Οι Πρεβεζάνοι κλαριτζήδες Νίκος Τζάρας και Βασίλης Μπεσίρης ή Τουρκοβασίλης στη Λευκάδα

Του Θοδωρή Γεωργάκη

(Απ΄ το ανέκδοτο βιβλίο του συγγραφέα ΘΟΔΩΡΗ ΓΕΩΡΓΑΚΗ με τίτλο: «ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ»)

Είναι γνωστές οι οικονομικοκοινωνικές σχέσεις της Λευκάδας με την απέναντι ακτή, το Ξηρόμερο, η περίφημη «Στεριά» για τους Λευκαδίτες κυρίως χωρικούς, που αναζητούσαν, τουλάχιστον απ’ τον 18ο αιώνα, μεροκάματο στα μπαμπάκια κυρίως της Βόνιτσας, μα και οι ίδιοι καλλιεργούσαν σιτηρά σε δανεικά χωράφια, αφού ο κλήρος στα χωριά του νησιού ήταν και ελάχιστος και κακοτράχαλος… Αυτές οι βαθιά ριζωμένες σχέσεις των δύο πλευρών είχαν μια αμφίδρομη πορεία επιρροής σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, άρα μηδέ και της μουσικής εξαιρουμένης, γι αυτό και τονίσαμε εισαγωγικά πως η ΛΕΥΚΑΔΙΤΚΗ ΛΑΪΚΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ, συμπυκνώνει με τρόπο θαυμαστό νησιώτικα, Επτανησιακά, Στερεοελλαδίτικα, μα και Μικρασιάτικα γνωρίσματα και στοιχεία!

Εκείνο, όμως, που δεν γνωρίζαμε καλά, τουλάχιστον μέχρι τώρα, που ξεκίνησε η έρευνά μας για τα ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ, είναι η στενή μουσική σχέση της Λευκάδας με την Πρέβεζα! Ίσως γιατί η Πρέβεζα είναι το μόνο κομμάτι της Ηπείρου που δεν έχει προσχωρήσει ολοσχερώς στο ΗΠΕΡΩΤΙΚΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΗΧΟΧΡΩΜΑ, αλλά διατηρεί εξ ίσου στενή μουσική συγγένεια με την Αιτωλοακαρνανία! Έπειτα, για μεγάλο χρονικό διάστημα προπολεμικά η Λευκάδα ανήκε στη Νομαρχία Πρεβέζης, με αποτέλεσμα και στενή γραφειοκρατική εξάρτηση του νησιού, αφού κάθε ιδιωτική υπόθεση των Λευκαδίων έπρεπε να διεκπεραιωθεί στην Πρέβεζα… Μια ακόμη αιτία πρόσμειξης των δύο πλευρών, η οποία πρόσμειξη αφορά και τον χώρο της μουσικής…

Μεταπολεμικά το λιμάνι της Πρέβεζας δίνει τεράστια ώθηση στην οικονομική ζωή της περιοχής! Κόσμος πολύς εργάζεται και βρίσκει μεροκάματο στο λιμάνι! Ένας κόσμος, που τα βράδυ αναζητεί την διασκέδαση στα ταβερνεία και τα κεντράκια του Σαϊτάν Παζάρ. Δημιουργείται έτσι μια μεγάλη πολυπληθής ομάδα λαϊκών οργανοπαιχτών οι οποίοι αποκτούν και φήμη πέραν των ορίων της Πρέβεζας! Έρχονται και στην Λευκάδα! Και υπάρχει, πέραν απ’ την διασκεδαστική πλευρά, μια σχέση μαθητών Πρεβεζάνων και Λευκαδίων μαθητών στο κλαρίνο, στο βιολί και στο λαούτο! Μάλιστα, εκεί στο καφενείο του Ανδρέα Σκιπιτάρη, στο Σαϊτάν Παζάρ, δημιουργείται το ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΛΑΪΚΟΥ ΑΣΜΑΤΟΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ – ΛΕΥΚΑΔΟΣ – ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΟΥ – ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ! Αυτό το καφενείο χαρακτηρίστηκε και επιγράφηκε σαν «Στέκι Μουσικών η Αλληλοβοήθεια». Εδώ στεγάστηκαν και πολλοί Λευκαδίτες μουσικοί, ενώ εδώ κλείνονταν και οι συμφωνίες με τις ζυγιές που θα έρχονταν σε πανηγύρια στην Λευκάδα.

