Το Σχολαρχείο Λευκάδας (τριτάξιο Ελληνικό Σχολείο) στην οδό Κόνταρη και ο Σχολάρχης παπά-Ατζουλής (Θεοφάνης Κατωπόδης)

Φωτό 1: Το κτίριο στην οδό Κόνταρη (σήμερα ΦΕΛ) όπου στεγάζονταν το Ελληνικό Σχολείο.

Ο τέταρτος δρόμος, κάθετος προς τη σημερινή λεωφόρο Σικελιανού, η οδός Κόνταρη, καταλήγει σ΄ ένα παληό μεγάλο διόροφο κτίριο, ιδιοκτησίας Κόνταρη, και σήμερα Μαρίας Αιγιαλίδου. Αυτό το κτίριο έχει άρρηκτα δεθή στη μνήμη των παληών που το θυμούνται με συγκίνηση, γιατί απέραντα χρόνια στέγαζε το Σχολαρχείον (τριτάξιον Ελληνικόν Σχολείον).

Φωτό 2: Η οδός Κόνταρη. Ο τέταρτος δρόμος, κάθετος προς τη σημερινή λεωφόρο Σικελιανού.

Βλέπουμε τους αρκετά κόσμιους, αλλά και φυσικά ζωηρούς μαθητές, να βγαίνουνε στο διάλειμμα και να τρέχουν ακάθεκτοι προς την κατεύθυνσιν μιας βροντερής φωνής. Στ΄ αυτιά μας αντηχεί η διαλάληση του πλανόδιου μικροπωλητή «Τσίιιχλιις, Γεερμανικάάάά!!!». Ο Βασίλης Λεβεντόπουλος, ο επικαλούμενος «Μούτσικος», έτσι είχε βαφτίσει τα «Τζαλέτια», μικροσκοπικά φρατζολάκια από ροκίσιο αλεύρι με μπόλικη σταφίδα Βασιλικής, μια πεντάρα το ένα, το πιο νόστιμο και θρεπτικό κολατσιό, για όσα φυσικά παιδιά είχανε αυτή τη πεντάρα, ενώ άλλα εκλιπαρούσανε για κανένα κοματάκι, «δώμ΄ τσότσο».

Φωτό 3: Α΄ ή Β΄ τάξη του Ελληνικού Σχολείου, 1924-25 ή 1925-26. Το κτίριο που φαίνεται ίσως είναι η οικία Κόνταρη, όπου στεγαζόταν το σχολείο.

Αυθαίρετος ο χαρακτηρισμός «Γερμανικά», αλλ΄ κι΄ ανεξήγητος, μοναδική ίσως εξήγηση ότι την εποχή εκείνη που μεσουρανούσε η Γερμανία του Κάϊζερ, εθεωρείτο εκλεκτό, κάθε το Γερμανικό κι΄ έτσι, πήρε το σχέδιο και τη … μπομπότα, τη τόσο Ρωμέϊκη, αλλά τι σημασία του «τσίχλις» κανένας δεν μπόρεσε ποτέ να εξηγήσει.

Φωτό 4: Δάσκαλοι και μαθητές του Ελληνικού Σχολείου Λευκάδας (τέλη 19ου αι.). Δεξιά, στην άκρη της φωτογραφίας ίσως είναι ο Θεοφάνης Κατωπόδης (παπά-Ατζουλής).

Στο σχολαρχείο δεσπόζει μία επιβλητική μορφή, ο περίφημος Σχολάρχης παπά-Ατζουλής, (Θεοφάνης Κατωπόδης), πασίγνωστος με αυτό το παρατσούκλι, μιά προσωπικότητα που εκάλυψε γενιές Χριστιανών σαν εφημέριος του Ι. Ναού Αγίου Μηνά, και μαθητών σαν Σχολάρχης, κι΄ είχε μαθητή το 1895 τον Άγγελο Σικελιανό.

Φωτό 5: Ελληνικό Σχολείο: Πρακτικό απόλυσης του Αγγέλου Σικελιανού (1895-96).

Άψογος κληρικός και άριστος εκπαιδευτικός, ήτανε φυσικό να μην περιφρονεί τη βέργα από ξύλο κυδωνιάς κατά προτίμηση για να … τσούζει που αναγκαστικά του προμηθεύανε οι ίδιοι άτακτοι ή αμελείς μαθηταί, για να τη δοκιμάσουν καμιά φορά πρώτοι. κι΄ έτσι να διαπιστωθεί εμπράκτως η καλή εκλογή τους!

