Σαν σήμερα το 1940 συγκροτείται η χαφιέδικη «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ»

Φύλλο του «Ριζοσπάστη» που έβγαζε η «Προσωρινή Διοίκηση» (Πηγή: ΑΣΚΙ)

Σαν σήμερα το 1940 συγκροτείται η «Προσωρινή Διοίκηση του ΚΚΕ», που καθοδηγούταν από την Ασφάλεια.

Από τις αρχές του 1939 πύκνωσαν οι συλλήψεις δεκάδων στελεχών του ΚΚΕ. Στις αρχές του Μάη η Ασφάλεια έπιασε πολλά στελέχη του κόμματος, όπως τον Κώστα Θέο, μέλος της ΚΕ και βουλευτή του Παλλαϊκού Μετώπου, που είχε αποδράσει από την Ανάφη με άλλους επτά τον Απρίλη του 1937. Στα τέλη του Μάη συλλαμβάνονται και άλλα βασικά στελέχη. Τότε πιάστηκε και ο Νίκος Πλουμπίδης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ. Τον Οκτώβρη η Ασφάλεια ανακάλυψε δύο τυπογραφεία του ΚΚΕ, το ένα στην οδό Μιχ. Βόδα και το άλλο στην Ηλιούπολη.

Στα τέλη του Νοέμβρη συλλαμβάνονται ο Γιώργης Σιάντος, Γραμματέας της ΚΕ και ο Γρηγόρης Σκαφίδας, μέλος του ΠΓ της ΚΕ. Με το χτύπημα αυτό η φασιστική δικτατορία πέτυχε να ολοκληρώσει τη σύλληψη όλων σχεδόν των μελών της ΚΕ του ΚΚΕ που είχαν εκλεγεί στο 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ τον Δεκέμβρη του 1936.

Παρά τα σκληρά χτυπήματα από τη δικτατορία, το ΚΚΕ δεν έπαψε να υπάρχει και να δρα. Σε μια σειρά περιοχές και πόλεις της χώρας υπήρχαν και λειτουργούσαν κομματικές οργανώσεις. Προέκυψε η ανάγκη καθοδήγησης των οργανώσεων αυτών.

Για το σκοπό αυτό, μια ομάδα στελεχών του κόμματος που δεν είχαν συλληφθεί, όπως οι Δημήτρης Παπαγιάννης, Βαγγέλης Κτιστάκης, Χρήστος Κανάκης, Παναγιώτης Σαντής, Σταματίνα Βητσαρά, Γιώργος Ελληνούδης κ.ά. συγκρότησαν ένα κομματικό καθοδηγητικό κέντρο, με την καθοδήγηση του Νίκου Πλουμπίδη, που βρισκόταν κρατούμενος στο σανατόριο «Σωτηρία». Η ομάδα αυτή θεωρούσε τον εαυτό της σαν το νόμιμο συνεχιστή της Κεντρικής Επιτροπής και το κέντρο που σχημάτισε έμεινε γνωστό σαν «Παλιά Κεντρική Επιτροπή». Είχε δικό της τυπογραφείο και έβγαζε τον παράνομο «Ριζοσπάστη». Η δράση της συνεχίστηκε μέχρι τους πρώτους μήνες της κατοχής.

Το μεγαλύτερο όμως πλήγμα που δέχτηκε το ΚΚΕ ήταν ότι η δικτατορία μπόρεσε να δημιουργήσει την «Προσωρινή Διοίκηση», που εμφανιζόταν ως το καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος και αποτελούνταν από στελέχη του που πέρασαν στην υπηρεσία του ταξικού εχθρού. Η «Προσωρινή Διοίκηση» εξέδιδε και εφημερίδα με τον τίτλο «Ριζοσπάστης», ενώ πέτυχε να παγιδεύσει για ένα διάστημα σειρά στελεχών και μελών του Κόμματος, όπως τους δεσμώτες της Ακροναυπλίας και τον Ν. Ζαχαριάδη, που νόμιζαν ότι αυτή πράγματι εκπροσωπούσε την καθοδήγηση του ΚΚΕ.

