«Ενθύμιο από τον Εύδηλο στις 6.9.47…»

Στη φωτογραφία που μας στάλθηκε από τον κ. Ξενοφώντα Μικρώνη εικονίζεται μία ομάδα εξόριστων της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων (ΟΣΠΕ) στον Εύδηλο της Ικαρίας το 1947. Οι όρθιοι διαβάζουν τον «Ριζοσπάστη», που σημειωτέον ότι κυκλοφορούσε ακόμη νόμιμα, παρότι μαίνονταν ο εμφύλιος σε πολλές περιοχές της χώρας μας – η εφημερίδα τέθηκε εκτός νόμου (μαζί με την «Ελεύθερη Ελλάδα») στις 18 Οκτώβρη του 1947 για να επανακυκλοφορήσει νόμιμα στις 25 Σεπτέμβρη 1974, μετά από 27 ολόκληρα χρόνια. Κάποιοι εξ αυτών είναι Λευκαδίτες. Θερμή παράκληση αν αναγνωρίζει κανείς πρόσωπα να μας γράψει.

Η φωτογραφία έχει ληφθεί τον Σεπτέμβρη του 1947, σύμφωνα με την αφιέρωση στο πίσω μέρος: «Ενθύμιο από τον Εύδηλο στις 6.9.47. Για τον αγαπημένο μου Βασιλάκη με αγάπη Κώστας».

Το νησί της Ικαρίας στα χρόνια της «λευκής τρομοκρατίας», και ιδιαίτερα μετά τις μαζικές συλλήψεις που έγιναν στις αρχές του Ιουλίου του 1947, όταν υπουργός Δημόσιας Τάξης ήταν ο Ν. Ζέρβας, «φιλοξένησε» χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους. Μόνο στην Αθήνα και στον Πειραιά συλλάβανε σε μια μέρα τον Ιούλη του 1947 7.000 αντιστασιακούς και άλλους τόσους σε μια δεύτερη φουρνιά. Όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στην Κυριακή Α. Καμαρινού («Τα «πέτρινα» Πανεπιστήμια – Ο αγώνας για τη μόρφωση στις φυλακές και τις εξορίες 1924-1974», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2005) ο Λευκαδίτης Λάκης Σάντας όλοι οι συλληφθέντες έμαθαν τον τόπο της εξορίας τους, αφού έφτασαν στην Ικαρία, ρωτώντας τους ντόπιους.

Ο Λάκης Σάντας σημειώνει στη συνέντευξή του: «Η σύλληψη χιλιάδων αγωνιστών τον Ιούλιο του ΄47 έγινε με κριτήριο το αν ψήφισαν ή όχι στις εκλογές (σ.σ. το ΚΚΕ και τα κόμματα που συσπειρώνονταν στο ΕΑΜ είχαν απέχει από τις εκλογές της 31ης Μάρτη 1946). Μετά τη σύλληψη, όλοι βρεθήκαμε πρώτα στην Ψυττάλεια, σε απάνθρωπες συνθήκες – χωρίς νερό, τρόφιμα, ρούχα. Ήμασταν όλοι όπως μας είχαν συλλάβει και το σπουδαιότερο, χωρίς καμιά πληροφόρηση για το τι μας περίμενε. Ακόμα και όταν μας έβαλαν στα τεράστια αρματαγωγά, κανείς δεν ήξερε τον προορισμό μας. Το ότι βρισκόμαστε στην Ικαρία, το μάθαμε ρωτώντας τους χωρικούς, αφού αποβιβαστήκαμε. Δεν ήξερα κανέναν από τους συνεξόριστούς μου, ήταν άνθρωποι διαφόρων επαγγελμάτων – γιατροί, δικηγόροι, εργάτες, από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Πολλοί απ΄ αυτούς δεν ήταν οργανωμένοι, δηλαδή στρατευμένοι σε κάποια οργάνωση και δεν ήξεραν τι θα πει οργανωμένη ζωή.

Συνδεθήκαμε αμέσως με το Γραφείο της Ομάδας Συμβίωσης Πολιτικών Εξόριστων, που βρισκόταν στον Άγιο Κήρυκο, πρωτεύουσα του νησιού. Μας υποδέχτηκαν και μας κατένειμαν στα διάφορα μέρη του νησιού. Βρέθηκα μαζί με άλλους 80 περίπου, ανάμεσά τους και γυναίκες, στο χωριό Χρυσόστομος – άγνωστος μεταξύ αγνώστων. Εκεί δεν αργήσαμε να στήσουμε τη λεγόμενη κολεκτίβα μας. Μοιραζόμαστε από κοινού ό,τι τρόφιμα, ρουχισμό, χρήματα κλπ. παραλαμβάναμε με τα δέματα. Μαγειρεύαμε σε κοινό καζάνι και καλούσαμε και τους κατοίκους του χωριού. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήξεραν από πολιτικούς εξόριστους. Επί Μεταξά το νησί αυτό δε χρησιμοποιούνταν ως τόπος εξορίας. Παρά τη φτώχεια τους, οι κάτοικοι κυριολεκτικά άνοιξαν την αγκαλιά τους και την ψυχή τους δείχνοντάς μας την αλληλεγγύη τους…».

