Κάστρο Αγίας Μαύρας: Η κάποτε πρωτεύουσα της Λευκάδας

Του Άγγελου Χορτη*
(Αναδημοσίευση από το σάιτ maxmag.gr)

Πειρατές, Φράγκοι, Ενετοί, Τούρκοι και άλλοι, κατέκτησαν το κάστρο της Αγίας Μαύρας κατά τη διάρκεια των επτά αιώνων ύπαρξης του. Ένα κάστρο που θεωρήθηκε από κάποιους κατακτητές του ως «διαβολικό κάστρο», λόγω της δυσκολίας που αντιμετώπισαν για να το πολιορκήσουν.

Κάθε φορά που κάποιος ταξιδεύει προς τη Λευκάδα, το πρώτο πράγμα που θα αντικρίσει στην είσοδο του νησιού, είναι το ιστορικό κάστρο της Αγίας Μαύρας. Χρονολογείται γύρω στο 1300 μ.Χ., και στο εσωτερικό του στέγαζε την πόλη της Λευκάδας από την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα έως το 1684. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το νησί ονομαζόταν Αγία Μαύρα. Την ονομασία αυτή την είχαν επιβάλλει οι Ανδεγαυοί το 1331. Το όνομα «Αγία Μαύρα» το μετέφεραν από τη Γαλλία και το επέβαλαν και στο Μαχαιράδο της Ζακύνθου, όταν την κατέκτησαν κι αυτή. Σήμερα σώζονται ερείπια κτιρίων, κυρίως από την εποχή της Ενετοκρατίας, τα οποία χρησίμευαν περισσότερο ως στρατώνες. Αποτελεί ένα από τα πιο επιβλητικά μεσαιωνικά κτίσματα και θεωρείται πρότυπο οχυρωματικής τέχνης.

Η κατασκευή

Στις αρχές του 14ου αιώνα, ο Ιωάννης Ορσίνι παίρνει ως προίκα το νησί της Λευκάδας από τον γάμο του με την κόρη του Νικηφόρου Α’, Δεσπότη της Ηπείρου. Το 1302 μ.Χ., λοιπόν, κατασκεύασε ένα μικρό φρούριο στη θέση του κάστρου, το οποίο χρησίμευσε ως μικρός στρατιωτικός σταθμός με χαμηλό δυναμικό.

Η πρώτη πολιορκία και η διαμόρφωση του κάστρου

Το 1331, ο Βάλτερος Βρυέννιος, τιτουλάριος Δούκας των Αθηνών που είχε την υποστήριξη του Πάπα και των Ανδεγαυών, επιτίθεται στο κάστρο με 200 σιδερόφρακτους ιππότες. Το κατέκτησε και μαζί με αυτό και το νησί. Τότε ήταν που οι Ανδεγαυοί επέβαλαν την ονομασία «Αγία Μαύρα» για το νησί. Το 1332, ο Βρυέννιος επιστρέφει στην Ιταλία ύστερα από την λήξη της σταυροφορίας του, παραμένοντας πίσω στο νησί οι Ανδεγαυοί.

Το 1362 καταλαμβάνει το κάστρο της Αγίας Μαύρας ο κόμης Κεφαλληνίας και Ζακύνθου Λεονάρδος Α’ Τόκκος. Γύρω στο 1395, πραγματοποιούνται και οι πρώτες αλλαγές στο κάστρο. Προστίθενται διπλά τείχη σε όλες τις πλευρές του, εκτός από αυτή που «κοιτάει» προς την Αιτωλοακαρνανία, προμαχώνες και οκτώ κανόνια τα οποία στοχεύουν προς το Ιόνιο. Από το 1410 με 1420, ο Κάρολος Α’ των Τόκκων επεκτείνει το κάστρο και καταλήγει να έχει σχήμα πενταγωνικό. Παράλληλα, εγκαθιστά στο εσωτερικό του την πόλη της Αγίας Μαύρας, πρωτεύουσα του νησιού.

