Ο Προμηθέας δεσμώτης των νεανικών μας χρόνων – Ωρίων, Ωρίων, Ωρίων …..

Της Παρασκευής Σιδερά-Λύτρα

Στα κατάλοιπα του ανδρός μου, Αλεξάνδρου Μ. Σιδερά, δεν υπάρχουν μόνο τα βιβλία του ή χειρόγραφά του, που δεν πρόλαβε να δημοσιεύσει, υπάρχει και ἡ αλληλογραφία του σε φακέλους, τόσους όσα και τα γράμματα της αλφαβήτου, από τη μαθητική του ηλικία μέχρι τον θάνατό του πριν από ένα χρόνο. Επιστολές συγγενών, φίλων, υπηρεσιών. Όλες οι επιστολές ενδιαφέρουσες – ζωντανεύουν πρόσωπα και γεγονότα.

Καταγεγραμμένη ιστορία περίπου 70 ετών. Τίποτα το ιδιαίτερο, θα έλεγε κανείς. Ανάμεσά τους όμως υπάρχει και μια ομάδα επιστολών με ιδιαίτερο χαρακτήρα – αποστολέας ο μεγάλος αδελφός της πολυμελούς οικογένειας, ο Σπύρος, αποδέκτης ο μικρός αδελφός, o Αλέκος, μαθητής, όταν λάβαινε τις πρώτες επιστολές από το 1950. Η ιδιαιτερότητα αυτών των επιστολών πέφτει στο μάτι αμέσως, όταν ο αναγνώστης διαβάζει τους τόπους αποστολής – τόποι αποστολής, οι οποίοι δεν μπορεί να ήταν τόποι αναψυχής: Καλάμι Κρήτης, Γυάρος …

Σκίτσο από τη λειτουργία «πέτρινου» Πανεπιστημίου στις φυλακές και εξορίες

Ο Σπύρος Μ. Σιδεράς γεννήθηκε τo 1922 στην Κανδήλα Ακαρνανίας ως υιός του Μιλτιάδου και της Γεωργίας Σιδερά, ο μεγαλύτερος των επτά αδελφών. Το 1940 είχε ευοίωνες προοπτικές για μόρφωση και εξέλιξη. Η εισβολή όμως των Ιταλών και των Γερμανών ανέκοψε τα σχέδιά του και τον οδήγησε σε άμεση αντίδραση. Με τον ενθουσιασμό της νεότητας εντάχθηκε στις αντιστασιακές δυνάμεις, αγωνιζόμενος εναντίον των κατακτητών. Ως αντίποινα οι Γερμανοί πυρπόλησαν το πατρικό του σπίτι. Η πολυμελής οικογένεια έμεινε στον δρόμο. Και αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών ο Σπύρος ήταν ένας από τις χιλιάδες αγωνιστές που συνελήφθησαν από τις ελληνικές μετακατοχικές δυνάμεις – συνελήφθη σε ένα χωριό της Λευκάδας. Οδηγήθηκε και αυτός υπόδικος σε δικαστήρια. Καταδικάστηκε για εγκλήματα, που δεν είχε διαπράξει, δίς εις θάνατον! Ακολούθησαν χρόνια μετακινήσεων από φυλακή σε φυλακή, ζώντας αγκαλιά με τον θάνατο. Κεφαλονιά, Ζάκυνθος, Καλάμι Κρήτης, Κέρκυρα, Γυάρος, Αίγινα – οι τόποι αποστολής των επιστολών στον μικρό αδελφό: Εγκληματικαί φυλακαί Κεφαλληνίας, Εγκληματικαί φυλακαί Ζακύνθου, Εγκληματικαί φυλακαί Καλαμίου Κρήτης…

Σε κείμενο του Σπύρου με τις αναμνήσεις του από τον καιρό, που ζούσε αναμένοντας την εκτέλεση, ανατριχιαστική είναι η διήγησή του από το διάστημα του εγκλεισμού του στις φυλακές της Κεφαλονιάς: Όταν έπαιρναν κάποιον, για να τον οδηγήσουν στον τόπο της εκτέλεσης, δίνονταν το σύνθημα, και οι συγκρατούμενοι φώναζαν απ΄ τα παραθύρια: «Λαέ της Κεφαλονιάς, τη στιγμή αυτή οδηγείται για εκτέλεση ο… Ωρίων, Ωρίων, Ωρίωωωωων….».

(Εδώ κάνω μια μικρή παρέκβαση: Ο άνδρας μου, ο παλαιότερα μικρός αδελφός αποδέκτης των επιστολών, θέλοντας να κρατήσει με σεβασμό ζωντανή την κραυγή αυτή των μελλοθανάτων, μετά τον θάνατο του Σπύρου του αφιέρωσε το βιβλίο του με την δημοσίευση 25 ανέκδοτων βυζαντινών επιταφίων, αναγράφοντας: «Στη μνήμη του αδελφού μου Σπύρου. Ωρίων, Ωρίων, Ωρίωωωωων….»).