Έμεινε ιστορική η στερεότυπη βρισιά του, βρισιά που ανηχεί ακόμα στ΄ αυτιά των παληών, που τόσο την είχανε συνηθήσει ώστε να αισθάνονται την … έλλειψή της, όταν περνούσε διάστημα χωρίς να την ακούσουν. «Έ! μωρέ γαϊδούρια»!

Φωτό 6: Ελληνικό Σχολείο: Οι πρώτες μαθήτριες, σχολ. έτος 1898-99. Μεταξύ αυτών η μετέπειτα ποιήτρια Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου.

Φοβερός αντιφεμινιστής, ένοιωθε αγαλλίαση, όταν έβρισκε αφορμή, πάντα δίκαιη, να κατσαδιάσει τις λιγοστές μαθήτριες με την ίδια βρισιά. «Έ! μωρές γαϊδούρες!» και την προσθήκη, «άει να κάντε μπουγάδα, δεν είστε για γράμματα»!

Δεν αντέχουμε στον πειρασμό να μη μνημονεύσουμε μία σχετική είδηση στην εφημερίδα ΛΟΓΟΣ (εκδότης Θοδωρής Μεσσήνης), αριθ. φύλλου 55/12-1-1920. «Κοινωνικά. Πανηγυρικώτατα εώρτασε εφέτος την ονομαστικήν εορτήν του ο οσιολογιώτατος συμπολίτης μας Αρχιμανδρίτης κ. Θεοφάνης Κατωπόδης, παραθέσας πλούσιον δείπνον μετ΄ ασμάτων (SIC)», και την δημοσιεύομεν, όχι γιατί δίνουμε καμιά πίστη, αλλά σαν ένδειξη ότι την εποχή εκείνη οι εφημερίδες δε σεβόντανε τίποτα, κι΄ αλοίμονο στον παπά-Ατζουλή γιατί κάλεσε δύο τρεις συγγενείς του στο τραπέζι και κάποιος απ΄ αυτούς είπε κάποιο τραγουδάκι.

Φωτό 7: Ελληνικό Σχολείο: Απόλυση και βαθμολογία Νίκου Σβορώνου (1923-24).

Ο δημοσιογράφος έδωσε στο περιστατικό διαστάσεις της αρεσκείας του χωρίς να μπορούμε ν΄ αποκλείσουμε ότι βρήκε τρόπο να εκδικηθή το Σχολάρχη, γιατί στο τύπο εκείνου του καιρού ήτανε αρκετά συνηθισμένα τέτοια πράγματα. Την άποψίν μας επικυρώνει ένα σατυρικό τετράστιχο του Τασάκη Σκιαδαρέση για κάποιο δημοσιογράφο της εποχής «δεν θ΄ αρχίσωμε πάλι γραψίματα, για κεφάλι σκληρό σαν την τάβλα, γιατί έχει πολλά εξαρτήματα, μας υβρίζη: τελεία και παύλα».

Φωτό 8: Η σφραγίδα του Ελληνικού Σχολείου σε πράξη του 1893

Το ίδιο ψηλό κτίριο δέθηκε στις αναμνήσεις των παληών και μ΄ ένα παράτολμο … πέταγμα. Κάποιος Λευκαδίτης Σπυριντιόν Μεταξάς, ανήσυχο της εποχής πνεύμα απεφάσισε να … πετάξει, όχι μονάχα με τη φαντασία με την οποία πετάνε όλα τα ξεχωριστά πνεύματα. Έφκιασε φτερά στα χέρια και στα πόδια του και στο επάνω πάτωμα του σπιτιού Αιγιαλίδου, σ΄ ένα παράθυρο, στερέωσε μιά τάβλα – εξέδρα απογειώσεως. Στο πείραμα δόθηκε δημοσιότητα, κι΄ όλη η … μουλαρία της εποχής μαζεύτηκε από κάτω να θαυμάση τον ιπτάμενο … Λευκαδίτη!

Φωτό 9: Το ψηλό κτίριο του Ελληνικού Σχολείου

Με μεγάλο θάρρος, το θάρρος της αγνοίας, έδωσε ένα σάλτο και βρέθηκε στο … κενό! Άρχισε να κουνάει με τα χέρια και τα πόδια τα φτερά του, που φαίνεται πως κατά κάποιο τρόπο αντισταθήκανε στο Νόμο της βαρύτητας, κι΄ έπεσε φυσικά χωρίς να πετάξει για να προσγειωθεί αρκετά ανώμαλα στα … κεφάλια των θαυμαστών του. Αυτό και τον γλύτωσε, αλλ΄ ευτυχώς γλυτώσανε κι΄ οι άλλοι με πολλούς αλλ΄ αλαφρούς μώλωπες.