Η Αγία Μαύρα την περίοδο της Τουρκοκρατίας

Το 1479, ο Λεονάρδος Γ’ Τόκκος αρνείται να καταβάλλει στους Οθωμανούς τον φόρο υποτέλειας. Η άρνηση του είχε ως συνέπεια οι Τούρκοι να επιστρατεύσουν 5.000 άντρες για να επέμβουν στο κάστρο της Αγίας Μαύρας. Ο Λεονάρδος, ενήμερος για την επερχόμενη επίθεση, εγκαταλείπει το κάστρο και φεύγει για την Ιταλία μαζί με το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς του. Το κάστρο πέφτει στα χέρια των Οθωμανών.

Το 1502, το κάστρο καταλαμβάνεται από συμμάχους του πάπα Αλέξανδρου ΣΤ’, του Λουδοβίκου ΙΒ’ της Γαλλίας και των Ιπποτών της Ρόδου. Μια πολιορκία που διήρκησε 7 ημέρες. Το 1503, οι Ενετοί αποφασίζουν να ανταλλάξουν με τους Οθωμανούς τη Λευκάδα με την Κεφαλλονιά και τη Ζάκυνθο. Επομένως, το κάστρο πέφτει ξανά στα χέρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Από το 1566 με 1571, οι Οθωμανοί διαμορφώνουν το κάστρο σε επταγωνικό σχήμα, το οποίο διατηρεί έως τις μέρες μας. Το 1625, ένας ισχυρός σεισμός προκαλεί μεγάλες ζημιές στο κάστρο της Αγίας Μαύρας. Η αποκατάσταση των ζημιών αυτών φέρνει την προσθήκη ένυδρης εσωτερικής τάφρου που απομονώνει την πρώτη φρουριακή κατασκευή του Ορσίνι. Η Αγία Μαύρα, λοιπόν, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα φρούρια της οθωμανικής δυτικής μεθορίου. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, το κάστρο υπήρξε καταφύγιο πειρατών. Για ένα μεγάλο διάστημα το χρησιμοποιούσαν για να επιτεθούν σε εμπορικά πλοία και στις ακτές της Ηπείρου και των άλλων νησιών. Μάλιστα, χάρη στο μεγάλο πλήθος των πειρατών, οι ταξιδιώτες το αποκαλούσαν «φωλιά τεράτων». Η δραστηριότητα των πειρατών αποτέλεσε την αφορμή που παρακίνησε τους Ενετούς να αποπειραθούν να κυριεύσουν το κάστρο τρεις φορές, χωρίς ωστόσο να το κατορθώσουν. Ώσπου στις 6 Αυγούστου 1684 ξεκινάει ο 6ος Ενετοτουρκικός πόλεμος.

Η μεταφορά της πρωτεύουσας της Αγίας Μαύρας από τους Ενετούς

Το 1684, δύναμη 10.000 Ενετών υπό την αρχηγία του Φραντσέσκο Μοροζίνι, καταλαμβάνει το κάστρο ύστερα από πολιορκία 16 ημερών. Στο κάστρο βρέθηκε ο εντυπωσιακός αριθμός των 600 πειρατών οι οποίοι σφαγιάστηκαν επιτόπου. Οι Οθωμανοί του κάστρου μεταφέρθηκαν στην Πρέβεζα. Οι Ενετοί, λοιπόν, μετέφεραν την πρωτεύουσα του νησιού από το κάστρο στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα. Η περιοχή αυτή τότε ονομαζόταν «Αμαξική». Τα οθωμανικά οικοδομήματα του κάστρου γκρεμίστηκαν και μετατράπηκε σε στρατόπεδο.

