«Κέρκυρα – Λαζαρέτο, τελευταίο δρομολόγιο 47-49, 54»

Και μια υπενθύμιση για το Λαζαρέτο και τις φυλακές της Κέρκυρας

Κάτοψη των φυλακών της Κέρκυρας

«Τουρισμός και φωτογραφία ανά σεκόντ
Και μεγάλα κρουαζιερόπλοια δίπλα στους τάφους των συντρόφων
Τους προσπερνούν και προσπαθούν να τους πνίξουν τα κύματα
Κι αυτοί είναι βράχοι σ’ απέραντη θάλασσα.
Κολυμπώντας θα τους φτάσουμε.
Κι η θάλασσα θα γίνει σταγόνα.
Κι αυτοί οι αλάξευτοι βράχοι μνημείο
σε γεμάτες πλατείες».

Με τους παραπάνω στίχους, δυο νέοι καλλιτέχνες από την Κομοτηνή, ο Μάρκος Τραιτοράκης και η Εμπρού Γιουσούφ, μας συστήνουν το έργο τους με τίτλο «Κέρκυρα – Λαζαρέτο, τελευταίο δρομολόγιο 47-49, 54», με το οποίο συμμετέχουν στο ψηφιακό φεστιβάλ «Project Lazaretta».

Το έργο είναι μια οπτικοακουστική εγκατάσταση που περιλαμβάνει το παραπάνω ποίημα, μια βιντεοεγκατάσταση και αρχειακό υλικό.

Λίγα λόγια για το Λαζαρέτο και τις φυλακές της Κέρκυρας

Η νησίδα Λαζαρέτο

Η νησίδα Λαζαρέτο βρίσκεται βορειοδυτικά του λιμανιού της Κέρκυρας.

Λειτούργησε ως λοιμοκαθαρτήριο από τα χρόνια της Βενετοκρατίας μέχρι την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Την άνοιξη του 1943, οι Ιταλοί δημιούργησαν στο νησί στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπου εγκλείστηκαν εξόριστοι Κερκυραίοι, άλλοι Επτανήσιοι, Ηπειρώτες και 198 Ακροναυπλιώτες κομμουνιστές, που η δικτατορία του Μεταξά παρέδωσε στους κατακτητές. Συνολικά, κρατήθηκαν στο νησί περίπου 600 άτομα. Από αυτούς, πολλοί μεταφέρθηκαν πριν την ιταλική συνθηκολόγηση στο Πρίντεζι, ενώ οι υπόλοιποι ελευθερώθηκαν από το ΕΑΜ το Σεπτέμβρη του 1943, λίγο πριν την πυρπόληση της πόλης της Κέρκυρας (13 προς 14 Σεπτέμβρη) από τη γερμανική αεροπορία.

Κατά την περίοδο 1946-1954, στο Λαζαρέτο γίνονταν οι εκτελέσεις των καταδικασμένων κομμουνιστών και αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης και του ΔΣΕ. Μαρτυρίες της εποχής μιλάνε περίπου για 200 εκτελεσμένους. Η μεταφορά των μελλοθανάτων από τις φυλακές της Κέρκυρας γινόταν ξημερώματα, πριν ο λαός της Κέρκυρας αρχίσει να κυκλοφορεί στους δρόμους, ώστε να μην αντιληφθεί την εκτέλεση. Ξεκινώντας από τις φυλακές, τραγουδούσαν επαναστατικά τραγούδια και ζητωκραύγαζαν υπέρ του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, του ΔΣΕ, του ΚΚΕ μέχρι την τελευταία τους πνοή.

Τους μελλοθάνατους τους έστηναν σε έναν τοίχο, απομεινάρι του ενετικού ερειπωμένου κτιρίου, που σώζεται μέχρι σήμερα, με τις τρύπες από τις σφαίρες των εκτελέσεων να θυμίζουν τη θυσία των αγωνιστών. Τους εκτελεσμένους τους έθαβαν πρόχειρα γύρω από τον τόπο της εκτέλεσης.