Πηγή για το κείμενο: Τάκης Λ. Μαμαλούκας, «Λαογραφικά της Λευκάδας», Βιβλίο Β΄, Έκδοση Σπ. Β. Μαραγκού, 1982.

Πηγή για τις φωτογραφίες 3-8: Δημήτρης Σπ. Τσερές, «Η Μέση εκπαίδευση στη Λευκάδα (1829-1929)» (Εκδόσεις Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς, 2006).

Για τη φωτογραφία (3) σημειώνει ο συγγραφέας: Α΄ ή Β΄ τάξη του Ελληνικού Σχολείου, 1924-25 ή 1925-26. Στο αριστερό μέρος της φωτογραφίας, στο κολλημένο χαρτάκι: σχολείον ελινικόν. Το κτίριο που φαίνεται ίσως είναι η οικία Κόνδαρη, όπου στεγαζόταν το σχολείο. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε (από αντίγραφο του πρωτοτύπου που είχε το 1983 ο Βασ. Γράψας) στο βιβλίο: Πάνος Γ. Ροντογιάννης, «Ο Σπύρος Γ. Ροντογιάννης (Σπύρος Μελάς) 25.2.1915 π.η.-24.12.1943», Αθήνα 2001, σ. 75 (ο βιογραφούμενος είναι ο 4ος από αριστερά, στη 2η σειρά).

Για τη φωτογραφία (4): Δάσκαλοι και μαθητές του Ελληνικού Σχολείου (τέλη 19ου αι.). Η πρωτότυπη φωτογραφία ανήκε στην κ. Ίριδα Καλκάνη-Αυδή (ο πατέρας της Κωνσταντίνος Α. Καλκάνης (1882;-1961) είναι ο μαθητής με τα άσπρα στο μέσον της πρώτης σειράς, μετέπειτα βουλευτής Λευκάδας). Στην άκρη δεξιά μαρτυρείται ότι είναι ο Ιωάννης Σικελιανός, πατέρας του ποιητή, καθηγητής στο Γυμνάσιο, που φαίνεται ότι δίδασκε παράλληλα και στο Ελληνικό Σχολείο. Δίπλα του ίσως είναι ο Θεοφάνης Αγγέλου Κατωπόδης, ο γνωστός παπα-Ατζουλής, δάσκαλος από το 1891 και σχολάρχης από το 1895. Οι άλλοι δύο δάσκαλοι στην άκρη αριστερά δεν έχουν ταυτιστεί. Αυτά τα χρόνια δάσκαλοι είναι ο Σπυρίδων Ν. Καρίνταβας (1875-1902), ο Δημήτρης Λιβαδάς (1896-1899), ο Σπυρίδων Δάλλας (1890-1895), ο Ν. Τσαούσης (1895-1896), ο Ιωάννης Σιώρης (1898-1899) και ο Αθ. Λιβιτσάνος (1899-1904). Τη φωτογραφία δημοσίευσε η Βιβέτ Τσαρλαμπά-Κακλαμάνη, «Αγγέλου Σικελιανού, Ανέκδοτα ποιήματα και πεζά», Αθήνα 1989. Δημοσιεύτηκε η ίδια φωτογραφία, χρονολογημένη το 1892, με πηγή το Ε.Λ.I.A., και στην «Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Οι απαρχές 1900-1922», επιστημονική επιμέλεια Χρήστος Χατζηιωσήφ, τ. Α΄ 2, Αθήνα 1999, σ. 191.

Για τη φωτογραφία (5): Βιβλίο Πράξεων Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 10/6/1868-15/9/1912: Πρακτικό απόλυσης του Αγγέλου Σικελιανού, 22 Ιουνίου 1896.

Για τη φωτογραφία (6): Μαθητολόγιο Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 1889/90-1903/04, φ. 128v-129r: Οι πρώτες μαθήτριες εγγράφονται το σχολικό έτος 1898-99. Εδώ φαίνονται δύο, η μία των οποίων είναι η μετέπειτα ποιήτρια Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου.

Για τη φωτογραφία (7): Γενικός Έλεγχος Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 1915/16. Απόλυση και βαθμολογία Νίκου Σβορώνου (1923-1924).

Για τη φωτογραφία (8): Βιβλίο Πράξεων Ελληνικού Σχολείου Λευκάδος 10/6/1868-15/9/1912, σ. 228: Η σφραγίδα του σχολείου, διαμέτρου 3,5 εκ.

Η οδός Κόνταρη

Το κτίριο όπου στεγάζονταν το Ελληνικό Σχολείο Λευκάδας