Ο Σπύρος γλύτωσε την εκτέλεση. Ηχεί μυθιστοριματική η περίεργη σύμπτωση, που τον έσωσε: Όταν ο δεύτερος κατά ηλικίαν αδελφός της οικογένειας, ο Ανδρέας, το 1948 υπηρετούσε στρατιώτης στο τακτικό σώμα στρατού εναντίον των «ανταρτών» στον Γράμμο, και ο λεγόμενος «βασιλεύς των Ελλήνων» Παύλος επισκέφθηκε τη μονάδα του και στο τέλος έκανε την τυπική ερώτηση, μήπως κάποιος από τους στρατιώτες έχει να αναφέρει κάτι, ο αδελφός του Σπύρου είχε την τόλμη να βγει από τη γραμμή και να πει στον βασιλιά, ότι, ενώ αυτός κινδυνεύει από μέρα σε μέρα να σκοτωθεί στις μάχες με τους «αντάρτες», ο αδελφός του κινδυνεύει από μέρα σε μέρα να εκτελεστεί. Και ο «βασιλεύς» είχε τη «μεγαλοψυχία», να πει στον υπασπιστή του, να σημειώσει την περίπτωση. Και πραγματικά σε λίγες μέρες δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η είδηση, ότι «δια βασιλικού διατάγματος μετριάζεται η ποινή του Σπυρίδωνος Σιδερά από δις εις θάνατον εις ισόβια δεσμά». Έτσι ο Προμηθέας μας δεν θανατώθηκε, έμεινε «μόνο» δεσμώτης.

Η εισβολή των κατακτητών είχε στερήσει στον Σπύρο τη δυνατότητα να λάβει στη νεότητά του ανώτερη παιδεία· την έλαβε όμως μόνος του, αυτοδίδακτος, ανάμεσα στον κύκλο των συγκρατουμένων του με ανάγνωση πλήθους βιβλίων. Και κατά τη διάρκεια της πολυετούς σκληρής πορείας από φυλακή σε φυλακή τις ώρες της μόνωσης έμαθε και τρεις γλώσσες: ρωσικά, γαλλικά, γερμανικά – και μάλιστα τόσο καλά, ώστε να μεταφράζει επιστημονικά βιβλία από τις γλώσσες αυτές στα ελληνικά. Παραδειγματικά αναφέρω, ότι το 1962, ευρισκόμενος στον τελευταίο σταθμό του εγκλεισμού του, στην Αίγινα, μετέφρασε, συνεργαζόμενος με τους συγκρατουμένους του Δημήτρη Σαρλή και Κώστα Καπόπουλο, από τα ρωσικά το βιβλίο του βιοχημικού Αλεξέυ Οπάριν, «Η προέλευση της ζωής» (εκδόσεις Αλφειός, επιστημονική επιμέλεια Ευτύχη Μπιτσάκη). Στην Αίγινα τον επισκεπτόταν τα χρόνια εκείνα και ο μικρός αδελφός, ο αποδέκτης των επιστολών, όντας πλέον φοιτητής στην Αθήνα, και στην Αίγινα τον αποχαιρέτησε στις αρχές Μαρτίου το 1964, φεύγοντας για μετεκπαιδευτικές σπουδές για τη Γερμανία. Ένα μήνα αργότερα «αμνήστευσε» τους καταδικασμένους (αλήθεια, τί κακό είχαν κάνει;) ο λεγόμενος «γέρος της Δημοκρατίας», και έτσι βγήκε και ο Προμηθέας μας λυόμενος, μετά από 19 συναπτά χρόνια δεσμών.

Την ελευθερία δεν την γεύθηκε βέβαια για πολύ. Σε τρία χρόνια ήταν φυσικά ανάμεσα σ΄ αυτούς, που η στρατιωτική δικτατορία έκλεισε πάλι στις διαβόητες φυλακές της, καταδικάζοντάς τον σε 18 χρόνια κάθειρξη. Ο Προμηθέας μας, πάλι δεσμώτης – στους γνώριμούς του χώρους: φυλακές Αβέρωφ, Αίγινας, Κορυδαλλού.

Ένας τόσο βασανισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να έχει μακροζωία. Το τέλος έφτασε ταχύτερα. Σαράντα χρόνια συμπληρώνονται από τον θάνατό του. Ο Σπύρος Σιδεράς ήταν μόνον 58 χρόνων, όταν το 1980 πέθανε αιφνιδίως στην ακμή της δράσης του και της παραγωγικότητάς του.

Σημ. διαχειριστή σελ.: Οι δυο πρώτες φωτογραφίες είναι από το βιβλίο «Τα «πέτρινα» Πανεπιστήμια – Ο αγώνας για τη μόρφωση στις φυλακές και τις εξορίες, 1924-1974» της Κυριακής Α. Καμαρινού (Σύγχρονη Εποχή, 2005).

Χειρόγραφο βιβλίο Ιστορίας που διδάσκονταν στις Φυλακές Αλικαρνασσού (1963) – Πηγή