Οι φυλακές της Κέρκυρας

Οι φυλακές Κέρκυρας χτίστηκαν από την αγγλική αρμοστεία το 1836, με σκοπό την αυστηρή απομόνωση και δέχτηκαν πλήθος πολιτικών κρατουμένων της μεταξικής δικτατορίας, του εμφυλίου και της χούντας.

Το κτίριο είχε σχήμα οκταγώνου, με δέκα ακτίνες κράτησης αριθμημένες με τα γράμματα του αλφαβήτου (από το Α έως το Κ). Στο κέντρο της φυλακής, όπου κατέληγαν όλες οι ακτίνες, υπήρχε το διοικητήριο, το «κουλούρι». Κελιά απομόνωσης, αλλά και οι «Γολγοθάδες», όπου πέρναγαν την τελευταία τους νύχτα όσοι το πρωί, πριν βγει για τελευταία φορά γι΄ αυτούς ο ήλιος, θα έπαιρναν το δρόμο για το Λαζαρέτο. Οι συνθήκες κράτησης την περίοδο ειδικά 1946-1949 ήταν απάνθρωπες. Τα θολωτά κελιά είχαν διαστάσεις 2×3, με ύψος 3 μέτρα και ένα μικρό φεγγίτη στα 2,5 μέτρα. Αν και τα κελιά προορίζονταν για έναν κρατούμενο, στοίβαζαν εκεί μέσα 3 και 4 πολιτικούς κρατούμενους, που τους κρατούσαν κλεισμένους περίπου 16 ώρες την ημέρα.

Στην ακτίνα Θ κρατούνταν οι πολιτικοί κρατούμενοι. Από τα κελιά των φυλακών της Κέρκυρας πέρασαν εκατοντάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ. Ανάμεσά τους ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, πριν μεταφερθεί στα κρατητήρια της Ασφάλειας στην Αθήνα και από εκεί παραδοθεί στους Γερμανούς κατακτητές, ενώ στις 22 Νοέμβρη 1938 δολοφονήθηκε μετά από άγρια βασανιστήρια ο Γραμματέας της ΚΕ της ΟΚΝΕ, Χρήστος Μαλτέζος, σε ηλικία 30 χρόνων.

Το έργο «Κέρκυρα – Λαζαρέτο, τελευταίο δρομολόγιο 47-49, 54»

Η ίδια η επιλογή του τίτλου φανερώνει το περιεχόμενο που θέλουν να αναδείξουν οι δημιουργοί του: «47-49, 54 λόγω της περιόδου εκτελέσεων. Δρομολόγιο με την κυριολεκτική έννοια της μεταφοράς από την Κέρκυρα στο Λαζαρέτο που ήταν και το τελευταίο τους δρομολόγιο. Δρομολόγιο με την έννοια ότι το βίντεο είναι στην ουσία η πορεία της κράτησης (δράση, σύλληψη, φυλάκιση, εκτέλεση). Δρομολόγιο 47-49, 54 επειδή δίνει τη διάσταση μιας ακτοπλοϊκής σύνδεσης, μιας μεταφοράς για αναψυχή ή οτιδήποτε άλλο που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, απόρροια και της λήθης με την οποία θέλουν να σκεπαστεί η ιστορία του νησιού».

Σημαντικό στοιχείο για να καταλάβει κανείς το έργο είναι να το δει ολοκληρωμένα σαν διάλογο ανάμεσα στα τρία μέρη από τα οποία αποτελείται: Ποίημα, βίντεο, έγγραφο αρχειακό υλικό. Παραθέσαμε παραπάνω το ποίημα και το βίντεο και δίνουμε το λόγο στους δυο καλλιτέχνες για να περιγράψουν τη σύνθεση του έργου τους:

«Το βίντεο είναι στην ουσία η πορεία της κράτησης. Ξεκινά με το ιστορικό πλαίσιο της δράσης που προηγείται της φυλάκισης. Εθνική Αντίσταση, απελευθέρωση, απόβαση και χτύπημα του κινήματος από Άγγλους και ντόπια αστική τάξη, Δεκεμβριανά, Συνθήκη της Βάρκιζας, συλλήψεις – τρομοκρατία, ΔΣΕ, συλλήψεις – τρομοκρατία. Σε όλη τη διάρκεια ο ήχος δίνει ρυθμό και έμφαση στη ροή των γεγονότων. Η εικόνα παίζει με τη σύγκρουση και την επανάληψη.

