διδάσκαλος κ. Στέφανος Ζήδρος, το δε των θηλέων η ελλόγιμος Κωνσταντινιά Μάστουρα. Αμφότεροι δε εβοήθησαν μεγάλως εις το δυσχερές έργον της διδασκαλίας υπό του ακαμάτου και λίαν ευπαιδεύτου ιερέως Παπά Βασιλείου εκ του χωρίου Μπαμπούρι, όστις ως εφημέριος της Σαγιάδας προ πολλών ετών, δια της μορφώσεώς του και αποστολικών του τρόπων κατέκτησεν πάντων την αγάπην και τον σεβασμόν […].

Από τινος χρόνου η αυστριακή ατμοπλοϊκή εταιρεία «Λόϋδ» ήνοιξεν εβδομαδιαίαν γραμμήν μεταξύ Σαγιάδος – Κερκύρας, λίαν ευδοκίμως λειτουργούσα υπό την διεύθυνσιν του πράκτορος κ. Ξενοφ. Τάση. Πιστεύομεν ότι η αναπτυχθείσα ήδη συγκοινωνία θα διανοίξη τα όμματα των κοιμωμένων εγχωρίων αρχών και θα ενεργήσωσι να επιδιορθωθή ολίγον ο λιμήν και τα εν τη αποβάθρα οικήματα τα οποία εν τη προϊστορική των αρχιτεκτονική και τη ερειπιώδη καταστάσει προσδίδουσιν όψιν παραλίας τινος απροσίτου της Αφρικής.

Κάτοικοι του χωριού στην παλιά Σαγιάδα το 1946 (Αρχείο Β. Τσιρογιάννη – Πηγή)

Πλείστα όσα χρήματα αποφέρουσιν εις τους κατοίκους της Σαγιάδας αι Αλυκαί, παρέχουσαι εργασίαν εις πολλάς χείρας. Την διεύθυνσιν των αλυκών, αίτινες ανήκουσιν εις την γαλλικήν εταιρείαν των μονοπωλίων έχει ο εξ Αργυροκάστρου ευγενής Σεϊφή-εφέντης».

Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιά Τσελεμπή ο οποίος επισκέφτηκε το 1670 την περιοχή περιγράφει για πρώτη φορά τον οικισμό πάνω στο βουνό (την «Παλιά Σαγιάδα») λέγοντας ότι έχει εκατόν εξήντα σπίτια κι ότι είναι χωριό προοδευμένο με χάνια και εκκλησίες. Περιγράφοντας το «παγκοσμίου φήμης» όπως λέει το λιμάνι της Σαγιάδας, αναφέρει πως έχει μερικά μέγαρα, χάνια, και μεγάλες λιθόκτιστες αποθήκες για τα εμπορεύματα. Κάνει λόγο επίσης για τον πρόξενο των βενετών καθώς και για τον αντιπρόσωπο του σουλτάνου, κλείνοντας με την ένδειξη ότι το λιμάνι αυτό είναι το λιμάνι των Ιωαννίνων, των Τρικάλων, της Λάρισας, της Θεσσαλονίκης, των Σερρών και πολλών άλλων πόλεων και φρουρίων αλλά οι δρόμοι του είναι στενοί και δύσβατοι.

Σύμφωνα με την επίσημη διαδικτυακή παρουσίαση του πρώην Καποδιστριακού Δήμου Σαγιάδας το 1943 (σ.σ. 23 Αυγούστου του 1943 αναφέρεται σε μια επιγραφή στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου) οι Γερμανοί μαζί με τους Αλβανοτσάμηδες του γειτονικού μουσουλμανικού χωριού Λιόψη, έκαψαν το χωριό και οι κάτοικοί του σκορπίστηκαν στα χωριά προς τα βόρεια.

Στην έκθεση «των γενομένων ζημιών εν γένει Ηπείρου από της κηρύξεως του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου (28-10-1940) μέχρι της τελικής απελευθέρωσής της Οκτώβριος 1944» που εξέδωσε το 1987 η Βιβλιοθήκη Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών αναφέρεται ότι στην (παλιά) Σαγιάδα έμεναν «192 οικογένειες. Επυρπολήθησαν υπό Αλβανών και Γερμανών 100 οικίαι, έτεραι δε 14 εβλάβησαν σοβαρώς. Το χωρίον ελεηλατήθη και 1000 μικρά ζώα και περί τα 500 μεγάλαι ηρπάγησαν. Υπό Αλβανών εξετελέσθησαν οι: 1) Κωνσταντίνος Θωμά Λουκάς, 2) Θωμάς Νικ. Στεργίου, 3) Μιχαήλ Διαμάντης, 4) Απόστολος Ηλ. Γάτσος, 5) Αθανάσιος Αναμάντης, 6) Αλίκη Γ. Αντωνάτου, 7) Σπυρίδων Γ. Αστικίου, 8) Χρήστος Δούκας και 9) Γεράσιμος Ζώης».

Κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και ύστερα από την είσοδο μιας ομάδας ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στο χωριό στις 17 Γενάρη του 1948 όλοι σχεδόν οι κάτοικοι της Σαγιάδας, μετακινήθηκαν την άλλη μέρα ως «ανταρτόπληκτοι» ή «συμμοριόπληκτοι» στην Κέρκυρα. Μια τακτική που εφαρμόστηκε από τον τακτικό στρατό σε όλες τις περιοχές που ήταν θέατρα μαχών με σκοπό τη δημιουργία «νεκρών ζωνών» και την απομόνωση των ανταρτών από τους αγροτικούς πληθυσμούς – υπολογίζεται ότι συνολικά 800.000 Έλληνες της υπαίθρου ξεριζώθηκαν από τα σπίτια τους, ενώ οι επίσημες στατιστικές (αμερικανικές και της κυβέρνησης της Αθήνας) ανεβάζουν στις 684.000 τον αριθμό των βιαίως εκτοπισθέντων από τα χωριά τους.