Η κατοχή του κάστρου από τους Γάλλους, η ένταξη στην Επτάνησο Πολιτεία των Ρώσων και των Τούρκων και η επιστροφή των Γάλλων

Το 1797, το κάστρο πέφτει στα χέρια των Γάλλων, ύστερα από τη λήξη της συνθήκης του Καποφόρμιο που έδωσε τέλος στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Τον Οκτώβριο του 1798, ρωσοτουρκικές δυνάμεις πολιορκούν το κάστρο για 12 ημέρες με συνεχή βομβαρδισμό. Ο φρούραρχος Μιαλέ αναγκάζεται να το παραδώσει μαζί με το νησί. Από το 1802, το κάστρο ανήκει στην αυτοκρατορία της Επτανήσου Πολιτείας, ένα κρατίδιο που δημιουργήθηκε ύστερα από την κατάληψη των Επτανήσων υπό ρωσική και οθωμανική κυριαρχία. Το 1807, η Επτάνησος Πολιτεία πέφτει στα χέρια του Ναπολέοντος ύστερα από την νίκη του με την Ρωσία και οι Γάλλοι επιστρέφουν στο κάστρο.

Το «διαβολικό» κάστρο της Αγίας Μαύρας

Στις 9 Μαρτίου του 1810, οι Άγγλοι με δύναμη 4.000 ανδρών, ξεκινούν την πολιορκία του κάστρου, και στις 16 Απριλίου ολοκληρώνεται ύστερα από έκρηξη οβίδας στην εκκλησία της Αγίας Μαύρας. Στην επιχείρηση της πολιορκίας συμμετείχε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Ο φρούραρχος Καμί «στριμώχτηκε» και αναγκάστηκε να παραδώσει το κάστρο στους Άγγλους. Ο Άγγλος Ταγματάρχης Τσαρτς αποκάλεσε το κάστρο «διαβολικό», λόγω δυσκολίας της κατάληψης του που διήρκησε 40 ημέρες.

Στις 21 Μαΐου του 1864, τα Επτάνησα ενώθηκαν με την Ελλάδα και το κάστρο αποτέλεσε στρατόπεδο των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για τους Τούρκους. Από το 1922 έως το 1932 στεγάστηκαν πρόσφυγες της Μικράς Ασίας παράλληλα με τους στρατιώτες. Το 1938, το κράτος του Μεταξά χρησιμοποίησε τα υλικά των τειχών του κάστρου πωλώντας τα προκειμένου να ενισχύσει οικονομικά το Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Το εγχείρημα αυτό είχε ως αποτέλεσμα το κάστρο να καταλήξει στην ερειπωμένη κατάσταση που διατηρείται μέχρι σήμερα. Το κάστρο στις μέρες μας αποτελεί ιστορικό μνημείο. Η εκκλησία της Αγίας Μαύρας, που βρίσκεται στο βόρειο άκρο του εσωτερικού του, χτίστηκε το 1883. Η Αγία Μαύρα είναι πολιούχος του νησιού και γιορτάζει στις 3 Μαΐου.

Πηγή: maxmag.gr

Πηγές:
Σφέτσας, Μ. (2015). Συνοπτική Ιστορία του Κάστρου της Αγίας Μαύρας. Fagotto Books.
Κάστρο Αγίας Μαύρας. Ανακτήθηκε από golefkas.gr/kastra-kai-froyria (Τελευταία πρόσβαση 16/11/2020).
Το φωτογραφικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε για το άρθρο είναι από το προσωπικό αρχείο του Άγγελου Χόρτη.

* Ο Άγγελος Χόρτης είναι δημοσιογράφος και ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα. Βασικότερο αντικείμενο ενασχόλησης του είναι το ρεπορτάζ στους δρόμους και κόλλησε το «μικρόβιο» της δημοσιογραφίας από αρκετά μικρή ηλικία. Λατρεύει τη Λογοτεχνία, τις ξένες γλώσσες, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Η Λογοτεχνία και οι ξένες γλώσσες γεμίζουν συνήθως τον ελεύθερο του χρόνο, καθώς ασχολείται με την συγγραφή βιβλίων και με την μετάφραση μικρών κειμένων.