Λευκαδίτισσα γυναίκα! Η αγέραστη Ρήγαινα και δασκάλα της ζωής μας!

Γράφει
Ο Θοδωρής Γεωργάκης

Το συναίσθημα πάντα στην ζωή του ανθρώπου προπορεύεται της σκέψης, ταυτίζεται ουσιαστικά με την πρώτη μας ανάσα και χτιέται απ’ το πρώτο μας χαμόγελο προς την αφέντρα της ζωής μας, την μάνα, η οποία θα ενδυθεί τον ρόλο και της πρώτης μας δασκάλας, που πέρα απ’ το συναίσθημα θα μας οδηγήσει και στην γνώση της ζωής, θα μας μάθει το πρώτιστο και κορυφαίο πρόταγμα, πως σε αυτή την διαδρομή είμαστε σημαντικοί!

Τόσο αισθηματικότερα, τόσο διαισθητικότερα και άλλο τόσο ειλικρινέστερα θα μας οδηγήσει στο βασίλειο της πίστης, σαν γνώση, πως με αυτήν οδηγήτρα στα σωθικά μας μπορούμε να πορευθούμε στο «Ημερόφαντο όναρ», κατά τον Αισχύλο, που είναι οι εκφάνσεις της ζωής. Χίλιες δυο κατευθύνσεις θα λάβει αυτή η ζωή, θα περικυκλωθεί από χαρμόσυνες μα και τυραννικές ιεροτελεστίες, αλλά πάντα ο πρωτόλειος δρόμος της μάνας θα υψώνεται σαν άρτια και αποκλειστικού τύπου επιταγή! Όπως το Ευαγγέλιο είναι για τον άμβωνα, οι δικές της αρετόστροφες διδαχές είναι για λυχνόφωτα στον αγώνα της βιωτής. Οι ήχοι των διδαχών της φτάνουν στ’ αυτιά μας σαν μουσική, που την γνωριμία της την έχομε κάνει απ’ τον βρεφικό κόσμο, ενώ αποτελούν τούτες οι διδαχές το απαρασάλευτο λειτουργικό μας βιβλίο, το αμετάβλητο σε όλα τριγύρω μας τα σημειούμενα αλλάγματα και οδηγεί στην ΟΡΘΗ ΣΚΕΨΗ, απ’ την οποία απορρέει, τελικά, η θεία συγκίνηση με τους αχαλίνωτους αναβάτες που μας εμφύσησε στα σωθικά!

Βαυκερή. Όπως η όρνιθα συνάζει και σκεπάζει τα παιδιά της! (Απ’ την ηλεκτρονική σελίδα του χωριού. Αρχείο Μιχάλη Θερμού).

Πρόθυμοι για το καβαλίκεμα κάθε αντιξοότητας, ανυπέρβλητοι στην ποικιλομορφία των δράσεών μας, ακατάβλητοι στον μόχθο της μάθησης και της εμπειρίας, παράτολμοι στην πρόκληση της τύχης, ανθρωποκεντρικοί μπροστά στην θέα της κοινωνίας, είναι τα κυρίαρχα κεντίδια που η Μάνα σμίλεψε στις καρδιές μας, μυστικολάτρισσα και φυσιοκρατική Δασκάλα της ολιστικής ευωχίας, πάνω στο στημόνι που λέγεται Σέβας και Αγάπη!

Η Λευκαδίτισσα Μάνα πρώτη δασκάλα στη ζωή μας! Με μια Φειδιακή γαλήνη στο πρόσωπο, θα σμιλέψει ψηφίδα την ψηφίδα τον χαρακτήρα μας δίνοντάς του μια ολοκληρωμένη ψυχοσωματική υπόσταση, καταυγασμένη απ’ τον δικό της παλμό της αφοσιωμένης αγάπης και της προφητικής αισιοδοξίας! Και τούτα τα λόγια αρμαθιασμένα στα μαγικά σήματα του γραπτού λόγου παραστέκουν δίπλα στη μνήμη της σαν αιώνιο τυλιγάδι ζωής και λατρείας που της πρέπει… Γιατί, στο λατρεμένο της πρόσωπο βλέπεις να φωλιάζει το φως, που σε κύματα παραχύνεται παντού! Ο άγιος μόχθος της όμοια κορώνα την ανυψώνει τεράστια στα μάτια μας! Είναι η απαράμιλλη ΡΗΓΑΙΝΑ και ΔΑΣΚΑΛΑ της ζωής μας, που μια χειμαρρολογία ύμνων και επαίνων δεν αρκεί να εκφράσει το μέγεθος της προσφοράς και του μεγαλείου της, σαν βλέπεις την αλήθεια να ξεφυτρώνει, όμοια βλαστός από τη γη, μέσα απ’ τα μάτια της και αυτή η αλήθεια να μεταποιείται σε χέρι που μας δείχνει τον δρόμο… Κι ότι κι αν μας έδειξε αυτό το χέρι δεν ξεστόχισε, αλλά καρποφόρησε!

