Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Λευκάδα και η Επέμβαση των Γερμανών στην Ιστορική Μάχη στο Λαϊνάκι στις 15-18 Ιουνίου 1944 – τα Ιστορικά Αρχεία (Μέρος δεύτερο)
Αριστερά: Ο καπετάν Φουρτούνας (Στάθης Λιάκας) – Δεξιά: Ο καπετάν Κόρακας (Παντελής Λιότσος)
Του Ηλία ΘΕΡΜΟΥ*
Μετά τα γεγονότα του Νυδριού στις 15 Φεβρουαρίου 1944, το νησί της Λευκάδας οδηγείται σε διαίρεση μεταξύ της Εαμοκρατούμενης βόρειας Λευκάδας και της νότιας Λευκάδας όπου επικρατούσαν οι ομάδες των καπεταναίων και της Δεξιάς που βρίσκονταν υπό την επιρροή του αντιεαμικού ΕΔΕΣ. Αυτές οι ένοπλες ομάδες είχαν ισχυρά ερείσματα στα χωριά Άγιος Ηλίας, Χαραδιάτικα, Μαραντοχώρι, Σύβρος, Βουρνικάς, Χορτάτα, Άγιος Πέτρος, με αρχηγούς τους Καλαντζέους, Ζαμπέλη, Κατωπόδη, Αλαμάνο, Καγκελάρη και άλλους.
Παρά τις προσπάθειες συμφωνίας μεταξύ του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, όπως η συμφωνία του ΕΑΜ με τους Καλαντζέους με πρωτοβουλία του ΕΑΜ στις 14 Απριλίου που έγινε συμφιλιωτική συνάντηση στα Χαραδιάτικα μεταξύ του Περιφερειακού Γραμματέα του ΕΑΜ Σγουρού με τον Ανδρέα, Χρήστο και Γιάννη Καλαντζή, τα πράγματα οδηγούνται σε ένοπλη αντιπαράθεση στους επόμενους δύο μήνες. Η Συμμαχική Απόβαση στη Νορμανδία έλαβε χώρα στις 6 Ιουνίου 1944 προκειμένου οι Αμερικανοί και Άγγλοι σύμμαχοι να ανοίξουν το Δυτικό Μέτωπο στην Ευρώπη όπως είχαν συμφωνήσει με τους Σοβιετικούς, ώστε να επιταχύνουν την ήττα της Γερμανίας και να ανακουφίσουν τον Κόκκινο Στρατό που επικρατούσε με τεράστιες θυσίες στο Ανατολικό Μέτωπο.
Ο Χρήστος Κονιδάρης – Καλαντζής (αριστερά) και ο Γεράσιμος Σολδάτος – Νικολάρας (Πηγή)
Πράγματι, στις 6 Ιουνίου 1944, 150.000 Αμερικανοί, Βρετανοί, Αυστραλιανοί και Νεοζηλανδοί αποβιβάζονται στις ακτές της Γαλλίας στην επιχείρηση «Overland» και ανοίγουν το Δυτικό Μέτωπο εναντίον των Γερμανών και έτσι τα σχέδια της Μεγάλης Βρετανίας για την επιχείρηση «Κιβωτός» που προέβλεπε ένα μέτωπο από τα Βαλκάνια στην Κεντρική Ευρώπη, όπου τα Ιόνια Νησιά αποτελούσαν σημαντικό κρίκο, ακυρώνονται από τη συμμαχική επιχείρηση «Overland».
Έτσι στις αρχές Ιουνίου 1944 αρχίζουν να μαζεύονται δυνάμεις του ΕΛΑΣ στη Λευκάδα από την Κεφαλονιά και το Ξηρόμερο. Ο Παντελής Λιότσιος-Κόρακας επισημαίνει τα παρακάτω σημεία σε συζήτηση στις 23-12-1978 με θέμα τη Μάχη στο Λαϊνάκι:
1. Ο ΕΛΑΣ ήρθε στη Λευκάδα με εντολή του αρχηγείου του ΕΛΑΣ.