Χιλιάδες ήταν οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες που εξορίστηκαν στον «κόκκινο βράχο» της Ικαρίας. Υπήρξε μάλιστα στιγμή στην ιστορία του νησιού που οι εξόριστοι ξεπέρασαν σε αριθμό τους μόνιμους κατοίκους του νησιού. Συγκεκριμένα, την περίοδο 1947-1948 οι εξόριστοι έφταναν τους 15.000 ενώ οι Ικαριώτες ήταν 11.000.

Στην Ικαρία, οι εξόριστοι δεν κρατούνταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά ανά ομάδες χωρίζονταν και κατοικούσαν σε διάφορα χωριά του νησιού. Σε κάθε χωριό συγκροτήθηκε Ομάδα Συμβίωσης, που το Γραφείο είχε την ευθύνη της καθοδήγησης και της οργάνωσης της ζωής των εξόριστων. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε στις σχέσεις με τους ντόπιους. Η αλληλεγγύη του λαού της Ικαρίας προς τους εξόριστους κομμουνιστές υπήρξε σημαντική και εκδηλώθηκε με πολλούς τρόπους. Αντίστοιχα, οι εξόριστοι ανταπέδωσαν βοηθώντας τους Ικαριώτες στα καθημερινά προβλήματα.

Σε πολλά χωριά «ανέβηκαν» θεατρικές παραστάσεις, οργανώθηκαν διαλέξεις. Στον Εύδηλο λειτούργησε για πρώτη φορά, με ευθύνη των εξόριστων, νοσοκομείο, που είχε ακόμα και Νευρολογική Κλινική.

Οι εφημερίδες που κυκλοφόρησαν στην Ικαρία ήταν αρκετές, λόγω και του διασκορπισμού των εξόριστων σε διάφορα χωριά. Για ορισμένους μήνες λειτούργησε και Σχολή Δημοσιογραφίας.

Η πρώτη προσπάθεια για έκδοση εφημερίδας των εξόριστων στην Ικαρία με τίτλο «Προμηθέας» καταγράφεται του Ιούλη του ΄47 στον Εύδηλο. Η προσπάθεια διακόπηκε προσωρινά για να συνεχιστεί και να υλοποιηθεί αργότερα.

Οι προμετωπίδες των εφημερίδων «Βράχος» και «Πυρσός» που έβγαιναν στο Μάραθο και τις Ράχες

Από τις κατά τόπους Ομάδες Συμβίωσης έβγαιναν οι εξής εφημερίδες στα 1947-1948: ο «Πυρσός της Λευτεριάς» από την ΟΣΠΕ Ραχών. Η «Σπίθα», όργανο των πολιτικών κρατουμένων στον Άη-Δημήτρη. Ο «Αλύγιστος» στα Μαντριά των Ραχών. Ο «Βράχος», όργανο των πολιτικών εξορίστων Μάραθου. Το «Δελτίο» στον Κάμπο και ο «Σπάρτακος» που έβγαινε στην Ακαμάτρα.

Η «Σπίθα», όργανο των πολιτικών εξόριστων της ομάδας Άη Δημήτρη

Η «Αλύγιστος», όργανο των πολιτικών εξόριστων της ομάδας Μαντριών Ραχών, με αφιέρωμα στην Οχτωβριανή Επανάσταση

Οι νέοι εξόριστοι στην Αρέθουσα έβγαζαν τα «Αλύγιστα Νιάτα», ενώ ο Ριζοσπάστης τον Οκτώβρη του ΄47 έκανε λόγο για δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά νεολαίων που έβγαιναν σε όλα τα χωριά της Ικαρίας.

Το δημοσίευμα του «Ριζσοσπάστη» (Φ. της Παρασκευής 3 Οκτώβρη 1947)

Χάρτης με τις φυλακές, τα στρατόπεδα, τα έκτακτα στρατοδικεία και τους τόπους εκτελέσεων

Πηγές:
– «Εφημερίδες από τις φυλακές και τις εξορίες», Έκδοση του ΚΣ της ΚΝΕ, Αθήνα 2015.
– Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», Φύλλο της Παρασκευής 3 Οκτώβρη 1947.
– Κυριακή Α. Καμαρινού, «Τα «πέτρινα» Πανεπιστήμια – Ο αγώνας για τη μόρφωση στις φυλακές και τις εξορίες 1924-1974», Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2005.