Η Μάνα η Λευκαδίτισσα πρώτη δασκάλα στη ζωή μας! Τα άδυτα των αδύτων της ψυχής μας! Όλα τα μεγάλα ιδανικά μεταφρασμένα σε μυστήριο και θρησκεία, που ιερόπρεπα αγιοκατατάχτηκαν στο είναι μας και διαμόρφωσαν τη βιωτή μας, ώστε να ορέγεται τα μεγάλα, να θηρεύει τα αγαθά, να βαδίζει σε δρόμους λαξευτούς, μα, αναθρώσκοντας πάντα προς τον θόλο τ’ ουρανού! Απ’ την ομορφιά που σκόρπισε στις ζωές μας, μια ακαταδάμαστη θέληση ξεπηδά, αυτή που σαν στέρνα στο μεσοστράτι της ζωής μας επιτακτικά γνέφει το ΕΥΓΕ σε όλους τους ήχους και σε όλους τους ψαλμούς!

Πηγαδισάνοι! Η πρώτη μας Δασκάλα και Αρχόντισσα! (Αρχείο Τέλη Χαλικιόπουλου).

H Λευκαδίτισσα γυναίκα και Μάνα είναι αγράμματη… Έχει ζήσει στο νησί μια σκοταδιστική τουρκοκρατία (1479-1684), εξ ίσου μια απροσπέλαστη σχολικά Ενετοκρατία (1684-1797), για να ακολουθήσει το ίδιο σκοταδιστικά για την Λευκαδίτισσα και η Αγγλοκρατία (1810-1864), ενώ στην ίδια απαίδευτη ζωή, από άποψη μόρφωσης θα μπει και στον εικοστό αιώνα, στον οποίο θα γνωρίσει με σφοδρότητα την εξαθλίωση της Κατοχής, αλλά και τα δεινά του εμφύλιου πολέμου… Τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια και αφετηριακά απ’ το 1950 και εφεξής ανοίγουν οι ορίζοντες της μόρφωσης για τις Λευκαδίτισσες γυναίκες, όταν και καθιερώνεται η υποχρεωτικότητα τουλάχιστον στην στοιχειώδη εκπαίδευση όλων των Ελληνοπαίδων ανεξαρτήτως φύλου, με αποτέλεσμα να ανοίξουν οι γυναικείοι ορίζοντες φτάνοντας στις μέρες μας θριαμβευτικά! Ενθυμούμαι χαρακτηριστικά τα σχολειά δεύτερης ευκαιρίας της δεκαετίας του 1960, όταν είχαν θεσπισθεί, και μεγάλα κορίτσια της παντρειάς πήγαιναν τα βράδια στο δημοτικό σχολείο του χωριού για να μάθουν τουλάχιστον ανάγνωση και γραφή…

Αυτούς του δύσκολους αιώνες μοναδικό σχολειό και παιδευτήριο για την Λευκαδίτισσα ήταν το μητρικό ένστικτο, η αυτοθυσιαστική αγάπη, η ανιδιοτελής προσφορά, η απόλυτη θήρευση της αρετής, κοντολογίς, και ας το αγνοούσε, μέσα από αυτό το μπουκέτο των αρετών, οι οποίες είχαν σαν βασικό πυλώνα και αξιακό κώδικα την παράδοση! Εξελίχθηκε, έτσι, η Λευκαδίτισσα σε έναν άτυπο «παραδοσιακό ιστορικό αφηγητή», που σαν δόκιμος και καλός αγωγός μεταφέρει την παράδοση από γενιά σε γενιά, κάτι σαν σχολείο «Ντελικάτων Εραστών»! Και σε τούτο ακριβώς οφείλομε άπειρες ευχαριστίες και ευαρέσκειες στην Λευκαδίτισσα γυναίκα και μάνα, που μας διέσωσε σαν καλός Μωυσής τον Δεκάλογο του Λευκαδίτικου Λαϊκού μας Πολιτισμού! Χωρίς της τα πάντα θα είχαν χαθεί. Η γυναίκα είναι που με θρησκευτική ευλάβεια τηρεί τα ήθη και τα έθιμα, που ζωντανεύει την παράδοση στα μάτια των παιδιών της, που δεν ξεφεύγει σπιθαμή απ’ τις παραδοσιακές επιταγές της δικής της μάνας και που φροντίζει σαν καλός αγωγός, την μετάβαση στην κοινωνία της συνέχειας και της συνοχής.

