Αγράμπελη η χιλιοτραγουδισμένη
Το παρακάτω κείμενο είναι μέρος δημοσίευσης για τον κανταδόρικο ύμνο της αγράμπελης του κ. Γεράσιμου Σωτ. Γαλανού στο portal της εφημερίδας Ημερήσιος Κεφαλλονιάς 11/12/2018.
Αιτία… το «συναπάντημα» με τη μοσχοβολισμένη λευκοντυμένη αγράμπελη των πολλών ονομάτων σε κάθε βήμα αυτή την εποχή….Αγράμπελη η φλογώδης, Αγραμπελίδα, Αγριάμπελη, Αγριαμπελίδα, Αμπελίδα, Αγριαμπελούδα, Αμπελίνα, Αλογάκι, Αϊγιάννης, Αγριοχελιδρονιά, Γλυκίδι, Γλικίγι (γλυκύγι), Γκουρπένι, Καλαμπελούδα, Κληματσίδα, Κλημαξίδα, Κούρμπενο, Κουρπενιά, Μπλετζίνα, Σακαϊόχορτο, Χαλαδρομιά, Χελιδονιά, Χελιδρονιά, Fragrant virgin’s bower, Fragrant clematis, Virgin’s-Bower, Vidiella, Tuoksukärhö, Clématite flame.
Αγράμπελη η χιλιοτραγουδισμένη
«Στην πληθώρα των κεφαλλονίτικων ασμάτων, εξέχουσα θέση κατέχει και το περίφημο άσμα της «Αγράμπελης». Πρόκειται για μια ποιητική σύνθεση οχτώ στροφών του Λευκάδιου ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη (1824-1879) με τίτλο «Η Αγράμπελη». Το ποιητικό κείμενο αφορά το άγριο αναρριχητικό φυτό αγράμπελη που συνομιλεί με τον πλάτανο. Ο Βαλαωρίτης ήταν κατεξοχήν επικός ποιητής και του άρεσε να χρησιμοποιεί τα στοιχεία της φύσης με συμβολικό χαρακτήρα στην ποίησή του και να τα ταυτίζει με ανάλογες δυνάμεις και γεγονότα. …Έτσι και η αγράμπελη συνομιλεί με το πλάτανο και δείχνοντας την αδυναμία της να στηριχτεί μόνη της, εφόσον είναι φυτό αναρριχητικό, αναγκάζεται και πιάνεται σε μεγάλα δέντρα και κορμούς.
Ο Βαλαωρίτης δίνει καθαρά την ερωτική διάσταση μεταξύ των δυο στοιχείων και στο τέλος κάνει την αγράμπελη να νιώθει νικημένη από αυτήν τη συνύπαρξη και να είναι πάντα υπόδουλη προς τον πλάτανο. Υπάρχει η κριτική θέση πως η αγράμπελη συμβολίζει τον απλό λαό και ο πλάτανος την εξουσία. Κατά συνέπεια η αγράμπελη –λαός θέλει την ισχυρή εξουσία για να οδηγηθεί και να στηριχτεί στην πρόοδό του. Κατά άλλους μελετητές δεν ισχύει αυτός ο συμβολισμός, αλλά πρόκειται για μια ερωτική επιθυμία ενός άρχοντα ευγενικής καταγωγής, ο οποίος στο ποίημα συμβολίζεται με τον άγριο πλάτανο, η δε αγράμπελη συμβολίζει τη νέα που προέρχεται από κατώτερη κοινωνική τάξη. Δηλαδή, στο ποίημα παρουσιάζεται έντονα η ταξική διαφορά, φαινόμενο σύνηθες για εκείνη την εποχή. Εκπληκτικοί στίχοι που δίνουν τη λύση στο τίμημα αυτής της ερωτικής βλέψης-επιθυμίας των δυο φυτών-συμβόλων είναι:
«…Τί κρῖμα, πὤδωκες, ξανθό βοτάνι,
γιά λίγο ψήλωμα τήν παρθενιά»
«Φτωχή κι ἀνύπανδρη στήν ἐρημιά σου
μοὔτανε τ᾿ ἄνθη σου κρυφή χαρά…»
Το ποίημα της Αγράμπελης
Λέγ᾿ ἡ ἀγράμπελη μυριανθισμένη,
στόν ἄγριο πλάτανο πού τή θωρεῖ
καί μέ τόν ἴσκιο του συχνοδιαβαίνει
πάντοτ᾿ ἐπάνω της, βράδυ κι αὐγή:
«- Δένδρο περήφανο, μέσ᾿ τόν ἀγέρα
τά φύλλα, οἱ κλῶνοι σου θρασομανοῦν·
βρίσκεις στενόχωρη τώρα τή σφαῖρα;
Τ᾿ ἄστρα τά σύγνεφα δέ σέ χωροῦν;
»Τρέχει στή ρίζα σου νεράκι κρύο
βυζαίνεις ἄκοπα τήν καταχνιά,
κι ἐμένα ζήλεψες σύ τό θηρίο,
γιατί μ᾿ ἐπότιζε λίγη δροσιά;
»Τί θέλεις πλάτανε, τί μοῦ γυρεύεις;
Διῶξε τόν ἴσκιο σου κι εἶμαι μικρή.
Τ᾿ ἄνθη μου ἐπάγωσαν, μήν τά παιδεύεις,
ἄσ᾿ τον τόν ἥλιο μου νά τά χαρεῖ…»
«- Ξανθή μου ἀγράμπελη, τί μέ φοβᾶσαι;
Θέλεις νά σέρνεσαι πάντα ὀρφανή,
μονάχη σου ἔρημη τή νύχτα νἆσαι,
νἄχεις κρεβάτι σου λιθάρια, γῆ;
»Τ᾿ ἄνθη ζευγάρωσε μέ τήν ἀνδρειά μου,
γένου βασίλισσα κι ἐγώ θρονί,
στηλώσου ἐπάνω μου…, στήν ἀγκαλιά μου
κάθε ἄλλο λούλουδο θά σέ φθονεῖ…»
Τήν ἐξεγέλασε τ᾿ ἄγριο πλατάνι,
τήν ἐπερίπλεξε μέσ᾿ τά κλαριά….
Τί κρῖμα, πὤδωκες, ξανθό βοτάνι,
γιά λίγο ψήλωμα τήν παρθενιά!
Φτωχή κι ἀνύπανδρη στήν ἐρημιά σου
μοὔτανε τ᾿ ἄνθη σου κρυφή χαρά·
Τώρα θ᾿ ἁρπάζουνε τή μυρωδιά σου
τά νέφη κι ὁ ἄνεμος ποὖσαι κυρά.
Η υπέροχη μελωδία
Φαίνεται πως γύρω στα 1885 το ποίημα μελοποιήθηκε με μουσική που υπηρετεί σωστά το στίχο, το δε μουσικό ύφος της είναι καθαρά επτανησιακό, δηλαδή, κρατά το μεγαλόπρεπο τρόπο της επτανησιακής γραμμής.
Η μουσική υπηρετεί έντεχνα χορωδιακά άλλοτε τις τέσσερις ή και άλλοτε τις πέντε στροφές από τις οχτώ που έχει όλο το ποίημα.
Πρόκειται για ένα σπουδαίο τραγούδι που αγαπήθηκε πολύ στην Κεφαλονιά και δεν έλειψε ποτέ από τα προγράμματα των ντόπιων χορωδιών».
(Μας στάλθηκε από αναγνώστρια με αφορμή πρόσφατη ανάρτηση για την Αγράμπελη με τίτλο «Απλώνεται και ευωδιάζει την εποχή αυτή η Αγράμπελη»)