2. Στον Άγιο Δονάτο έκανε προσκλητήριο για όλους τους παλιούς συμμαθητές του που ήταν με τον ΕΑΜ (μέλη και στελέχη) για να λάβουν μέρος στη μάχη. Από τους Λευκαδίτες μόνο ο Γεράσιμος Θερμός-Τιλίλας, υπεύθυνος του εφεδρικού ΕΛΑΣ Εγκλουβής, όπως και ο δάσκαλος Σταματέλος από τους Τσουκαλάδες έλαβαν μέρος στη μάχη.
3. Δυνάμεις: 4 λόχοι με 100 άνδρες ο καθένας, δηλαδή περίπου 400 άνδρες.
Ο Α΄ λόχος που αποτελούνταν από Κεφαλονίτες με αρχηγούς τους Αλυσανδράτο και Σταματέλο, δάσκαλο από τους Τσουκαλάδες.
Ο Β΄ λόχος με στρατιωτικό υπεύθυνο τον Γεράσιμο Θερμό-Τιλίλα.
Ο Γ΄ λόχος με αρχηγό τον Κατσικογιάννη από το Ξηρόμερο.
Ο Δ΄ λόχος της Ευγήρου με υπεύθυνο τον Σπύρο Φατούρο-Πάπιο.
Μια δύναμη από 40 άνδρες είχε σκοπό να χτυπήσει από το Ασώματο-Μεσοράχια τους Καλαντζέους στα Χαραδιάτικα. Είχαν ένα οπλοπολυβόλο με ξύλινα πόδια στο πίσω χωριό.2
Επίσης η διοίκηση της επιχείρησης με Φορτούνα (Βλάση) και Παντελή Λιότσο (Κόρακα) είχε 40 άνδρες. Σύνολο 480 άνδρες.
Από την άλλη πλευρά οι δυνάμεις της Δεξιάς, ΕΔΕΣ και καπεταναίοι της νότιας και νοτιοανατολικής Λευκάδας είχαν περίπου 300 άνδρες και περίπου 70 άνδρες από την Ζαβέρδα καθώς και 120 Γερμανούς από Ζαβέρδα και Λευκάδα. Σύνολο 490 άνδρες με τους Γερμανούς με ένα λόχο 120 ανδρών που ανήκε στο Σύνταγμα Κυνηγών της Μεραρχίας ACR με έδρα την Πρέβεζα.3
Αρχείο του δασκάλου Ευάγγελου Κονιδάρη για τα γεγονότα. Οι σημειώσεις του Ευάγγελου Κονιδάρη γράφτηκαν αμέσως μετά τη μάχη, δηλαδή στις 18 Ιουνίου 1944, καθώς ο ίδιος βρισκόταν τότε στο χωριό Πόρος της Λευκάδας.
Ο Ευάγγελος Κονιδάρης, δάσκαλος στον Πόρο, έχει αφήσει την παρακάτω περιγραφή και απολογισμό της μάχης στο Λαϊνάκι, 15-18 Ιουνίου 1944:
«Διαπραγματεύσεις πριν από τη Μάχη.
Αρχές Ιουνίου υπογράφηκε συμφωνητικό μεταξύ ΕΑΜ και Καλαντζέων όπως το αποκάλεσαν, προκειμένου να αποφευχθεί η σύγκρουση.
Άφιξις Φορτούνα από Κεφαλονιά στη Νηρά με τμήμα του ΕΛΑΣ στις 11 Ιουνίου. Άφιξις επίσης του Κόρακα και του Κατσικογιάννη στη Νικιάνα.
Και τα δύο τμήματα κατευθύνονται προς Εγκλουβή όπου η περιφερειακή του ΕΑΜ και το αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Διαδόθηκε ότι το επιτελείο του ΕΛΑΣ ζήτησε τον αφοπλισμό όλων των τμημάτων και ομάδων του ΕΔΕΣ, πράγμα που οι άλλοι ούτε ήθελαν να συζητήσουν και έτσι φάνηκε ότι κινδυνεύει το σύμφωνο. Γενική κινητοποίηση και στα δύο μέτωπα.