Δύο κορυφαίοι Πρεβεζάνοι κλαριτζήδες κρατούν τα σκήπτρα σε όλο αυτό το μικτό μουσικό μεσοπολεμικό και μεταπολεμικό μουσικό ταξίδι, που απλώνει, όπως προαναφέραμε, τις ρίζες του και στην Λευκάδα. Είναι ο Νίκος Τζάρας και ο Βασίλης Μπεσίρης, άξιος μαθητής του Τζάρα, ο γνωστός στους παλιότερους Λευκαδίτες σαν Τουρκοβασίλης, αφού ακόμη και την δεκαετία του 1970 έρχονταν στα χωριά της Λευκάδος και ιδιαίτερα στο πανηγύρι της Ανάληψης στον Φρυά των Σφακιωτών! Αυθεντικός μαθητής, τώρα, του Τουρκοβασίλη είναι ο Λευκαδίτης Νίκος Βρυώνης, ο οποίος δέσποζε επί χρόνια στα Λευκαδίτικα Λαϊκά πανηγύρια των χωριών του νησιού.

Ο Νίκος Τζάρας είναι, σύμφωνα με τους Πρεβεζάνους, αλλά και τους Λευκαδίτες Λαϊκομουσικόφιλους το κορυφαίο μεταπολεμικό κλαρίνο σε όλη τη Δυτική Ελλάδα. Γεννήθηκε στα Γιάννενα, αλλά πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην Βόνιτσα οικογενειακώς, όπου και έμαθε την τέχνη του κλαρίνου. Εγκαταστάθηκε μετέπειτα στην Πρέβεζα όπου έκανε το επάγγελμα του αραμπατζή. Η καριέρα του στο κλαρίνο άρχισε το 1911, για να απογειωθεί στον μεσοπόλεμο, όταν η φήμη του φτάνει και μέχρι τους Αθηναϊκούς μουσικούς κύκλους και συνεργάζεται με το ΚΕΝΤΡΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. ΦΙΛΟΙ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΎ ΑΡΧΕΙΟΥ της Μέλπως Μερλιέ και ηχογραφεί μαζί της, προπολεμικά το 1930, έναν δίσκο Παραδοσιακών Τραγουδιών με τίτλο ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΙΑΝΝΙΝΑ. Όταν έφυγε απ’ την ζωή, το 1955, οι μαθητές του και σύντροφοι οργανοπαίχτες στις ζυγιές που σχημάτιζε τον έκαναν τραγούδι…

Kλάψε λαούτο και βιολί, σαντούρι και κιθάρα
Κ΄ εσύ κλαρίνο πένθισε για τον χαμό του Τζάρα
Δευτέρα μέρα έπαιζε στου Κρόκου την ταβέρνα
Πόνος βαρύς τον έπιασε για τελευταία μέρα
Τον κλάψαν το Ξηρόμερο, Πρέβεζα και Λευκάδα
Κι όλοι τα μαύρα βάλανε για τον χαμό του Τζάρα
Ο Τζάρας ήταν ξακουστός σε όλη την Ελλάδα
Τώρα απ΄ το γραμμόφωνο θ΄ ακούμε γειά σου Τζάρα.

Την σχέση του Νίκου Τζάρα με την Λευκάδα, αφού καλούνταν τακτικότατα, κυρίως προπολεμικά στο νησί με την ζυγιά του, ακόμη και μέσα στην Χώρα τραγουδούσε, μας την περιγράφει παραστατικότατα ο Θωμάς Σβορώνος, ο οποίος διατηρούσε μαγαζί διασκέδασης στο παζάρι:

«Eδώ στη Λευκάδα τους έφερνα συνέχεια στο μαγαζί μου, που ήταν κάπου στο κέντρο της πόλης και το είχα βαφτίσει ΤΑ ΧΕΛΙΔΟΝΙΑ. Για να τους φέρω έπρεπε να πάω από μέρες. Ή και από κάνα δυο μήνες πριν, για να κλείσω συμφωνία. Ήταν τόσο περιζήτητοι που τρελαίνονταν ο κόσμος να τους ακούει. Από το μαγαζί μου πέρασαν σχεδόν όλοι οι Πρεβεζάνοι οργανοπαίχτες. Είχαν σχηματίσει τρεις εξαίρετες κομπανίες. Εκτός απ’ τους Νίκο Τζάρα, Τουρκοβασίλη και τους αδερφούς Τζέμα, είχε έρθει ο Μήτσος Αραπάκης. Τούτος δω έπαιζε τσίμπαλο και τραγούδαγε. Ήταν επίσης και ο Βασίλης Γκούνης. Έπαιζε λαούτο, ο Δημοσθένης Καταρτζής, οι αδερφοί Νταή και ο Παύλος Ζαφείρης έπαιζε βιολί. Όλοι τους πρώτης σειράς καλλιτέχνες! Σοβαροί, τίμιοι, με φιλότιμο!» (Ιστοσελίδα ΜΟΥΣΑ ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΣ. Άρθρο του Ανδρέα Καρζή με τίτλο Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΕΒΕΖΑ).

Ο Τουρκοβασίλης, μαθητής του Τζάρα, όπως προαναφέραμε, ήταν ο μάγος του κλαρίνου «με τα χρυσά δάκτυλα»! Είναι ο μέντορας και δάσκαλος του Αλέκου Κιτσάκη, του τραγουδιστή που και σήμερα είναι γνωστός στο Πανελλήνιο σαν ΤΟ ΑΗΔΟΝΙ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ! Συνεργάστηκε ο Τουρκοβασίλης, επίσης, με μεγάλα ονόματα στο χώρο της Δημοτικής Μουσικής, την Τασία Βέρα, την Σοφία Κολητήρη και τον Γιώργο Παπασιδέρη. Μολογούν οι παλιοί Λευκαδίτες γλετζέδες των πανηγυριών στα χωριά, πως όταν έπαιζε κλαρίνο ο Τουρκοβασίλης «έπεφτε γερή χαρτούρα»!!! Του κολλούσαν τα χαρτονομίσματα στο μέτωπο!!! Ο ίδιος, για να τους το ανταποδώσει, αλλά και παρακινούμενος και απ’ τα χρήματα, έπαιζε κλαρίνο απ’ το βράδυ μέχρι την άλλη ημέρα το πρωί που έριχνε ο ήλιος!!! Προσωπικά, μικρό παιδί την δεκαετία του 1960, τον θυμάμαι να παίζει κλαρίνο σε μια απ’ τις πέντε ζυγιές όργανα που έπαιζαν στο πανηγύρι της Αναλήψεως, στον Φρυά των Σφακιωτών και να προκαλεί τον θαυμασμό με το βιρτουόζικο παίξιμό του σε όλους τους πανηγυριώτες χορευτές…

Ο σπουδαίος Πρεβεζάνος κλαριτζής Νίκος Τζάρας στην μέση, στα 1930, ο οποίος καλούνταν τακτικά σε Λευκαδίτικα πανηγύρια στην διάρκεια του μεσοπολέμου, ενώ δίδαξε σε αρκετούς Λευκαδίτες την τέχνη του κλαρίνου. Δεξιά του ο βιολιτζής Κώστας Μπενάτσης και αριστερά του ο λαουτιέρης Βασίλης Ντάλας. Η φωτογραφία είναι απ’ την ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων.

Το 1930, ο δεξιοτέχνης του κλαρίνου ο Πρεβεζάνος Νίκος Τζάρας, ηχογράφησε με την Μέλπω Μερλιέ, εννέα Ηπειρώτικα τραγούδια, τα εξής: Oσμάν Ντάκα τσάμικος, Κλάματα συρτός, Γκαϊντα συρτός, ο Καλατζής, Κινήσαν τα καράβια τα Ζαγοριανά τσάμικος, Μηλίτσα πούσαι στον γκρεμό, Λιασκοβίκι, Γενοβέφα και Σόλο κλαρίνο. Ο δίσκος κυκλοφορεί σήμερα σε μορφή cd. Ειδικά το ιδιόμορφο χορευτικά τραγούδι ο Καλατζής, το οποίο συνοδεύεται και από θεατρικό δρώμενο, και παντομίμα, θα λέγαμε, έφτασε και στην Λευκάδα, όπου, στο Πανηγύρι της Ανάληψης στον Φρυά των Σφακιωτών, το χόρευε ο Τάσος Γεωργάκης, καλατζής στο επάγελμα, απ’ το Πινακοχώρι και ξεσήκωνε τους πανηγυριώτες!