Στο βιβλίο του «Η Σαγιάδα – Η ιστορική της πορεία. Γραπτές μαρτυρίες και αφηγήσεις» ο Γεώργιος Τσόγκας αναφέρει για το συμβάν ότι στις 17 Γενάρη του 1948 μπήκε νύχτα στο χωριό από την τοποθεσία «Βούνο» μια ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας με επικεφαλής τον καπετάνιο Κουμπούρα (Παρούση), χωρίς να γίνει αντιληπτή από τους στρατιώτες και κάποιους Σαγιαδινούς που φρουρούσαν πάνω από το χωριό στη θέση «Λυκογιάννη». Οι αντάρτες «παραβίασαν τα καταστήματα για να πάρουν τρόφιμα τσιγάρα και επιστράτευσαν νέους του χωριού. Πήγαν τότε μαζί τους, άλλοι βιαίως και κάποιοι οικειοθελώς οκτώ νέοι του χωριού».

Οι κάτοικοι της Σαγιάδας παρέμειναν στην Κέρκυρα έως το 1950-51. Όταν γύρισαν δεν τους επέτρεψαν να κατοικήσουν στο παλιό χωριό αλλά σε καλύβες στην παραλία. Από το 1950 με πυρήνα λίγα σπίτια που φτιάχτηκαν από το κράτος, δημιουργήθηκε το καινούριο χωριό κοντά στη θάλασσα και τον κάμπο που από τα χέρια των Αλβανοτσάμηδων πέρασε σ’ αυτούς και άλλους πρόσφυγες από την Ήπειρο.

Επίσκεψη της «Φρίκης» στη Σκάλα Σαγιάδας

Άλμπουμ με 81 φωτογραφίες
Για να δείτε το άλμπουμ σε ξεχωριστό παράθυρο κάντε κλικ στον τίτλο

Την ευμάρεια του χωριού μαρτυρεί και ο κατάμεστος από τοιχογραφίες, οι οποίες έχουν αλλοιωθεί και καταστραφεί εν μέρει, ναός του Αγίου Γεωργίου με το επίσης μεγαλοπρεπές πέτρινο καμπαναριό του. Στην καταστροφή των όποιας καλλιτεχνικής αξίας τοιχογραφιών έχουν δυστυχώς συμβάλλει, πέρα από τη φθορά του χρόνου και την αδιαφορία της τοπικής εκκλησίας και των ίδιων των Σαγιαδινών (είναι χαρακτηριστικό ότι η σκεπή φέγγει από όλες τις μεριές) και κάποιοι Ελληναράδες που έχουν φροντίσει, πέρα από κάποια άλλα ξενικά ονόματα, να αφήσουν τα αποτυπώματά τους (ονοματεπώνυμο και τόπο καταγωγής) πάνω στις τοιχογραφίες. Ίσως να πρόκειται και για ονόματα φαντάρων που υπηρέτησαν κατά καιρούς σε στρατιωτικά φυλάκια της περιοχής.

Στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας που περικλείεται από πέτρινο μαντρότοιχο έχει ανεγερθεί τα τελευταία χρόνια ένα μαρμάρινο, και κακόγουστο αν μας ρωτάτε, μνημείο με τα ονόματα των θυμάτων της γερμανικής κατοχής όπου αναγράφονται τα εξής ονόματα: ΛΟΥΚΑΣ Κωνσταντίνος, ΣΚΕΝΤΟΣ Γεώργιος, ΑΝΤΩΝΙΟΥ Αλίκη, ΑΝΤΩΝΑΔΟΣ Πέτρος, ΑΝΤΩΝΙΟΥ Σπυρίδων, ΖΩΗΣ Γεράσιμος, ΚΟΡΟΣ Γεράσιμος, ΓΙΑΤΣΗΣ Απόστολος, ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Λάζαρος, ΠΑΣΙΑΚΟΣ Ιωάννης, ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Αθανάσιος, ΦΕΙΔΗΣ Θεοφάνης, ΔΟΥΚΑΣ Χρήστος, ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Μιχάλης, ΚΟΥΤΗΣ Ξενοφών, ΚΕΡΟΣ Δημήτριος, ενώ λίγο πιο πέρα υπάρχει ένα προγενέστερο μνημείο που είναι αφιερωμένο, όπως αναγράφεται, στον ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Σπυρίδωνα, ιερομόναχο, εθνικό αγωνιστή κατά του κατακτητή.

Η θέα από την εκκλησία προς το Δέλτα του ποταμού Καλαμά είναι εκπληκτική όπως και από το ίδιο το χωριό προς το Ιόνιο και την Κέρκυρα.

Συνιστούμε τέλος για όσους θελήσουν να επισκεφτούν την παλιά Σαγιάδα να έχουν καλού κακού μαζί τους ταυτότητα ή κάποια χαρτί που να αποδεικνύει την ταυτοπροσωπία τους, γιατί ας έχουν κατά νου ότι η περιοχή είναι παραμεθόριος και πέρασμα (παράνομο) από την Αλβανία στην Ελλάδα και ως εκ τούτου οι έλεγχοι φυσιολογικοί.

Άλμπουμ με 48 φωτογραφίες
Για να δείτε το άλμπουμ σε ξεχωριστό παράθυρο κάντε κλικ στον τίτλο

(Σημείωση: Οι περισσότερες πληροφορίες είναι από το εξαίρετο ιστολόγιο sayiada.blogspot.com του Μιχάλη Γ. Πασιάκου, τις οποίες συλλέξαμε «ξεφυλλίζοντας» τις επιμέρους αναρτήσεις).