Ο Λευκαδίτης τραμβαγέρης Στάθης, καπετάνιος Τάγματος του ΕΛΑΣ, που σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά
Το όνομά του το ΄χαμε βρει για πρώτη φορά (μαζί με τα ονόματα του Πάνου Γιαννούλη και του Άγγελου Σικελιανού) στον «Αλφαβητικό Θησαυρό» της δίγλωσσης ψηφιακής εκπαιδευτικής πλατφόρμας «Memories of the Occupation in Greece» (MOG) (Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα), που δημιουργήθηκε από μια ομάδα Ελλήνων και Γερμανών επιστημόνων με στόχο την αξιοποίησή της στη σχολική εκπαίδευση.
Γράφει γι΄ αυτόν: «Στάθης. Τραμβαγέρης (σ.σ. οδηγός τραμ) από τη Λευκάδα και μέλος του ΚΚΕ. Διετέλεσε καπετάνιος του 1ου Τάγματος του 4ου Συντάγματος της 2ης Ταξιαρχίας του 1ου Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας. Έχασε τη ζωή του το 1944 στα Δεκεμβριανά.»
Δεν αναφέρεται πουθενά το επίθετό του από το οποίο θα μπορούσε ενδεχόμενα να συνάγει κανείς περισσότερα συμπεράσματα. Μόνο ο τόπος από τον οποίο κατάγονταν, το επάγγελμά του και η ιδιότητά του στις γραμμές του ΕΛΑΣ. Ούτε γίνεται καμία αναφορά στην τοπική ιστορία της εποχής εκείνης για το άτομο αυτό, εξ όσων τουλάχιστον μας είναι προσωπικά γνωστά. Υποθέτουμε ότι κατάγονταν πράγματι από το νησί μας, τη Λευκάδα, καθώς υπάρχει και η Λευκάδα Φθιώτιδας, ένα χωριό στο Δήμο Μακρακώμης.
Για την εξόντωση της διοίκησης του 1ου Τάγματος ΕΛΑΣ Αθήνας, όπου σκοτώθηκε ο Στάθης, στις αρχές Γενάρη του 1945, γράφει το σάιτ «Red Lioness»:
«- Στάθη έλα μέσα, φώναξε ο Βασίλης, ο αείμνηστος τ/ρχης μας (ο Γιώργης Προβελέγγιος που είχε το ψευδώνυμο Βασίλης στον ΕΛΑΣ).
– Στάθη έλα, κλείσε την πόρτα κι έμπα μέσα σε παρακαλώ, επανέλαβε ο Βασίλης.
– Στάθη, κλείσε την πόρτα! φώναξε και ο Πέτρος (ήταν το ψευδώνυμο του 2ου Καπετάνιου του τάγματος).
– Στάθη κλείσε την πόρτα!! του φώναξαν, όλοι μαζί και ο Μήτσος ο επιτελής μας (ήταν μόνιμος επιλοχίας του αστικού στρατού) και ο μικρός ο Αντωνάκης (ακολούθησε από κοντά πάντα τον Πέτρο) που βρίσκονταν στα σκαλιά του διαδρόμου μέσα από την εξώπορτα του σπιτιού.
Ο Στάθης (ήταν ο 1ος καπετάνιος του τάγματος, τραμβαγέρης, από τη Λευκάδα, παλιό μέλος του Κόμματος) όμως, εξακολούθησε να έχει μισάνοιχτη την πόρτα και να κοιτάζει κατά πέρα το μεγάλο δρόμο (οδός Αλικαρνασσού, είναι ο παράλληλος της Κωνσταντινουπόλεως που έχει τις ράγες και τον διασχίζει ο σιδηρόδρομος, από την Αθήνα προς Πειραιά) προς το νοτιά, προς το Φάληρο. Παρακολουθούσε το θέαμα που γινότανε, τον κόσμο να τρέχει να κρυφτεί από τους όλμους τους μεγάλους των 7,5 (ιταλικούς) που κάνανε μεγάλους κρότους και αναστατώνανε την περιοχή.