Είναι, ως εκ τούτου η Λευκαδίτισσα Μάνα και γυναίκα η θεόρατη τρισχαρά, που μας κέντησε τα στήθη, είναι το φως του ήλιου που με γοργάδα πέρασε στο ανοιχτό παράθυρο της καρδιάς μας, είναι η δια βίου δασκάλα στις ζωές χιλιάδων Λευκαδίων, που πάτησαν τούτα τα ευλογημένα χώματα και γνώρισαν τα πρώτα θωπευτικά της σκιρτήματα. Αιώνια ευγνωμοσύνη! Αιώνιο μνημόσυνο σε καρδιές που δεν πάλεψαν παρά για την προκοπή και το αυγάτεμα των παιδιών τους, της Λευκαδίτικης κοινωνίας μας και του Λαϊκού μας Πολιτισμού, τελικά…

Λευκαδίτισσα ξωμάχα στα 1958! Σηκώνοντας τα βάρη της φαμελιάς! (Φωτο Δημήτρη Χαρισιάδη).

«ΜΑ, ΔΕΝ ΑΠΟΣΤΑΣΑ ΠΟΤΕ ΜΟΥ!!!»

Αν στρέψομε τα μάτια προς το πυκνοφυτεμένο περβόλι της προγονικής αλυσίδας, όσοι από εμάς είχαμε την απορία και την έγνοια και την δίψα να πληροφορηθούμε απ’ τους παππούδες μας, κυρίως, ποιοί ήταν αυτοί οι πρόγονοί μας, που απ’ τα βάθη των χρόνων μας έστρωσαν τη στράτα της ζωής, πληροφορηθήκαμε ολόσωστα πως, πέραν των σπορέων γεννητόρων μας, υπήρξαν εκείνες οι γυναίκες μανάδες μας ουσιαστικά, που στέριωσαν τις φαμελιές και έδωκαν στο όνειρο πνοή… Γιατί έζησαν σε δύσκολα χρόνια, όπου οι καιροί δεν χοράτευαν και δεν στέκονταν, όπως σήμερα, ικετευτικά στον πλούτο και στην δόξα, αλλά επεδίωκαν μόνο την επιβίωση… Και σε αυτόν τον αγώνα της επιβίωσης αυτές οι γυναίκες ήταν οι κολώνες του σπιτιού!

Προσωπικά, και αντιπροσωπευτικά θα έλεγα, έζησα το μεγαλείο αυτών των γυναικών προπατόρων, στο πρόσωπο της μάνας μου της Πολυξένης, της Θειά – Ξένης, όπως την γνώριζε όλο το χωριό, αφού η δεκαετία στην οποία αναφέρομαι και αντλώ τα βιώματά μου, αυτή του 1960, σχεδόν πανομοιότυπη είναι και έχει πολλά ίδια χαρακτηριστικά, σε ότι αφορούσε τη διαβίωση, με τις προπολεμικές δεκαετίες των ελλείψεων και των στερήσεων. Ως εκ τούτου, φρονώ πως αν καταπιαστώ και παρουσιάσω την βιογραφική ξωμάχικη ζωή της Μητέρας μου, έτσι όπως τακτικά μου την διηγούνταν και την προσλάμβανα κοντά της φυσικά, αλλά και συμπερασματικά μου διηγήθηκε, σαν ένα ΚΥΚΝΕΙΟ ΑΣΜΑ, ακόμη και στα στερνά της στο κρεβάτι του πόνου στο νοσοκομείο, σίγουρα θαρρώ πως αντιπροσωπευτικά, όσο και διαχρονικά, κινούμαι για όλες τις Λευκαδίτισσες μάνες… Όλες, μα όλες την ίδια στράτα βάδισαν της ξωμαχιάς αγόγγυστα για το ανάσταιμα των παιδιών τους!

