Οι τοιχογραφίες του καθολικού του μοναστηριού του Ασωμάτου Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Βαυκερή Λευκάδας

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ο χριστιανισμός υποφέρει κι ο πληθυσμός βαθύτατα θρησκευόμενος παραμένει πιστός στην ορθόδοξη παράδοση. Οι τοιχογραφικές παραστάσεις των παλιών μοναστηριών και πολλών άλλων εκκλησιών της λευκαδίτικης υπαίθρου (Αγίου Ιωάννου στο Λιβάδι της Καρυάς, Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους, Ασωμάτου Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Βαυκερή, Αγίου Ιωάννου στο Άλατρο, Οδηγήτριας κ.ά.) οδηγούν στο συμπέρασμα της εμμονής των χωρικών στη μεταβυζαντινή ορθόδοξη παράδοση. Αντίθετα στην πόλη της Λευκάδας επικρατεί το αστικό πνεύμα και κάτω από την επίδραση της Ενετικής παρουσίας καθιερώνεται η φορητή εικόνα. Με τον καιρό θα υποχωρήσει και στην ύπαιθρο η τοιχογραφία.

Το καθολικό του μοναστηριού πίσω από την πυκνή βλάστηση

Βόρεια άποψη του καθολικού του μονασηριού

Κάπως έτσι έσβησε στα Επτάνησα και μαζί στη Λευκάδα μια μακραίωνη παράδοση κι αντικαταστάθηκε από τα εικονογραφικά μοτίβα των φορητών εικόνων και τις μεγάλες συνθέσεις των «ουρανιών», σαν ένα βήμα για την εκκοσμίκευση της εκκλησιαστικής ζωγραφικής.

Άποψη του τέμπλου του καθολικού του μοναστηριού, όπως είναι σήμερα

Τα καθολικά των μοναστηριών αφέθηκαν στις τύχες τους για πολλά χρόνια με αποτέλεσμα πολλές από τις τοιχογραφίες αυτές να έχουν υποστεί σημαντικές φθορές τόσο από το πέρασμα του χρόνου και την υγρασία όσο και από την κατά καιρούς επασβέστωση των τοίχων από πιστούς, οι οποίοι «ου γαρ οίδασι τι ποιούσι». Χαρακτηριστικό των πολλών δεκαετιών εγκατάλειψης είναι ότι το καθολικό του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννου στο Λιβάδι Καρυάς είχε χρησιμεύσει ακόμη και ως μαντρί παλιότερα. Σε μια πρόσφατη εποχή που είχαν εκλείψει δυνάστες και διώξεις. Μια εγκατάλειψη που φαίνεται να υφίσταται ως ένα βαθμό ακόμη και σήμερα, κρίνοντας από την κατάσταση που βρίσκεται ακόμη το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους.

Μερική άποψη του τέμπλου

Έχουμε περιγράψει στο παρελθόν τις τοιχογραφίες κάποιων μοναστηριών και εκκλησιών της λευκαδίτικης υπαίθρου (Δες π.χ. εδώ: Μονή Οδηγήτριας στην Απόλπαινα, Ναΐσκος Αγίου Ιωάννη Προδρόμου στο Άλατρο, Μοναστήρι Αγίου Γεωργίου στους Σκάρους, Μοναστήρι Αγίου Ιωάννη στο Λιβάδι Καρυάς. Σήμερα θα σταθούμε στις τοιχογραφίες του καθολικού του μοναστηριού του Ασωμάτου Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Βαυκερή.

Κατεστραμμένες τοιχογραφίες στο νότιο τοίχο του καθολικού

Οι τοιχογραφίες είναι του τέλους του 16ου – αρχές 17ου αιώνα και κάλυπταν τότε όλο το ναό. Σήμερα μόνο το Ιερό είναι κατάγραφο, καλυμμένο όλο από μεμονωμένες εικόνες αγίων και σύνολα παραστάσεων από τον ευαγγελικό κι αγιολογικό κύκλο. Είναι το μοναδικό Ιερό μοναστηριού στην Λευκάδα, που είναι κατάγραφο. Οι τοιχογραφίες όμως αυτές βρίσκονται σε άθλια κατάσταση και σε προχωρημένη φθορά λόγω της εγκατάλειψης του ναού από το 1930. Στις μακριές πλευρές δεν σώζονται τοιχογραφίες. Τα υπάρχοντα σπαράγματά τους είναι επασβεστωμένα ή σκεπάζονται από τα στασίδια.

Η Πλατυτέρα σε προτομή με τον Ιησού όρθιο μπροστά στο στήθος της στην κόγχη του Ιερού

Στην κόγχη εικονίζεται η Πλατυτέρα σε προτομή με τον Ιησού όρθιο μπροστά στο στήθος της. Δεξιά κι αριστερά των ώμων της εικονίζονται δυο άγγελοι κι αποκάτω σε δεύτερη ζώνη Ιεράρχες που λειτουργούν, ο Άγιος Αθανάσιος κι ό Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος από δεξιά κι ο Άγιος Βασίλειος κι ο Άγιος Γρηγόριος από αριστερά.

