«Ο παπα-Κτενάς και ο διάκος στην Καρυά στο σπίτι του» το Νοέμβρη του 1947 (ανανεωμένο)
Η φωτογραφία είναι λιγάκι θολή και μικρή, με διαστάσεις 4.0×5.8cm, σαν αυτές που χρησιμοποιούνται στα διαβατήρια.
Στο πίσω μέρος αναγράφεται η ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1947 και περιγράφεται ως εξής: «Ο παπα-Κτενάς και ο διάκος στην Καρυά στο σπίτι του». Κρίνοντας και από σπίτι που βρέθηκε η φωτογραφία πρόκειται, μάλλον, για τον θρυλικό Λευκαδίτη κομμουνιστή παπα-Στάθη Κτενά. Άγνωστο ποιος ήταν ο διάκος που εικονίζεται. Όπως μας πληροφορεί αναγνώστης μας ο εικονιζόμενος διάκος είναι ο π. Ανδρέας Στραγαλινός, μετέπειτα ιερέας στο χωριό.
Ο παπα-Στάθης Κτενάς, ο θρυλικός παπα-Στάθης της Λευκάδας, γεννήθηκε το 1898 από γονείς αγρότες στην “ανταρτομάνα” Καρυά Λευκάδας. Τελειώνει το Σχολαρχείο το 1911. Διαπαιδαγωγημένος με βάση τα χριστιανικά πρότυπα χειροτονήθηκε το 1927 παπάς και τοποθετήθηκε εφημέριος στην Καρυά.
Η θρησκευτική διαπαιδαγώγησή του και το γεγονός ότι όλη του η οικογένεια προσχώρησε στη βενιζελική παράταξη τον κάνουν φανατικό υπερασπιστή του αστικού καθεστώτος. Ο αντικομμουνισμός, ιδιαίτερα ανάμεσα στους κληρικούς τον είχε επηρεάσει πολύ. Ωστόσο, από την ίδια του την ιδιότητα ερχόταν καθημερινά σε επαφή με την αθλιότητα και τη δυστυχία που βίωνε μαζικά ο λαός. Εκεί φάνηκε η αντίθεση και η διαπάλη στη συνείδησή του.
Η κατάσταση που βίωνε ο λαός ερχόταν σε αντίθεση με τις αντιλήψεις που είχε ο ίδιος σαν παπάς. Δεν μπορούσε να την ερμηνεύσει. Όπως αναφέρει ο ίδιος, η τιμιότητά του δημιούργησε μια σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσα στους κομμουνιστές της περιοχής και τον ίδιο και επεδίωκαν συνεχώς την επαφή μαζί του κάνοντάς του τη “σχετική διαφώτιση”. Προσπαθούσαν να τον κάνουν να καταλάβει ότι το κήρυγμά του “δεν προστάτευε τον κόσμο αλλά τον έβλαπτε του έκανε κακό”.
Μια κρίσιμη περίοδος για τον ίδιο και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τα πράγματα ήταν η συμμετοχή του στον οινοποιητικό συνεταιρισμό της Καρυάς που συγκροτούσαν μαζί με άλλους το “ΤΑΟΛ”. Το ΤΑΟΛ (Ταμείο Αμύνης Οινοπαραγωγών Λευκάδας) ιδρύθηκε το 1915 και αποτελούσε ένα τρόπο ώστε οι φτωχοί αγρότες στη Λευκάδα που κατά κύριο λόγο ασχολούνταν με την παραγωγή σταφυλιών και κρασιού, να αντιμετωπίσουν τους μεγαλέμπορους του κρασιού που έπαιρναν πολλές φορές και κάτω του κόστους το κρασί των φτωχών αγροτών της Λευκάδας. Αυτοί εμπορεύοντάς το θησαύριζαν κάνοντας εξαγωγές σε Γαλλία, Γερμανία και άλλες χώρες της Ευρώπης. Ο παπα-Στάθης διετέλεσε στέλεχος του συνεταιρισμού.