Δεν προλάβαμε να ξαναφωνάξουμε και το κακό δεν άργησε να γίνει, έπεσε ένας όλμος κάτω στο δρόμο μπροστά στην πόρτα του σπιτιού, ξύλινη εξωτερική πόρτα δίφυλλη, από τη μέση και πάνω είχε 2 παραθυράκια ημικρυστάλλινα καγκελοφραγμένα. (Την νέα Διοίκηση του τάγματος είχε βρει ο Πέτρος, γιατί την προηγούμενη που είχαμε στην οδό Χαονίας, εκεί κοντά την επισήμανε ο εχθρός και μας την είχε χαλάσει με τους όλμους. Σκοτώθηκαν όλοι οι σύνδεσμοί μας στο επάνω δώμα που ήσαν. Είχε μπει ένας όλμος μεγάλος των 7,5 από το φεγγίτη, τους σκότωσε όλους, τρύπησε το πάτωμα, την οροφή που κοιμόμαστε κάτω όλη η διοίκηση. Από το χώμα και τις σκόνες όπως ξυπνήσαμε δεν έβλεπε ο ένας τον άλλο και ξεκινήσαμε γρήγορα για τη νέα μας Διοίκηση).
Η έκρηξη του όλμου
Το σπίτι ήταν ημιδιώροφη (πίσω από τη «Βίο») μονοκατοικία. Άνοιγες την πόρτα, ανέβαινες στο διάδρομο που είχε 6-7 σκαλοπάτια, αριστερά και δεξιά είχε τις πόρτες των δωματίων. Ο Βασίλης και ο Πέτρος στέκονταν στο διάδρομο δεν είχαν προλάβει να μπουν μέσα σε δωμάτιο. Όταν ακούστηκε ένας φοβερός βρόντος, μπήκε από την εξώπορτα ένας κουρνιαχτός σκόνης – ρεύματος. Ο Πέτρος ένιωσε σαν να του έπεσε ένα ντουβάρι στο δεξί ώμο κι έπεσε κάτω ξάπλα στο διάδρομο, ταυτόχρονα έπεσε και ο Βασίλης με το κεφάλι του επάνω στο στήθος του Πέτρου, είχε κιτρινίσει στο πρόσωπο είχε μια αμυχή πάνω από τη φοβορίτα του κι έβγαζε αίμα, επίσης και ο Πέτρος διαπίστωσε ότι είχε μια τσαγκρουνιά στο κεφάλι, χωρίς να νιώθει τίποτε το ιδιαίτερο. Αλλά ο ώμος του κατάλαβε ότι κάτι έπαθε και σε λίγο έγινε βαρύς, κάπως τον πονούσε.
Τότε συρθήκαμε από το διάδρομο που ήταν πλακοστρωμένος, προς το δωμάτιο αριστερά, ήταν ανοιχτή η πόρτα και είχε πάτωμα. Ξαφνικά ακούμε ένα γοερό κλάμα σαν αλύχτισμα που σου έσκιζε τα σωθικά. Έκλαιγαν ο Μήτσος με το μικρό Αντωνάκη (ήταν γύρω στα 15 του) βγάζοντας αναφιλητά, ακούγοντας το Μήτσο περισσότερο να σκούζει παρά να μπορεί να μιλήσει, βγάζοντας άναρθρες φωνές: «ο Στάθης μας πάει σκοτώθηκε» και να μη μπορεί να σταματήσει το αναφιλητό του. Πάει, λέει ο Βασίλης, ο καλός μας σύντροφος ο Στάθης κι έβγαζε δάκρυα που με δυσκολία προσπαθούσε να τα συγκρατήσει. Ακούστηκε και η φωνή του Αντωνάκη, «Πέτρο – Πετράκη πού είσαι» κι έκλαιγαν, σαν να γινότανε μια συγχορδία θρήνου, τους ακούγαμε και τους δύο!
Σε λίγα λεπτά κατέφθασαν τραυματιοφορείς μας, βγήκαμε από την πίσω πόρτα του σπιτιού, πήγαμε με αυτοκίνητο σε πρόχειρο σταθμό ιατρικό στην οδό Αγίου Μελετίου. Δέσανε τα τραύματά μας, βάλανε επιδέσμους στα κεφάλια του Βασίλη και του Πέτρου που του επιδέσανε και το δεξί ώμο και του τοποθετήσανε το χέρι σε στηθόδεσμο. Επίσης, επιδέσανε και τα τραύματα του Μήτσου και του Αντωνάκη που ήταν τραυματισμένοι από τα θραύσματα του όλμου στα πόδια τους. Του αγαπημένου 1ου Καπετάνιου μας του Στάθη, όπως μάθαμε, ο όλμος του είχε φάει όλο το πρόσωπο και δεν πρόλαβε να πει κιχ.