Εικόνα της Άκρας Ταπείνωσης στην κόγχη της Πρόθεσης

Στην πρόθεση εικονίζεται η Άκρα Ταπείνωση και δεξιά της ο Άγιος Ρωμανός. Πάνω από την αψίδα της κόγχης απλώνεται η παράσταση της Ανάληψης του Χριστού που δεν λείπει από κανένα μοναστηριακό ναό της Λευκάδας.

Η Ανάληψη του Χριστού με την ολοστρόγγυλη «δόξα» του Χριστού και όρθιους ολόσωμους αγγέλους

Η αγιογράφηση του Ιερού έχει γίνει σε τέσσαρες ζώνες. Στο βόρειο τοίχο εικονίζονται η Ανάσταση του Χριστού, ο Λίθος, η Θυσία του Αβραάμ, ο Μωυσής, άλλοι προφήτες, ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης και το Όραμα του Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας.

H ολόσωμη εικόνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ

Δεξιά υπάρχει μεγάλη ολόσωμη εικόνα του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Στον κάτω τοίχο εικονίζεται ο Ευαγγελισμός, η Γέννηση του Χριστού, Προφήτες, το «εν Χώναις θαύμα του Αρχιστρατήγου Μιχαήλ» κι άλλες παραστάσεις που δύσκολα διακρίνονται. Στο βόρειο και νότιο τοίχο του κυρίως ναού εικονίζονταν σκηνές του δωδεκάορτου, Προφήτες, Άγιοι σε στηθάρια κι ολόσωμοι άγιοι.

«Το όραμα του Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας» στο βόρειο τοίχο του Ιερού

«Το όραμα του Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας» στο ναΐσκο του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο Άλατρο

Η παράσταση του οράματος του Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας, είναι άξια προσοχής για την σπανιότητα του θέματος. Η ίδια παράσταση απαντάται επίσης στο ναΐσκο του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου στο Άλατρο. Ο Χριστός παριστάνεται έφηβος με σχισμένο το ένδυμα επί της Αγίας Τραπέζης. Το θέμα του οράματος αναφέρεται στη φράση του Αγίου Πέτρου: «Τις σου τον χιτώνα, Σώτερ διείλε;» κι ο Χριστός απαντάει: «Άρειος ο άφρων» ή «Άρειος ο παγκάκιστος».

Η Θυσία του Αβραάμ, μια από τις παραστάσεις του βόρειου τοίχου

Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στο «Εν Χώναις θαύμα του Αρχάγγελου Μιχαήλ» και γιορτάζει στις 6 Σεπτέμβρη. Μια αναπαράσταση του θαύματος αυτού παρουσιάζεται στο νότιο τοίχος του Ιερού. Η τοιχογραφία αυτή είναι απλοποιημένη απόδοση της ίδιας παράστασης που υπάρχει στην Ιακωβάτειο Βιβλιοθήκη του Ληξουρίου στην Κεφαλονιά. Η ισορροπημένη σύνθεση, το συγκρατημένο ήθος των μορφών και η ιδιαιτέρα κλασικίζουσα μορφή του Αρχάγγελου εντάσσουν την εικόνα στην κρητική τέχνη του τέλους του 15ου αιώνα.

«To εν Χώναις θαύμα του Αρχάγγελου Μιχαήλ» (κάτω) στο νότιο τοίχο του Ιερού

Ανάμεσα στους άγιους στο βόρειο τοίχο του καθολικού είναι και ο Άγιος Πλάτων. Ένας άγιος που αγνοούσαμε μέχρι πρότινος την ύπαρξή του. Σύμφωνα με το σάιτ saint.gr ο άγιος Πλάτωνας έζησε στα τέλη του 3ου αιώνα μ.Χ. Καταγότανε από την Άγκυρα της Γαλατίας της Μικρός Ασίας, και ήταν αδελφός του μάρτυρα Αντιόχου. Το 306 μ.Χ. διατάχθηκε από τον Αγριππίνα ο αποκεφαλισμός του.

Ο Άγιος Πλάτων στο βόρειο τοίχο του καθολικού

Συνήθη χρώματα των τοιχογραφιών του μοναστηριού είναι το καφέ, το λευκό και το βαθύ πράσινο. Η πτύχωση των ενδυμάτων είναι σκληρή και λίγο σχηματοποιημένη. Το αποτέλεσμα της εργασίας μέτριο.

Σειρά ολόσωμων αγίων στο βόρειο τοίχο του καθολικού

Για το ιστορικό του μοναστηριού, όπως αυτό περιγράφεται από το Γυμνασιάρχη Ν. Πετρή σε δημοσίευσή του το 1885 στο περιοδικό «Παρνασσός» και από τον Κωνσταντίνο Γ. Μαχαιρά στο βιβλίο του «Ναοί και Μοναί της Λευκάδος» (Αθήναι 1957) μπορείτε να ανατρέξετε στην εδώ παλιότερη ανάρτησή μας (2008).

Πηγή για το κείμενο: «Χριστιανική Ζωγραφική – Η Μεταβυζαντινή και Επτανησιακή Τέχνη στις Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της Λευκάδας (15ος-20ος αι.)», Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 1999.

Άλμπουμ με 36 φωτογραφίες
Για να δείτε το άλμπουμ σε ξεχωριστό παράθυρο κάντε κλικ στον τίτλο