Το 1935, σε μια κατά γενική ομολογία καλή χρονιά με αρκετή σοδειά η παραγωγή δεν αγοραζόταν σκόπιμα από τους εμπόρους του κρασιού ώστε να ρίξουν κι άλλο την τιμή ποντάροντας στην ανάγκη των φτωχών αγροτών. Τον Οκτώβρη η αγροτιά του νομού ξεσηκώθηκε και γίνεται συλλαλητήριο στην πόλη. Στη διαδρομή από τα χωριά ως την πόλη οι αγρότες έστηναν μπλόκα και απέτρεπαν το φόρτωμα κρασιού. Ο παπα-Στάθης ήταν από τους πρωτεργάτες του συλλαλητηρίου συμμετέχοντας στην οργανωτική του επιτροπή. Το συλλαλητήριο χτυπήθηκε από δυνάμεις του στρατού και είχε σαν αποτέλεσμα τρεις νεκρούς. Φυλακίστηκε “για τη συμμετοχή του στην οργάνωση του συλλαλητηρίου μαζί με τους κομμουνιστές”, όπως ο ίδιος αναφέρει.
Πριν ακόμα ιδρυθεί το ΕΑΜ, με την άφιξη των Ιταλών στη Λευκάδα, έγιναν οι πρώτες σπασμωδικές προσπάθειες να φτιαχτεί αντιστασιακή συνωμοτική οργάνωση χωρίς όμως ουσιαστικό περιεχόμενο. Σ’ αυτές τις πρώτες προσπάθειες ενεργή ήταν η συμμετοχή του παπα-Στάθη. Στη συνέχεια συγκροτείται το ΕΑΜ με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και ορισμένων άλλων δυνάμεων. Στη Λευκάδα σχηματίζονται οργανώσεις του ΕΑΜ βασισμένες στο “τριαδικό” σύστημα ενώ αργότερα σχηματίζεται και εφεδρικό τμήμα του ΕΛΑΣ, του ένοπλου τμήματος του ΕΑΜ. Την περίοδο αυτή ο παπα-Στάθης Κτενάς ήταν Οργανωτικός Γραμματέας της Επαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ. Ξεχώριζε από τα άλλα μέλη του Γραφείου της Επαρχιακής για την επαφή του που διατηρούσε με τη βάση της οργάνωσης, όταν την εποχή εκείνη πολλές φορές τα χωριά καθοδηγούνταν με σημειώματα.1
O παπα-Στάθης επιβεβαιώνει την εκτίμηση ότι ψυχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα ήταν το ΚΚΕ. Γράφει χαρακτηριστικά: “Είναι ανάγκη να κάνουμε μια διαπίστωση που θα μας βοηθήσει να φτάσουμε στη ρίζα του υπέροχου αυτού ΕΑΜικού κινήματος που φούντωσε απ’ άκρη σ’ άκρη σε όλη την Ελλάδα και στη Λευκάδα. Ποιος καθοδηγούσε; Ποιος ήταν ο οργανωτής; Βασικός και Υπεύθυνος οργανωτής και Καθοδηγητής του Εθνικοαπαελευθερωτικού αγώνα του Ελληνικού Λαού για το ξεσκλάβωμα της Ελλάδας από το Φασιστικό ζυγό, αυτή η ίδια η ψυχή του μπορεί να πει κανείς, ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας».