Στη συγκρότηση της «Προσωρινής Διοίκησης» η ασφάλεια χρησιμοποίησε ορισμένα πρώην ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ που είχαν περάσει στην υπηρεσία της, όπως ο Μιχάλης Τυρίμος, μέλος της ΚΕ και βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου, ο Γιάννης Μιχαηλίδης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ, ο Μανώλης Μανωλέας, βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου κ.ά. Στη συνέχεια προσχώρησαν στην «Προσωρινή Διοίκηση» μια σειρά στελέχη που είχαν λυγίσει και είχαν γίνει πράκτορες της Ασφάλειας.

Η ύπαρξη των δύο κέντρων, της «Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής» και της χαφιεδικής «Προσωρινής Διοίκησης», που η μια κατηγορούσε την άλλη για χαφιέδικη, με τον «Ριζοσπάστη» που η καθεμιά έβγαζε για τον εαυτό της, δημιούργησε μεγάλη σύγχυση στις γραμμές του ΚΚΕ, καθώς και δυσπιστία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η κυριότερη από τις οργανώσεις που δρούσαν στην παρανομία, η «Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση Αθήνας», με καθοδηγητή τον Σπύρο Καλοδίκη, δρούσε αυτόνομα.

Οι διώξεις και οι βασανισμοί που γνώρισαν τα μέλη και τα στελέχη του ΚΚΕ στα χρόνια 1936-1940 ήταν πρωτοφανή στη μέχρι τότε διαδρομή του κόμματος. Σύμφωνα με μελετητές της περιόδου σε 45.000 υπολογίζονται οι κομμουνιστές, μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ, που πιάστηκαν και σε 2.000 περίπου οι μόνιμοι κρατούμενοι και εξόριστοι: 630 στην Ακροναυπλία, 220 στην Ανάφη, 230 στον Αϊ-Στράτη, 170 στην Αίγινα και την Κέρκυρα, 130 στη Φολέγανδρο, 500 στην Τρίπολη και σε άλλες φυλακές, 17 στο Ασβεστοχώρι, 50 στην Ιο, 50 στην Αμοργό και την Πύλο, διάφορες μικροομάδες στα σανατόρια της Αθήνας, της Πάτρας, της Κατερίνης κλπ..¹

Ως προς τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων της περιόδου αυτής, είναι χαρακτηριστικό ότι «από τις στερήσεις πέθαναν 64 (εις Άγιον Ευστράτιον 40, εις Ακροναυπλίαν 13, εις Φολέγανδρον 4, και εις άλλας ξερονήσους 7). Υπέστησαν διασάλευσιν των φρενών από τας κακουχίας και τα βασανιστήρια, 11 εις Ακροναυπλίαν και 5 εις Άγιον Ευστράτιον, και εις άλλους τόπους φυλακίσεως και εξορίας 100 άτομα, ενώ ησθένησαν βαρύτατα εξ άλλων νόσων 500 και πλέον άτομα».²

Πολλά στελέχη, μέλη και οπαδοί του ΚΚΕ στο διάστημα της δικτατορίας δεν άντεξαν στα κάθε λογής απάνθρωπα βασανιστήρια και υπόγραψαν «δηλώσεις μετανοίας». Οι δηλώσεις αυτές ήταν ένα απάνθρωπο και βάρβαρο μέσο που απέβλεπε στο χτύπημα του κύρους του κόμματος και στην εκμηδένιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, οπότε σωστά η ηγεσία του ΚΚΕ τάχθηκε από την αρχή ενάντια στην υπογραφή τέτοιων δηλώσεων.

Από όσους υπέγραψαν «δηλώσεις μετανοίας» λίγοι πέρασαν στην υπηρεσία της Ασφάλειας. Η μεγάλη τους πλειοψηφία εντάχτηκε στις γραμμές της Εθνικής Αντίστασης και αγωνίστηκε κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚΕ για την λευτεριά και την ανεξαρτησία της χώρας μας. Πολλοί απ΄ αυτούς έδωσαν και την ζωή τους.

Πηγή: Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ Α΄ Τόμος, 1918-1949, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.
______________________________
¹ Αλέκος Κουτσούκαλης, Η δεύτερη δεκαετία του ΚΚΕ, 1929-1939, σελ. 168
² Σπύρος Λιναρδάτος, Η 4η Αυγούστου, σελ. 371