Άγιος Νικήτας: Τι κρύβει η ιστορία του ψαροχωριού της Λευκάδας;

Πηγή εικόνας: «Ιστορία του Αγίου Νικήτα Λευκάδας», Αντώνη Περδικάρη.

Του Άγγελου Χορτη*
(Αναδημοσίευση από το σάιτ maxmag.gr)

Ο Άγιος Νικήτας αποτελεί μια από τις πιο αγαπημένες περιοχές της Λευκάδας για ντόπιους και τουρίστες. Η θέα στο απέραντο γαλάζιο του Ιονίου Πελάγους, το μαγευτικό φυσικό περιβάλλον και τα πέτρινα παραδοσιακά σπίτια είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που μάγεψαν και ενέπνευσαν ποιητές και συγγραφείς να γράψουν ατελείωτες σελίδες για το χωριό. Ο Άγιος Νικήτας βρίσκεται σε απόσταση 12 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκάδας. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί στον τομέα του τουρισμού. Η ιστορία, όμως, δείχνει ότι δεν ήταν πάντα ένα μαγευτικό παραθαλάσσιο θέρετρο.

Ο Άγιος Νικήτας κατά την αρχαιότητα

Ανασκαφές που έχουν γίνει κατά καιρούς στην περιοχή, κάνουν τους ερευνητές να συμπεραίνουν ότι είχε κατοικηθεί κατά την αρχαιότητα. Ο συγγραφέας Παναγιώτης Ροντογιάννης, αναφέρει ότι έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή, φανέρωσαν ευρήματα που χρονολογούνται από την παλαιολιθική περίοδο. Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις ότι στην περιοχή υπήρχε ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την περίοδο του 6ου αιώνα π.Χ. και της Ρωμαϊκής κατάκτησης του νησιού. Νεότερες έρευνες πάνω στην αρχαιολογία της Λευκάδας έφεραν στο φως Μυκηναϊκό θολωτό τάφο του 14ου-13ου αιώνα π.Χ., και άλλα αντικείμενα της εποχής.

Ο θολωτός Μυκηναϊκός τάφος στον Άγιο Νικήτα. Πηγή εικόνας: «Ιστορία του Αγίου Νικήτα Λευκάδας», Αντώνη Περδικάρη

Την εποχή εκείνη, το νησί της Λευκάδας ήταν ενωμένο με τη στεριά. Επομένως, η περιοχή του Αγίου Νικήτα πρέπει να ήταν πολύ σημαντική για τη ναυσιπλοΐα, καθώς θεωρείται ότι ήταν η μοναδική πλευρά της περιοχής από όπου έφευγαν τα πλοία για την Ιταλική χερσόνησο. Αυτή η εκδοχή θα μπορούσε να αιτιολογήσει το γεγονός της ανεύρεσης Μυκηναϊκού πολιτισμού στο χωριό. Ότι αποτελούσε καταφύγιο και σημείο προσέγγισης των «Μυκηναίων» από και προς την Ιταλία, όπου υπήρχαν κέντρα εγκατάστασης τους. Είναι μια θεωρία βασισμένη στο γεγονός ότι ο δίαυλος που χωρίζει τη Λευκάδα με την Αιτωλοακαρνανία, όταν δημιουργήθηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα από τους Κορίνθιους και μετέτρεψε τη Λευκάδα σε νησί, δεν λειτουργούσε ικανοποιητικά την εποχή εκείνη. Επίσης, έρευνες στον χώρο των «Ελληνικών» φανερώνουν δείγματα τοιχοποιίας. Πιθανολογείται ότι υπήρχαν κτήρια κατά την αρχαιότητα στο σημείο. Ο Άγιος Νικήτας αποτελεί θέση αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.

Ο αρχαιολογικός χώρος των «Ελληνικών» στον Άγιο Νικήτα. Ίχνη τοιχοποιίας πιθανότατα αρχαίου οικήματος. Φωτογραφία του 2013. Πηγή εικόνας: «Ιστορία του Αγίου Νικήτα Λευκάδας», Αντώνη Περδικάρη.