Μια πολύ σημαντική κατά τον ίδιο στιγμή της δράσης του στη διάρκεια της Κατοχής είναι η εκλογή του σαν αντιπρόσωπος στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ.2 Η ΠΕΕΑ ιδρύεται στις 10 Απρίλη του 1944. Προκηρύσσονται εκλογές για τις 23-30 Απρίλη 1944 για την ανάδειξη Εθνοσυμβούλων και τη συγκρότηση της “κυβέρνησης του βουνού”, όπως είναι πιο γνωστή στο λαό μας, η πρώτη απόπειρα συγκρότησης οργάνων λαϊκής εξουσίας στο μεγάλο τμήμα της Ελλάδας, κυρίως της υπαίθρου που είχε ήδη απελευθερωθεί. Οι εκλογές οργανώθηκαν σε όλη την Ελλάδα και στο ελεύθερο και στο ακόμα υπό κατοχή τμήμα της.
Ο παπα-Στάθης στέλνεται στο Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Είναι ο εκλεγμένος αντιπρόσωπος από το λαό της Λευκάδας στις εκλογές όπου για πρώτη φορά συμμετείχαν με απόλυτη ισοτιμία και οι γυναίκες πάνω από 18 χρονών. Επιστρέφει στη Λευκάδα με καθήκον να διαδώσει τις αποφάσεις του Εθνικού Συμβουλίου και να μεταφέρει την πείρα που ανταλλάχτηκε στις διαδικασίες του Εθνικού Συμβουλίου. Η αποστολή του έγινε κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Μέσα από δάση και λαγκάδια, πότε με τα πόδια, πότε με γαϊδούρια και μουλάρια που προσέφεραν συναγωνιστές του από της περιοχές που διάβαινε έφερε σε πέρας το δύσκολο αυτό καθήκον.
Ο σκληρός χαρακτήρας της πάλης ενάντια στους Ιταλούς, κυρίως, καταχτητές αλλά και εναντίον των αστικών δυνάμεων του ΕΔΕΣ, δείχνει τη δυσκολία της ταξικής πάλης σε αυτές τις συνθήκες. Στη νότια Λευκάδα, ένα χτύπημα των Ιταλών στις ΕΑΜικές οργανώσεις, η σύλληψη και φυλάκιση στελεχών τους, έδωσε το περιθώριο ανάπτυξης των δυνάμεων του ΕΔΕΣ. Εκείνο τον καιρό ο παπα-Στάθης υποστήριζε την αντιμετώπιση με ειρηνικά μέσα, διαφώτιση, ανάπτυξη του ΕΑΜ κλπ, των ΕΔΕΣιτοράλληδων και όχι κυρίως με στρατιωτικά μέσα. Σκέψεις στρατιωτικής αντιμετώπισης των δυνάμεων του ΕΔΕΣ υπήρχαν στην ηγεσία του ΕΑΜ από τις αρχές του 1944. Ανασταλτικός παράγοντας για την ένοπλη αντιμετώπισή τους ειδικά για τη Λευκάδα ήταν οι στενές τους σχέσεις με τους Γερμανούς και με το ισχυρό τους τμήμα από το Ξηρόμερο. Ωστόσο έγινε απόπειρα αντιμετώπισης των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στρατιωτικά από τον ΕΛΑΣ που καταλήγει με ήττα της ομάδας του. Η Λευκάδα μετά την απελευθέρωση πέφτει στα χέρια του ΕΔΕΣ.
Ο παπα-Στάθης έχει σταλεί σαν Εθνοσύμβουλος της κυβέρνησης του βουνού στην Αιτωλοακαρνανία για την οργάνωση και διαφώτιση του κλήρου και τη συμμετοχή του στην Αντίσταση. Επιστρέφει αργότερα στη Λευκάδα μετά την απελευθέρωση της Λευκάδας από τον ΕΛΑΣ. Στις 22 Μάρτη του 1945, μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Βάρκιζας παραδίδει το γραφείο του στον εκπρόσωπο της αστικής κυβέρνησης. Σωστά, κάνει κριτική και θεωρεί επιζήμιες τις Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας όπως αργότερα και τη Συνθήκη της Βάρκιζας, που οδήγησαν τις λαϊκές δυνάμεις στον αφοπλισμό και την τελική ήττα.