Νικολής! Άτλαντας για όλα τα βάρη της ζωής μας!!! (Φωτο Judith Aσπασία Koning).

«Απ’ την στιγμή που θυμάμαι την ζωή μου, μου διηγούνταν η μάνα μου, από μικρό παιδί, δουλεύω! Σχολείο πήγα μόνο στην πρώτη τάξη και έμαθα να διαβάζω μοναχά… Από εφτά – οχτώ χρονώνε, παιδάκι ακόμα, ακολουθούσα τον πατέρα μου και την μάνα μου σε όλες τις αγροτικές δουλειές, γιατί ήμουνα και η πρώτη από όλα τους τα παιδιά. Βοηθούσα τη μάνα μου στο φούρνο το Μτζίτικο που είχε και έψενε το ψωμί το χωριό ολόκληρο! Πήγαινα οχτώ δέκα χρονώνε παιδί και φόρτωνα έξι δεμάτια μάζες το άλογο για να έχει η βαβά σου να κολλάει τον φούρνο!

Έσκαβα δίπλα – δίπλα με τον πατέρα μου κλούμια τα αμπέλια, τίναζα και μάζωνα τις ελιές, ακολουθούσα το ζευγάρι που σπέρναμε τα χωράφια και έσκαβα τις άκρες που δεν πήγαινε το αλέτρι, τρύγαγα τα αμπέλια και πάταγα και τα σταφύλια στην πατήρα, φύλαγα τις γίδες και τις προβατίνες! Μια φορά θυμάμαι, δεκαπέντε χρονώνε θα ήμουνα, όταν αλικοτίστηκε μια γίδα που έβοσκα στην Ακόνη που είμαστε και την έσφαξε ο παπούλης σου, έπειτα μου την φόρτωσε στο κεφάλι και πήγαμε απ’ την Ακόνη, μέσα απ’ την Μαντόνα, την Βράχα, το παλιό χωριό του Καρυώτη και τον Κούλμο στη Χώρα για να την πουλήσουμε στον χασάπη!!! Άλλη πάλι κακοτυχιά μου έγινε με το γέρικο άλογο που είχα όταν γυρνούσα στο χωριό φορτωμένο απ’ την Ακόνη και μου έπεσε και ψόφησε, όπως ήταν φορτωμένο στον Άϊ Θωμά… Η στενοχώρια μου ήταν αβάσταχτη για χρόνια… Ακόμη και τώρα στα γεράματα αυτή η σκηνή, όταν τη θυμάμαι, με συντρίβει…

Τα πάντα έκανα από μικρό παιδί! Ακόμη και στην Πούντα με έστελνε ο παππούλης σου το Μάη μήνα με τα πολλά χορτάρια, να καθίσω στην αχυροκαλύβα που είχαμε εκεί, δίπλα από κάτι Καρσάνικες και Καβαλισάνικες, και να βοσκήσω το άλογο να συνέλθει απ’ τις πολλές δουλειές που έκανε το χειμώνα! Ακόμη και την βοηθό της μαμής της Καρφάκως έκανα και ξεγενούσαμε τις γυναίκες!!! Σαν χειροδύναμη που ήμουνα με έβαζε και κράταγα τις γυναίκες απ’ τις μασχάλες για να της πάρει το παιδί! Και ενέσεις με έμαθε να κάνω, γι αυτό μέχρι τα γεράματά μου έκανα τις ενέσεις σε όλο το χωριό! Ούτε και όταν παντρεύτηκα τον πατέρα σου, σε ηλικία εικοσιδύο χρονώνε μπόρεσα να καθίσω στο σπίτι σαν νιόπαντρη έστω… Πήγα στο νέο μου σπίτι και βρήκα τρεις ακόμη κουνιάδους και δυο κουνιάδες, όλοι τους ανύπαντροι!!! Οι κουνιάδοι μεγάλα παιδιά και δεν είχαν εσώρουχο να φορέσουνε γυρνάγανε νύχτα μέρα με ένα τριτσωμένο παντελόνι… Πήγα στη Χώρα και πήρα δέκα μέτρα αλατζά και κάθισα και τους έφτιαξα! Έπειτα έπρεπε να φτιάξω δυο προίκες για τις κουνιάδες που ήταν της παντρειάς, αλλά και να κάνω συγχρόνως και όλες τις αγροτικές δουλειές… Και τις έφτιαξα μόνη μου κάνοντας όλες τις δουλειές απ’ το διασίδι μέχρι τον αργαλειό και το γήκο…

Aλυκές Αλέξανδρου. Ξυπόλητη δούλεψα και στο ματωμένο αγόϊ τ’ αλατιού!!! (Φωτογραφικό Λεύκωμα Τσιρίμπαση).