Τελειώνοντας αυτό το κομμάτι μπαίνει η εικόνα της κάτοψης των φυλακών Κέρκυρας από την περίοδο ΄47-΄49. Η αίσθηση που θέλαμε να δώσουμε είναι η προσπάθεια απομόνωσης και φίμωσης του μεγαλειώδους μαζικού κινήματος που προηγήθηκε. Από την ένταση στη φαινομενική μονοτονία απότομα. Ο ήχος συμπαραστάτης. Στα έγγραφα ντοκουμέντα απόσπασμα περιγραφής της απομόνωσης από κρατούμενο.

Ακολουθεί η εικόνα της θάλασσας. Η ροή συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο με πριν και όχι σε σύγκρουση. Η θάλασσα παίζει τριπλό ρόλο. Αρχικά είναι περιγραφικό στοιχείο που σε συνδυασμό με άλλα (ποίημα, ΦΕΚ εκτέλεσης) δίνει έμφαση στον τόπο. Περιγράφει δηλαδή τη μεταφορά από τη φυλακή στο θανατονήσι. Σε δεύτερο επίπεδο είναι η συμβολική εικόνα της μεταφοράς στο χρόνο και αυτό γιατί είναι ένα στοιχείο άχρονο (την εικόνα αυτή θα μπορούσε κάποιος να την εντάξει χρονικά και στο ΄49 και στο 2019). Η θάλασσα μεταφέρει από τα χρόνια των εκτελέσεων (πλάνο με πρόσωπα εκτελεσμένων στο Λαζαρέτο) στο σήμερα (πλάνο από τον τοίχο της εκτέλεσης όπως είναι σήμερα και ήχο από σύγχρονες εκδηλώσεις τιμής). Σε τρίτο επίπεδο τα κύματα είναι όλα όσα προσπαθούν να θάψουν και να διαστρεβλώσουν το πραγματικό νόημα της θυσίας. Η εικόνα παραπέμπει στο ποίημα. Τους προσπερνάνε και προσπαθούν να τους πνίξουν τα κύματα…

Το πλάνο των εκτελεσμένων στο Λαζαρέτο σπάει με ένταση ήχου και εικόνας την προηγούμενη μονοτονία. Τα έγγραφο αρχειακό υλικό βοηθά να καταλάβουμε ότι τα πρόσωπα ανήκουν σε εκτελεσμένους. Η εικόνα και ο ήχος επιστρέφουν στην προηγούμενη κατάσταση απότομα, σαν η εκτέλεση να ήταν μια παρένθεση. Επιστρέφουμε στο σήμερα. Το παρόν δηλώνει τη συνέχεια του αγώνα που θα καρπίσει στο μέλλον, όπως τα γαρίφαλα φυτρώνουν στις τρύπες από τις σφαίρες της εκτέλεσης. Κανένας αγώνας δεν είναι μάταιος. Είναι το λίπασμα που εμπνέει και διδάσκει τους επόμενους. Κι αυτοί είναι βράχοι σ’ απέραντη θάλασσα/Κολυμπώντας θα τους φτάσουμε/Κι η θάλασσα θα γίνει σταγόνα/ Κι αυτοί οι αλάξευτοι βράχοι μνημείο/σε γεμάτες πλατείες. Το ίδιο που επαναλαμβάνει και η φράση (εκτελεσμένου) που υπάρχει στα έγγραφα ντοκουμέντα αμέσως μετά τη λίστα των εκτελεσμένων. «Να στέκεσαι ολόρθος στον αγώνα»».

(902.gr)