Τον Ιούνη του 1945 πιάνεται και βασανίζεται ενώ τον Οκτώβρη του ίδιου χρόνου ξαναπιάνεται και δικάζεται από το Εφετείο Πατρών σε 14 χρόνια φυλακή. Εντάσσεται στο Κόμμα το 1950 μέσα στη φυλακή. Τελικά εκτίει τα 12 από τα 14 χρόνια και αποφυλακίζεται.
Η ένταξη στο Κόμμα του παπα-Στάθη δείχνει τη δύναμη της μαρξιστικής λενινιστικής κοσμοθεωρίας να διαμορφώνει επαναστατικές συνειδήσεις μέσα στο καμίνι της ταξικής πάλης. Ήρθε σαν “ώριμο τέκνο της ανάγκης”. Η δράση του σε όλες τις καμπές της ταξικής πάλης και η επαφή του με το Κόμμα, τη μαρξιστική λενινιστική κοσμοθεωρία υπήρξε καταλυτική. Πρώτη φορά, μάλιστα, ζήτησε να γίνει μέλος του Κόμματος από το ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Γ. Σιάντο στην Εθνοσυνέλευση της ΠΕΕΑ.
Έχοντας αποφυλακιστεί το 1957 ανέλαβε καθήκοντα σαν στέλεχος της ΕΔΑ ακολουθώντας τη γραμμή του Κόμματος για τη συμμετοχή των μελών και των στελεχών του στις γραμμές της ΕΔΑ. Η ΕΔΑ αποτέλεσε πολιτικό σχήμα αστικού κοινοβουλευτικού προσανατολισμού. Όπως εκτίμησε η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ το 2011: «Η επιλογή του ΚΚΕ για τη δημιουργία της ΕΔΑ ήταν λαθεμένη, γιατί αποτελούσε σχήμα συμμαχίας πολιτικών δυνάμεων και όχι κοινωνικοπολιτικό μέτωπο πάλης».
Ο παπα-Στάθης, όπως και χιλιάδες άλλα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ έδρασε μέσα από την ΕΔΑ, και ειδικά μέχρι το 1961 σε πολύ δύσκολες συνθήκες διώξεων. Αυτές οι συνθήκες ήταν αποτέλεσμα της συμμετοχής των κομμουνιστών μέσα στην ΕΔΑ, με κοινοβουλευτική μάλιστα μορφή της αστικής εξουσίας. Αυτή η δράση δεν μειώνεται ούτε στο ελάχιστο ούτε ακυρώνεται από την κριτική τοποθέτηση έναντι του εγχειρήματος ίδρυσης της ΕΔΑ.
Ο ίδιος ο παπα-Στάθης στα απομνημονεύματά του αναφέρει χαρακτηριστικά ότι “τα αστικά κόμματα μ’ όποιον τίτλο και να παρουσιάζονται, είναι πιστά όργανα του καπιταλισμού […] ο μοναδικός ανιδιοτελής, ο πιο συνεπής υπερασπιστής των συμφερόντων των εργαζομένων, και ως τα έσχατα εχθρός του καπιταλισμού είναι το ΚΚΕ, οι κομμουνιστές”. Αυτά του τα λόγια επιβεβαιώνουν την θεμελιακή ανάγκη το ΚΚΕ να έχει εξασφαλισμένη την πολιτική-ιδεολογική του αυτοτέλεια, να μη συμμετέχει σε πολιτικούς σχηματισμούς με άλλα αστικά ή οπορτουνιστικά κόμματα.