Πρωτοβουλία για νέα ύφεση – Άγγελος Καββαδάς δάσκαλος, Ευάγγελος Κονιδάρης δάσκαλος, Νίκος Μεταξάς, Γεράσιμος Ζαβιτσάνος, δάσκαλος. “Αποφασίζουν να επέμβουν μήπως και την τελευταία ακόμα στιγμή αποσοβηθεί η σύρραξη”.
Στις 15 Ιουνίου, όταν ο γράφων με τον στρατιωτικό υπεύθυνο διοικητή του 4ου λόχου Ευγήρου Ανθ/γό Σπύρο Πάπιο δια μέσου Νηράς ξεκίνησαν για το αρχηγείο του ΕΛΑΣ ενώ οι άλλοι σκόπευαν να πάνε δια Νικιάνας προς Καρυάν, το ταξίδι τους όμως δεν πραγματοποιήθηκε γιατί εν τω μεταξύ «επήλθεν η ρήξις, ενώ ο γράφων και ο Πάπιος βρισκόμαστε εν πλω προς Νηρά, μόλις δε στο Αθάνι την επομένη 16η Ιουνίου το μεσημέρι πληροφορηθήκαμε τα γεγονότα ότι από τον ίδιο δρόμο γυρίσαμε άπρακτοι.”
“Η ΜΑΧΗ!”
Αντίπαλοι: α) ο ΕΛΑΣ υπό τους Φορτούναν-Κόρακαν-Αλυσανδράτον και ντόπιους αξιωματικούς περί τους 700 ένοπλους με αυτόματα, οπλισμό κανονικό, όλμος βαρύς ένας και ατομικόν ένα, κατέχων τα υψώματα Β. Αγίου Πέτρου – Χορτάτων – Αγ. Ηλία – Βουνί Εγκλουβής.
β) Ένοπλοι δυνάμεις Ν. Λευκάδος υπό τους Ζαμπέλην υπολ/γόν, Σπ. Κατωπόδην, Καγκελάρην, Γούντρημα, Καλαντζέους, περί τους 250-300 ένοπλοι με ολίγα αυτόματα υστερούντων καταπληκτικώς εις αριθμόν όπλων.
Η πρώτη κρούσις έγινε παρά την τοποθεσίαν Σουλάκι-Αγ. Ηλία με το ηλιοβασίλεμα της 15ης Ιουνίου, θέσιν την οποίαν κατείχον οι Καραγιανναίοι. Μετά συμπλοκήν διώρου περίπου ο ΕΛΑΣ έγινε κύριος της τοποθεσίας, εισήλθε δε εις το χωρίο Άγιος Ηλίας όπου επυρπόλησε 7 σπίτια και εξετέλεσε αμάχους άνδρες και γυναίκες. Το πρωί της 16ης Ιουνίου τμήμα του ΕΛΑΣ υπό κάποιον Ζανιάν από το Αθάνι προήλασε προς Άγιον Πέτρον όπου έκαψε δύο σπίτια, και Μαραντοχώρι όπου επίσης επυρπόλησε το σπίτι του γιατρού Πεταλά και του υπολ. Ζαμπέλη. Εν τω μεταξύ άλλα τμήματα προσέβαλαν τους άνωθεν Σύβρου-Βουρνικά ομάδας Σπυρ. Κατωπόδη οι οποίες συνεπτύχθηκαν προς το Λαϊνάκι, ενώ ο υπολ. Ζαμπέλης ομοίως υποχωρών από τον Αη Γιάννη συνεπτύσσετο προς Λαϊνάκι σχεδόν αμαχητί.