Με το αυτοκίνητο του τάγματος, στη συνέχεια, τους Βασίλη και Πέτρο τους πήγαν στο νοσοκομείο της Νέας Ιωνίας την «Αγία Όλγα». Η κατάσταση εκεί ήταν τραγική, δεν περιγράφεται. Υπήρχε θρήνος και οδυρμός. Όλα τα κρεβάτια ήταν κατειλημμένα, όλοι οι διάδρομοι ήταν πιασμένοι με χτυπημένους πάνω σε ράντζα. Αλλά ήταν και πολλοί χτυπημένοι με κομμένα πόδια, χέρια, τραυματισμένοι στο σώμα. Ήταν στο δάπεδο, πάνω σε κουρελούδες. Οι λυγμοί ήταν συνεχείς από τους πόνους.
Ο Βασίλης είχε βαρύνει πολύ από το θραύσμα που είχε στο κεφάλι. Ο Πέτρος είχε χτυπηθεί επιπόλαια στο κεφάλι από τον όλμο, μόνο τον ενοχλούσε ο ώμος του – η πληγή του ήταν στην κορυφή του και το θραύσμα ήταν μέσα. Τότε με μεγάλο κόπο βασανιστικά αλλά αποφασιστικά έπιασε γιατρούς και νοσοκόμους και εξοικονομήθηκε κρεβάτι για το Βασίλη, τον έβαλε να ξαπλώσει. Ο Πέτρος ήταν ανήσυχος για τον ταγματάρχη του, μέσα στο κακό που γινότανε σ΄ όλο το νοσοκομείο. Ιδιαίτερα οι χειρουργοί ήταν κλεισμένοι στο χειρουργείο, δουλεύανε εντατικά, χωρίς να παίρνουν ανάσα, να προλάβουν όσους έχουν ανάγκη.
Μπαίνει μέσα, πιάνει τον επικεφαλής χειρουργό σχεδόν από το χέρι, τον Αντώνη Γαρυφαλλίδη. Πήγανε γρήγορα στο Βασίλη. Τον πήρανε και τον έβαλε αμέσως στο χειρουργείο. Ο Πέτρος βγήκε απέξω. Περίμενε, δεν ξέρει πόση ώρα, αγωνιώντας. Όταν ο γιατρός βγήκε έξω κατηφής, χωρίς να μιλήσει κατάλαβε ότι η υπόθεση δεν είχε καμιά ελπίδα, ήταν χαμένη. Τον πήγε, πιάνοντας από το χέρι τον τ/ρχη του, και τον ξάπλωσε στο κρεβάτι σαν να ήταν κανένα παιδάκι και ξάπλωσε ο Πέτρος μαζεμένος κάτω στα πόδια του.
Τον σ. Πέτρο τον πήρε ο ύπνος δεν ξέρει πόσες ώρες. Τον ξύπνησε ένας αξιωματικός φορώντας τη στολή του, ήταν ο αδελφός του. Ο γιατρός έψαχνε στο νοσοκομείο να βρει τον μικρότερο αδελφό τους, που έμαθε ότι ήταν βαριά χτυπημένος και, αντί αυτόν, ψάχνοντας βρήκε τον μεγαλύτερο, τον Πέτρο. Τον φίλησε και όταν τον είδε να ξυπνάει, του είπε γρήγορα να φύγουνε, γιατί είχε δοθεί διαταγή του Αρχηγείου του ΕΛΑΣ να γίνει υποχώρηση από την Αθήνα. Ο Πέτρος έφερε αντίρρηση, γιατί δεν ήθελε να εγκαταλείψει το σ. Βασίλη. Μα καλά, του λέει ο αδελφός του, ο τ/ρχης σου είναι καταδικασμένος πρέπει να χαθείς και συ; Εσύ είσαι γερός, γνωστός αξ/κός του ΕΛΑΣ και οι Χίτες που θα ΄ρθούν εδώ θα σε καθαρίσουν. Παρ΄ όλη την πίεση που δέχτηκε δεν εξαναγκάστηκε να ακολουθήσει τον μεγάλο του αδελφό. Τον άφησε να φύγει μόνο του θυμωμένο, νιώθοντας, ότι δεν υπήρχε κανένα νόημα, που δεν μπόρεσε να τον πάρει μαζί του.