Ο Άγιος Νικήτας την περίοδο του Μεσαίωνα, το «Porto Angius» και οι πρώτες αναφορές για το χωριό

Αν κάποιος κάνει μια έρευνα στην ιστορία της Λευκάδας, θα διαπιστώσει ότι ο οικισμός είναι σχετικά πρόσφατος. Οι πρώτες αναφορές για το χωριό σε ιστορικά κείμενα χρονολογούνται γύρω στο 1816. Οι κατοικίες, ο ομώνυμος ναός του χωριού και άλλα εναπομείναντα στοιχεία χρονολογούνται επίσης στον 19ο αιώνα. Ιστορικές πηγές δείχνουν ότι η εκκλησία και το τοπωνύμιο υπήρχαν παλαιότερα της χρονολογίας αυτής.

Στιγμιότυπο του βιβλίου «Nuova Geografia» του A.F. Busching

Σε Ενετικό χάρτη του 17ου αιώνα, όπου απεικονίζεται η τότε Ενετοκρατούμενη Λευκάδα, λίγο βορειότερα της περιοχής που ονομάζουμε σήμερα «Άγιος Νικήτας», απεικονίζεται ένα λιμάνι. Το λιμάνι αυτό ονομαζόταν «Porto Angius», που έχει αποδοθεί ως «Λιμάνι του Ανδεγαυού». Τότε, η Λευκάδα είχε την Μεσαιωνική ονομασία «Νήσος της Αγίας Μαύρας». Θεωρείται ότι τότε στην περιοχή δεν υπήρχε κάποιος οικισμός, λόγω της δυσβατότητας της και της απομακρυσμένης θέσης της από άλλους οικισμούς. Επίσης, εκείνη την εποχή το σημείο ήταν επικίνδυνο λόγω της έντονης δραστηριότητας των πειρατών, προπαντός κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Επομένως, οι οικισμοί του νησιού την εποχή εκείνη βρισκόταν σε σημείο μη θεατό και μη προσβάσιμο από τις ακτές. Ο εν λόγω χάρτης είναι έργο του Ιταλού χαρτογράφου Βιντσένζο Μαρία Κορονέλι και το πρωτότυπο του βρίσκεται στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Σύμφωνα με το βιβλίο «Nuova Geografia» του γεωγράφου Anton Friedrich Büsching, το «Porto Angius» ήταν επίνειο του οικισμού της Καρυάς.

Ποιος ήταν ο «Ανδεγαυός» που έδωσε το όνομα στο λιμάνι;

Ο συγγραφέας Αντώνης Περδικάρης, υποστηρίζει ότι με την ονομασία «Λιμάνι του Ανδεγαυού», οι Ενετοί, ως Ανδεγαυό, εννοούν τον Γρατιάνο Τζώρτζη. Ο Τζώρτζη διοικούσε τη Λευκάδα από το 1354. Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του, το 1357, οι χωρικοί της Λευκάδας εξεγέρθηκαν με αποτέλεσμα εκείνος να χάσει προσωρινά την ηγεσία του νησιού. Ο άνθρωπος αυτός ήταν στην πραγματικότητα Ενετός, αλλά υποστηρίζεται ότι ήταν αντιπρόσωπος του Ανδεγαυού Βαλτέρου Βρυέννιου όταν το νησί ήταν υπό την ηγεσία των Ανδεγαυών.

Ο Γρατιάνο Τζώρτζη, χρησιμοποίησε το «Porto Angius» ως χώρο αποβίβασης των στρατευμάτων του, προκειμένου να καταστείλουν τους εξεγερμένους χωρικούς του νησιού. Μπορεί ο Τζώρτζη να ήταν συμπατριώτης των Ενετών, αλλά θεωρείται ότι υποστήριζε τους Ανδεγαυούς. Τον 19ο αιώνα, μετά την εξάλειψη της πειρατείας, ήταν πλέον εφικτή η δημιουργία οικισμών στα παράλια του νησιού. Ο Άγιος Νικήτας δημιουργήθηκε σε απόσταση μόλις δύο χιλιομέτρων από το «Λιμάνι του Ανδεγαυού». Οπότε, το «Λιμάνι του Ανδεγαυού» του 14ου αιώνα δεν χρησιμοποιούνταν πλέον και αντικαταστάθηκε από το σύγχρονο λιμάνι του Αγίου Νικήτα, του 19ου αιώνα.