Στις 28 Απρίλη του 1967 λίγες μόλις μέρες μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών ο παπα-Στάθης συλλαμβάνεται ξανά. Στέλνεται εξορία στη Γυάρο και στο Λακκί της Λέρου. Τέλη του Οκτώβρη του 1968 απολύεται μαζί με μια ομάδα γερόντων. Στο μεταξύ έχει πραγματοποιηθεί η 12η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ το Φλεβάρη του 1968 στη Βουδαπέστη. Δίχως αμφιβολία θα ήταν διαφορετική η πορεία του ΚΚΕ, αν δεν είχε επέλθει η οριστική ρήξη στη 12η Ολομέλεια ή αν είχε κυριαρχήσει η δεξιά αναθεωρητική ομάδα. Η διάσπαση και η συγκρότηση από αυτή τη δεξιά αναθεωρητική ομάδα, του λεγόμενου προβοκατόρικα “ΚΚΕ εσωτερικού” ήταν αναπόφευκτη για τη συνέχεια του ΚΚΕ, αφού ο αναθεωρητισμός μέσα στο Κόμμα είχε φτάσει σε πλήρη ωρίμανση και οργανωμένη μορφή. Είχε προηγηθεί η θεμελιακά λαθεμένη απόφαση της 8ης Ολομέλειας το 1958 για τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων, στερώντας έτσι από το Κόμμα την πηγή της δύναμής του.
Στις δύσκολες συνθήκες της παρανομίας και της εξορίας κριτήριο για όλους τους κομμουνιστές ήταν η θέση που έπαιρναν πάνω στις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας. Ο παπα-Στάθης παίρνει θέση υπέρ των αποφάσεων της από το Λακκί της Λέρου. Μετά την απόλυσή του μαζί με άλλους κομμουνιστές συγκροτεί την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ στη Λευκάδα. Η 7μελής αυτή επιτροπή Λευκάδας του ΚΚΕ απαρτίζονταν από τον παπα-Στάθη, το Γιώργο Βρεττό (Τσιρίμπα), τον Κώστα Κολυβά (Μπερδεμπέ), τον Αντώνη Μήτσουρα, το Στάθη Καράμπαλη, το Φάνη Λογοθέτη (Μπαλωμένο) και το Νίκο Καρελή. Με τέτοιο υλικό μελών και στελεχών ξαναχτίζεται το ΚΚΕ.
Μετά την κατάρρευση της χούντας δε χρειάστηκε η νομιμοποίηση από το αστικό κράτος του ΚΚΕ. Το Κόμμα είχε ήδη νομιμοποιηθεί στη συνείδηση του λαού ως πρωτοπορία στον αγώνα του ενάντια στη χούντα και στον ιμπεριαλισμό. Το Κόμμα με τη δράση του επιβάλλει ντε φάκτο τη νομιμότητά του, ανοίγει κομματικά γραφεία στην Αθήνα και αναγκάζει την αστική κυβέρνηση του Καραμανλή να το νομιμοποιήσει και τυπικά. Το Κόμμα κατακτά τη δυνατότητα να δρα νόμιμα, τα μέλη και τα στελέχη του ρίχνονται στη μάχη να συγκροτηθούν γερές οργανώσεις του ΚΚΕ παντού πρώτα και κύρια στους χώρους που βρίσκεται η εργατική τάξη. Ο παπα-Στάθης πρωτοστατεί από στελεχικές θέσεις στη ΝΕ Λευκάδας καθώς και στην αντίστοιχη Οργάνωση Περιοχής του Κόμματος. Δουλεύει μέχρι και το τέλος της ζωής του για την ανάπτυξη και την ισχυροποίηση του Κόμματος. Στο 10ο Συνέδριο του ΚΚΕ που πραγματοποιήθηκε στις 15-20 Μάη 1978 στην Αθήνα και ήταν το πρώτο σε συνθήκες νομιμότητας μετά το 1945 ο παπα-Στάθης Κτενάς συμμετείχε στην εναρκτήρια συνεδρίαση στο Τιμητικό Προεδρείο.