Όταν έκαμα εσάς τα έξι παιδιά μου τότε μπήκα ακόμη βαθύτερα στον όργο της δουλειάς! Έπρεπε να σας μεγαλώσω και όσο μπορούσα να μην σας λείψει τίποτα, όσα μπορούσε εκείνη την εποχή να προσφέρει κάθε γονιός. Να έχετε παπούτσια και ρούχα καθαρά για το σχολειό, σας έπλεγα στα χέρια μου ζελέδες, πήγαινα στην Κασιανή τη μοδίστρα και σας έφτιαχνα παντελονάκια για σας τα αγόρια και φουστανάκια για τα κορίτσια, πήγαινα στη χώρα και σας έπαιρνα ότι ρουχαλάκια άλλα χρειαζόσαστε με χίλιες οικονομίες για να μη σας λείψει τίποτα και να μην περάστε όσο στερημένα πέρασα εγώ σαν παιδί…

Αναγκάστηκα και έφτιαξα και εγώ φούρνο Μτζίτκο, όπως η βαβά σας, για να ψένει το ψωμί του όλο το χωριό και να παίρνω ξάϊ ένα καρβέλι από κάθε νοικοκυρά, για να είναι πάντα η μαλάθα μας γιομάτη καρβέλια και να έχετε ψωμί, γιατί το ψωμί με ζάχαρη και λάδι ήταν και το κολατσό σας και το δειλινό σας, αλλά και η αργανάδα σας για το καλοκαίρι με την ξεροσαρδέλα. Σηκωνόμουν πάντα θαμπά, το πρωί, χειμώνα και καλοκαίρι και έμπαινα μια δυο ώρες στον αργαλειό για να φτιάξω τα προικιά των τεσσάρων κοριτσιών μου τώρα, έφτιασα έξι προίκες με τούτα τα χέρια, δύο για τις κουνιάδες και τέσσαρες για τις κοπέλες μου! Έπειτα απ’ τον αργαλειό ξεκινούσα το άναμμα του φούρνου! Έξι ψησές την ημέρα έκανα και τον άναβα και τις έξι φορές!!!Και σαν τέλειωνα με το φούρνο έτρεχα στα κοντινά κτήματα στο χωριό και μάζωνα τις ελιές ή έσκαβα, τιάφιζα, ράντιζα, στρολόγαγα τ’ αμπέλια και έκοβα το Μάη μήνα με το κλαδευτήρι και με τη κοσά τα χορτάρια για να τα τεκιάσομε σανό.

Μαζί με την φουρνάρισσα έκανα και όλες τις αγροτικές δουλειές, όπως βλέπεις… Μια φορά φορτώθηκα στο κεφάλι την κάδη μέχρι την μέση χαλκό για να ραντίσομε τα αμπέλια και την γύριζα από αμπέλι σε αμπέλι φορτωμένη! Ακόμη φορτωνόμουνα εγώ την κάδη και η αδερφή μου, η θειά σου η Νικολέτα, την πατήρα και τις πηγαίναμε μια ώρα δρόμο στα αμπέλια, γιατί τότε δεν είχαν κοφίνια να κουβαλήσουν τα σταφύλια στο σπίτι, αλλά τα συγκεντρώναμε στο σταφλοκράτη στο αμπέλι και τα πατούσαμε εκεί και μεταφέρναμε τον μούστο στα άλογα μέσα σε ασκιά!

Άλλη μια φορά θυμάμαι που δεν είχαμε νερό και πηγαίναμε πίσω στην πηγή της Αρκολιάς να πλύνομε τα ρούχα όλων του σπιτιού, ή πηγαίναμε στον μεγάλο λόμπο με το τρεχούμενο νερό στο λαγγάδι της Δαφνοπαναγιάς στα Ασρπογερακάτα, που κατεβαίνει απ’ τον Κόντρο, τότε φορτωμένη με τον μεγάλο ξύλινο μαστέλο στο κεφάλι και με μουσκεμένα και ξεβγαλμένα στο σπίτι τα ρούχα, πήγα τόσο δρόμο στην Δαφνοπαναγιά και όταν έφτασα δεν είχα το κουράγιο ούτε να ξεφορτώσω τον μαστέλο και τον πέταξα, όπως ήτανε μαζί με τα ρούχα μέσα στον λόμπο… Άσε τα πλυσταριά το Πάσχα… Όλα τα χοντροσκούτια που σκεπαζόμαστε το χειμώνα, τα τσόλια που στρώναμε μπροστά στην γωνιά έπρεπε να τα πλύνομε. Πηγαίναμε τότε στην Κακαβούλα στο ποτάμι που έσπαγε κάτω απ’ το χωριό μας και έτρεχε τον Απρίλη μήνα και κάναμε ατελείωτες μπουγάδες, βράζαμε τις αλυσίβες και βάναμε μέσα και σμυρτιά για να μοσκοβολάνε τα ρούχα!