Από της άλλης πλευράς η μάχη άρχισε από το πρωί της 16ης λυσσώδης. Τμήματα του ΕΛΑΣ εξορμήσαντα από Αγ. Ηλίαν συνήντησαν ισχυράν αντίστασιν παρά την λίμνην Αλάτρου από τις ομάδες Καλαντζέων όπου καθ΄ όλην την ημέραν η μάχη εξακολούθησε με νεκρούς και τραυματίες και από τα δύο μέρη. Εκεί πολλές φορές οι αντίπαλοι ήρθαν στα χέρια, και κατά το βράδυ οι Καλαντζέοι υπεχώρησαν νοτίως πέρα και Β. Χαραδιάτικα εγκαταλείψαντες το Άλατρο.
Το πρωί της επομένης 17ης Ιουνίου η μάχη επανελήφθη εφ΄ ολοκλήρου του μετώπου από Σύβρου μέχρι Χαραδιάτικων με τη συμμετοχή και του λόχου Ευγήρου ο οποίος κατέλαβε θέσεις παρά τον Ασημόκαμπο, σπίτια Γιωργοθώμου, αντιμέτωπος προς τον Ζαμπέλην και τους Μαραντοχωρίτες οι οποίοι κατείχαν τα υψώματα Β.Α. Φτερνού. Και εδώ η μάχη κατά την ημέρα αυτή ήταν άγρια με πολλά θύματα μέχρι της δύσεως του ηλίου. Το μέτωπο Χαραδιάτικων αντέσχε μέχρι του απογεύματος κρατερώς ότε επενέβησαν εις την μάχην οι ζητηθέντες και σπεύσαντες προς ενίσχυσιν Π. Βέρες και Ι. Γουρούνας από τη Ζαβέρδα με ομάδα από 70 Έλληνες και 120 Γερμανούς, οι οποίοι έσπευσαν ευθύς προς Χαραδιάτικα, Άλατρο ένθα η μάχη εξακολούθει εισέτι αγρία. Οι Γερμανοί με καταιγιστικό και εύστοχο πυρ όλμων εντός ελαχίστου χρονικού διαστήματος μετέβαλαν το αποτέλεσμα της μάχης. Τα θύματα του ΕΛΑΣ εκεί υπερέβησαν τα 40 εκ των οποίων τα περισσότερα παρέμεναν άταφα βορά των πουλιών και των αγριμιών, οι δε υπόλοιποι διαλυθέντες ανετράπησαν προς Εγκλουβήν καταδιωκόμενοι από τα ντόπια και ξένα τμήματα κατά πόδας, πολλοί δε συνελήφθησαν αιχμάλωτοι εκτελεσθέντες επί τόπου.
Το άλλο μέτωπο του Λαϊνακιού εμάχετο εισέτι. Την πρωίαν της 18ης Ιουνίου τμήματα ντόπια και εκ Ζαβέρδας με τους Γερμανούς εκινήθησαν ανά του δημοσίου δρόμου προς Εύγηρον – Σύβρον – Βασιλική. Με ελάχιστα βλήματα όλμων εξουδετέρωσαν τα αυτόματα της Ευγήρου κτλ. τμημάτων τα οποία διελύθησαν τήδε κακείσε μέσα στον κάμπο της Βασιλικής όπου τα εθέρισε το πυρ των γερμανικών πολυβόλων. Και εδώ οι νεκροί και οι αιχμάλωτοι του ΕΛΑΣ ανήλθον εις πλέον των 60. Το μεσημέρι Γερμανοί εισήλθαν εις την Εύγηρο όπου άρχισαν το έργο της πυρπόλησης και της καταστροφής. Επυρπολήθησαν 30 σπίτια. Όλα δε τα άλλα λεηλατήθηκαν άγρια. Διερπάγησαν ζώα, λάδια, ρούχα, τα πάντα. Σχεδόν γενική ερήμωσις και καταστροφή της Ευγήρου και με 7 ανθρώπινα θύματα. Άλλα γερμανικά και ντόπια τμήματα έφθασαν μέχρι Βασιλικής ένθα επυρπόλησαν 3 σπίτια και ελεηλάτησαν. Με το κάθισμα του ήλιου δεν υπήρχε πια ούτε ΕΛΑΣ ούτε μάχη!…..