Άξιος ηγέτης
Ο Πέτρος ξανακοιμήθηκε. Ξύπνησε μετά από καμιά ώρα, οπότε είδε, πάλι, τον αδελφό του πάνω από το κεφάλι του – είχε κάνει αρκετό δρόμο πεζοπορία μετάνιωσε και ξαναγύρισε. Σήκωσε τον αδελφό του, τον πήρε μαζί του. Όσον αφορά στο σ. Βασίλη, έμαθε τα νέα μετά όταν γύρισε ο σ. Πέτρος στην Αθήνα. Έμαθε ότι, όταν η σ. Αικατερίνη Προβελέγγιου έμαθε τον τραυματισμό του γιου της πήγε στο νοσοκομείο τον βρήκε και τον πήρε στο σπίτι στην Αθήνα, βαδίζοντας με τα πόδια και με προφυλάξεις. Μετά τον πήγε σε γιατρούς, αλλά δε σωνότανε ο γιος της τραγικής μάνας. Ο σ. Γιώργης, σε καμιά 15αριά μέρες, πέθανε. Ο σ. Γιώργος Προβελέγγιος υπήρξε μάρτυρας της ηρωικής αντίστασης του λαού μας ενάντια στο φασισμό, στα μαύρα χρόνια της κατοχής (1941-1944). Αγνός λαϊκός αγωνιστής – κομμουνιστής, παρά την άσχημη υγεία του, επιτέλεσε το καθήκον του για την επιβίωση του λαού μας και την απελευθέρωση της χώρας από τον καταχτητή, την ντόπια φασιστική ολιγαρχία και τους «συμμάχους» Άγγλους «προστάτες μας».
Ο σ. Γιώργος Προβελέγγιος, μετά το τέλος των σπουδών του (πολιτικός μηχανικός), κλήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Φοίτησε στη σχολή Εφέδρων Αξιωματικών και πήρε το βαθμό του έφεδρου ανθυπολοχαγού στον πόλεμο του ΄40. Πολέμησε στην Αλβανία και μετά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα, επέστρεψε στην οικογένειά του στην Αθήνα που έμενε στην οδό Κεραμεικού, στο Μεταξουργείο. Επέστρεψε από τους τελευταίους, στις 30-5-1941, χτυπημένος από ινώδη φυματίωση και στους δυο πνεύμονες. Παρ΄ όλα αυτά, πήρε, αμέσως, επαφή με την κομματική του οργάνωση. Αμέσως νοσηλεύτηκε στο Σανατόριο της Πάρνηθας και όταν την κατέλαβαν οι Γερμανοί αναγκάστηκε να φύγει, νοίκιασε ένα σπίτι στη Φιλοθέη για καθαρό αέρα και ανέπτυξε δραστηριότητα στην Εθνική Αντίσταση.
Το ΄42, κυνηγημένος, έφυγε από το σπίτι με τον αδελφό του Κώστα και μπήκε στο «Σωτηρία» με το ψευδώνυμο Βασίλης Παπαρηγόπουλος, αναπτύσσοντας δράση στο ΕΑΜ. Το ΄43 εντάχθηκε στον ΕΛΑΣ Αθήνας ως διοικητής του 1ου τάγματος (αναδείχτηκε ικανότατος αξιωματικός στις οδομαχίες της Αθήνας κι εμείς καμαρώναμε, το θεωρούσαμε τιμή ν΄ αγωνιζόμαστε κάτω από τις διαταγές του.
Σήμερα ζει ο γιος του που πήρε το όνομά του, Γιώργης Προβελέγγιος, του 4ου Συντάγματος της 2ης Ταξιαρχίας του 1ου Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας που καπετάνιος του ήταν ο αείμνηστος Νέστορας (Σπύρος Κωτσάκης που μας άφησε το ντοκουμέντο βιβλίο του, για τον ΕΛΑΣ της Αθήνας).»