Πηγές:
1. Απομνημονεύματα παπά-Στάθη Κτενά, Καρυά, 30.06.1980, Χαραμόγλειος Ειδική Λευκαδιακή Βιβλιοθήκη
2. Πανταζής Ν. Παπαδάτος, Ήρωες και Μάρτυρες της Λευκάδας, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982
3. Ζώης Τ. Κουτσαύτης, Η Εθνική Αντίσταση στη Λευκάδα (Ιταλική και Γερμανική κατοχή), Αθήνα 1991, Έκδοση ΠΕΑΕΑ Λευκάδας
4. ΚΚΕ 1918-1978, Λεύκωμα, Έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 60χρονα του ΚΚΕ
5. Δοκίμιο ιστορίας του ΚΚΕ 1949-1968, Β΄ Τόμος, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2011
____________________________________________________________________
1 Γράφει σε χειρόγραφό του ο Γιώργος Σγουρός, ειδικός απεσταλμένος της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ στη Λευκάδα το διάστημα από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Μάη του 1944: «Στη σημερινή συνεδρίαση (22-2-1944) του Γραφείου της Επαρχιακής διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε επαφή της καθοδήγησης με τη βάση. Οι Τομεακές και τα χωριά καθοδηγόντουσαν με σημειώματα. Έτσι η καθοδήγηση δεν ήξερε από προσωπική αντίληψη τις ανάγκες της βάσης (χωριού) και δεν ζούσε τους πόθους της. Αποτέλεσμα αυτού του τρόπου καθοδήγησης ήταν η γενική χαλαρότητα. Εξαίρεση από το γραφείο ολόκληρο αποτελούσε ο Παπά Στάθης που πραγματικά ξεχώριζε μέσα σ΄ όλους…».
2 Για τη διεξαγωγή των εκλογών στη Λευκάδα γράφει στο χειρόγραφό του ο Γιώργος Σγουρός:
«Στις 23/4 όπως και σε ολόκληρη την Ελλάδα έγιναν και στη Λευκάδα εκλογές εκλεκτόρων που θα βγάζανε τους αντιπροσώπους της Εθνοσύμβουλους (Βουλευτές) για το Εθνικόν συμβούλιον. Η εγκύκλιο που μιλούσε γιαυτές και που έδειχνε σεβασμό στη λαϊκή κυριαρχία έκανε εξαιρετική εντύπωση στους βρήκανε πως το ΕΑΜ πιστό στις λαοκρατικές του αρχές και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ιδιαίτερα στις Κατεχόμενες περιοχές έκανε τις εκλογές δίνοντας έτσι στο λαό το Συνταγματικό του δικαίωμα να το βροντοφωνάξουν τις ανάγκες τους να πουν τις αντιλήψεις τους και να συμβάλλουν έτσι στην προσπάθεια για τον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Υποψήφιοι για εκλέκτορες ήταν ότι καλύτερο και δικαιότερο είχαν να επιδείξουν τα Λευκαδίτικα χωριά ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις ή ιδεολογικές τοποθετήσεις. Οι αντιπρόσωποι-εκλέχτορες βγαίνουν ανάλογα με το ποσοστό των κατοίκων κάθε χωριού, ένας, δύο ή τρεις. Οι Λευκαδίτες σαν επαρχία έβγαλε 48 εκλέχτορες που έπρεπε αυτοί να εκλέξουν 1 εθνοσύμβουλο που αυτός για την Λευκάδα ήταν ο Παπα Στάθης Κτενάς, Οργανωτικός Γραμματέας της Επαρχιακής ΕΑΜ Λευκάδας. Οι εκλογές έγιναν με μεγάλο ενθουσιασμό και εξαιρετική τάξη. Το χαρακτηριστικό τους ήταν η πλατειά συμμετοχή του λαού σ΄ αυτές που σε καμμιά περίπτωση δεν ήταν μικρότερη από 90% και σε πολλές περιπτώσεις εκτός από 1-3 όλοι οι εκλογείς και τέτοιοι είχαν δικαίωμα άνδρες και γυναίκες από 18 χρόνων και πάνω.»