Νυδρί. Με τα καρβέλια στο κεφάλι! Το ψωμί της φαμελιάς! (Αρχείο Ελένης Κονιδάρη).

Τι να πρωτοθυμηθώ απ’ την τυραγνισμένη ζωή μου… Εκείνα τα ατελείωτα διασίδια το καλοκαίρι; Γνώριζα καλά την τέχνη του διασιδιού και του αργαλειού, μου τα είχε μάθει η μάνα μου, και έρχονταν σχεδόν όλες οι γυναίκες του χωριού και τους έφτιαχνα τα διασίδια και τα μπελονιάζαμε στα μτάρια και μετά πήγαινα και στα σπίτια τους και τους τα έστηνα στον αργαλειό! Αμ εκείνο το σπ(υ)ροδιάλεγμα τις ελιές; Πέρα απ’ το ότι μαζώναμε τις δικές μας τις ελιές όλο το χειμώνα μέσα στο κρύο και στη βροχή, περιμέναμε το Φλεβάρη πότε θα τελειώσουν το μάζεμα των ελιών τους οι μεγαλονυκοκυραίοι, όπως οι Καραπαναίοι απ’την Κατούνα και τρέχαμε στον Όμπολο και στη Βράχα για να μαζέψομε τα αργιολόγια, τις ελιές που ξέμεναν απ’ τις εργάτριές τους, ή πετιόνταν μακριά με το τίναγμα… Τις μαζεύαμε και κάναμε λίγο λαδάκι, που δεν έμπαινε στο οικογενειακό δεπόζιτο αλλά το πουλάγαμε στους εμπόρους και παίρναμε μια λύτρα γνέμα για τα προικιά των κοπελλώνε!

Και να σ’ πω κάτι, θυμάμαι χαρακτηριστικά τότε τα μάτια της, παρά τον πόνο, να θεριεύουν, να παίρνουν ύφος θριαμβευτικό, να ανοίγουν διάπλατα και με στεντόρεια φωνή να μου λέει: «Έκαμα τόσες δούλεψες στη ζωή μου… Δούλεψα όσο δέκα άντρες μέρα και νύχτα και, μα στο λέω βάνοντας το μεγαλύτερο όρκο «στη ζωή σας», πως ΔΕΝ απόστασα ποτέ μου…»

Τι να πει και τι να μολογήσει κανείς μπροστά σε ένα τέτοιο μεγαλείο ψυχής!!! «ΔΕΝ ΑΠΟΣΤΑΣΑ ΠΟΤΕ ΜΟΥ…»!!! Και πώς να αποστάσεις, ρε μάνα, αφού έκανες τα πάντα με την καρδιά σου, με τόση χαρά δόθηκες στην οικογένειά σου, με τέτοιο πάθος υπεράσπισες τα παιδιά σου! Όλα, μα όλα σου τα έργα ένα ΚΑΤΕΥΘΥΝΘΕΙΤΩ Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΜΟΥ σώκλειναν στα σωθικά τους! Μια τέλεια παράσταση της ψυχής και της καρδιάς σου! Και στη μνήμη σου και στην μνήμη τόσων μανάδων μας, που βαδίσατε στα ίδια βήματα της ξωμαχιάς, του μόχθου, του ιδρώτα και της προκοπής ΠΑΝΤΑ ΘΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΠΟΥ ΓΕΝΝΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Η ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ…

Κομηλιό! Στον όργο της δουλειάς μέχρι τα βαθιά γεράματα… Και ποτέ μου δεν απόστασα… (Φωτο Fritz Berger).

(H δημοσίευση είναι απόσπασμα απ’ το υπό δημιουργία βιβλίο μου με τίτλο «Η ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΣΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ…»).