Πώς δημιουργήθηκε ο οικισμός;

Τον 19ο αιώνα υπήρξε ανάγκη παραγωγής οίνου στην Λευκάδα. Ταυτόχρονα οι κάτοικοι χρειάζονταν πηγή βιοπορισμού. Η περιοχή του Αγίου Νικήτα ήταν ακατοίκητη και ακαλλιέργητη. Πιθανολογείται ότι οι πρώτοι καλλιεργητές της περιοχής διέμεναν στους γειτονικούς οικισμούς. Είχαν κατασκευάσει στην περιοχή καλύβες, αποθήκες προϊόντων και πρόχειρες κατοικίες ούτως ώστε να διαμένουν αν ήταν αναγκαίο για την εργασία τους. Κάπως έτσι αναπτύχθηκε και δημιουργήθηκε το χωριό. Την εποχή εκείνη, λόγω έλλειψης οδικού δικτύου, τα προϊόντα ήταν αδύνατον να διακινηθούν από στεριάς.

Ο Άγιος Νικήτας εξελίχθηκε σε λιμάνι διακίνησης των προϊόντων της Λευκάδας, και μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα κέντρα διακίνησης των κρασιών του νησιού. Στις αρχές του 20ου αιώνα μια σειρά από συγκυρίες φέρνει τα πάνω κάτω και το χωριό βυθίζεται στην ανέχεια. Κάποιοι από τους λόγους που έμειναν στην ιστορία ήταν ασθένειες, πολεμικές συγκρούσεις κ.λπ. Από την δεκαετία του 1970 αναπτύσσεται ο τουρισμός, και τότε ήταν που το χωριό άρχισε να «παίρνει τα πάνω του».

Η εκκλησία του Αγίου Νικήτα

Σε αντίθεση με τον οικισμό, φαίνεται ότι η ομώνυμη εκκλησία υπήρχε στην περιοχή από την εποχή της Ενετοκρατίας. Όμως, δεν βρισκόταν στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε από παλιούς κατοίκους, ίσως προσωρινούς. Οι νέοι κάτοικοι, λόγω θρησκευτικών συναισθημάτων, το τελευταίο πράγμα που θα έκαναν είναι να καταστρέψουν την εκκλησία. Με την ίδρυση του οικισμού, ο Άγιος Νικήτας ορίστηκε ως πολιούχος της περιοχής. Ο ναός μεταφέρθηκε σε μεγαλύτερο και πιο προσβάσιμο οικόπεδο. Υποστηρίζεται ότι το εγχείρημα αυτό πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια του τότε μητροπολίτη «Λευκάδος και Αγίας Μαύρας» Ευγένιου Β’- Φέτση.

Σημαντικό να σημειωθεί ότι ο εν λόγω μητροπολίτης καταγόταν από το χωριό, ενώ σώζεται η κατοικία του μέχρι σήμερα. Αργότερα, το 1860, ο άγνωστος τότε Άγιος ταυτίζεται με τον Άγιο Νικήτα, αρχιεπίσκοπο Χαλκηδόνος, ύστερα από επικοινωνία των κατοίκων του χωριού με το Άγιο Όρος. Πρόκειται για έναν Άγιο ο οποίος δεν ήταν καταγεγραμμένος στο Ορθόδοξο Δόγμα, ούτε κάποιος άλλος συνονόματος του. Πράγμα το οποίο προκαλεί ερωτηματικά ως προς το γιατί επιλέχθηκε ως πολιούχος. Σύμφωνα με προφορική παράδοση που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση, το αίτιο αυτό αποδίδεται στην ανεύρεση εικόνας του Αγίου κοντά στον ναό. Μια τέτοια εικόνα δεν υπάρχει στον ναό του χωριού, ούτε σε κάποιο μουσείο του νησιού. Πιθανότατα έχει καταστραφεί ή έχει χαθεί.

Πηγές:
Α. Περδικάρης, (2018). Ιστορία του Αγίου Νικήτα Λευκάδας.
Α. Περδικάρης, (2015). Άγιος Νικήτας στο Φως της Ιστορίας.
Π.Γ. Ροντογιάννης (2006). Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών

Πηγή: maxmag.gr

* Ο Άγγελος Χόρτης είναι δημοσιογράφος και ζει και εργάζεται στα Ιωάννινα. Βασικότερο αντικείμενο ενασχόλησης του είναι το ρεπορτάζ στους δρόμους και κόλλησε το «μικρόβιο» της δημοσιογραφίας από αρκετά μικρή ηλικία. Λατρεύει τη Λογοτεχνία, τις ξένες γλώσσες, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση. Η Λογοτεχνία και οι ξένες γλώσσες γεμίζουν συνήθως τον ελεύθερο του χρόνο, καθώς ασχολείται με την συγγραφή βιβλίων και με την μετάφραση μικρών κειμένων.