Οι Γερμανοί με τους αντάρτες επέστρεψαν στο Γενικό τους Στρατηγείο Βλυχού, φορτωμένοι λάφυρα και παντός είδους αντικείμενα.
Πόρος 18η Ιουνίου
Την άλλη μέρα 19 Ιουνίου όλα τα τμήματα αφού συνεπεικόμισαν μαζί τους όλους τους κατοίκους Βλυχού και τα ζώα εκινήθησαν προς την Εγκλουβή-Βαυκερή. Καθ΄ όλη τη διαδρομή δεν συνάντησαν κανένα εμπόδιο και μόλις επλησίασαν την Εγκλουβή άνοιξαν πυρ με τους όλμους. Δεν απάντησε όμως κανένας στο πυρ αυτό και μπήκαν αμαχητί στην Εγκλουβή. Εκεί πλέον έγινε γενική λεηλασία και πυρπόληση. Επυρπολήθηκαν 120 σπίτια, τα άλλα διερπάγησαν, βαρέλια με κρασί χύθηκαν, γενική καταστροφή μέχρι το βράδυ ότε επέστρεψαν στο Βλυχό.4 Οι καπνοί της καιομένης Εγκλουβής φαινότανε μέχρι αργά τη νύχτα».
Η πρωτοβουλία του ΕΛΑΣ για την επιχείρηση μπορεί να εξηγηθεί από τη Συμφωνία της Πλάκας μεταξύ του ΕΛΑΣ και του Ζέρβα στις 15 Φεβρουαρίου 1944 στη Γέφυρα της Πλάκας όπου ο ΕΛΑΣ θα ήταν κυρίαρχος στρατιωτικά στη Λευκάδα, αφού προέβλεπε ότι κάθε πλευρά θα είχε κυριαρχία στη γραμμή που ίσχυε κατά τη λήξη των εχθροπραξιών5 και η Λευκάδα βρίσκονταν στην πλευρά του ΕΛΑΣ. Στη Συμφωνία της Πλάκας οι οργανώσεις ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ και ΕΚΚΑ υπέγραψαν μια μυστική συμφωνία να συνεργαστούν στενά με τους Βρετανούς και το Γενικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ώστε να διευκολύνουν την επιχείρηση «Κιβωτός» που αναφερόταν στην επικείμενη απόβαση συμμαχικών δυνάμεων στην Ελλάδα.
(Συνεχίζεται)
_______________________________
2 Ο Καπετάνιος Κόρακας ρωτήθηκε ποιος ήταν υπεύθυνος αυτής της δύναμης και απάντησε ότι δεν θυμάται.
3 Ο Θέμης Μαρίνος στο βιβλίο του Μυστική Αποστολή στο Ιόνιο, εκδόσεις Ίκαρος 2013, υπολογίζει τους Γερμανούς στη Λευκάδα σε 30 άνδρες. Η φρουρά των Γερμανών στη Λευκάδα ήταν ένας λόχος που ανήκε στο Σύνταγμα Κυνηγών της Μεραρχίας ACR που έδρευε στην Πρέβεζα υπό τον υποστράτηγο φον Λούντιγκερ. Το σύνολο των Γερμανών στη Λευκάδα και το Ξηρόμερο ο Θέμης Μαρίνος το υπολογίζει σε περίπου 120 άνδρες.
4 Δύο υπέργηρες γυναίκες που είχαν αφήσει οι οικείοι τους μέσα σε έναν βόλτο στην τοποθεσία Σελάκια εκτελέστηκαν.
5 Λευτέρης Σταυριανός, Η Ελλάδα σε Επαναστατική Περίοδο, Σαράντα Χρόνια Αγώνες, εκδόσεις Κάλβος, 1974, σελ. 133.
* Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Καθηγητής της έδρας Jean Monnet στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Ολοκλήρωση και Εξωτερική Πολιτική. Email: thermos@uom.gr
