Πέτρινα γεφύρια στο νησί της Λευκάδας (Το μονότοξο γεφύρι στον Επίσκοπο Νικιάνας)

Τα πέτρινα γεφύρια του νησιού της Λευκάδας δεν διαθέτουν σίγουρα τη μεγαλοπρέπεια και αρχιτεκτονική αξία των πέτρινων γεφυριών που απαντώνται αλλού ανά την Ελλάδα, ιδιαίτερα στην περιοχή της Ηπείρου. Έχουν όμως τη δική τους ιστορική και πολιτισμική αξία για τον τόπο μας. Επανερχόμαστε για τα πέτρινα γεφύρια της Λευκάδας με κάποια συμπληρωματικά στοιχεία σε παλιές μας αναρτήσεις ως προς τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά που τα πήραμε από το site petrinagefiria.com, με αφορμή και την καλύτερη πλέον φωτογράφηση μετά τον καθαρισμό του γεφυριού στον Επίσκοπο Νικιάνας, που θα πρέπει να είναι και το μεγαλύτερο πέτρινο γεφύρι του νησιού μας.

Το γεφύρι βρίσκεται στην τοποθεσία Επίσκοπος, δίπλα ακριβώς από τον επαρχιακό δρόμο Λευκάδας – Νυδριού, ο οποίος διέρχεται πλέον από το νεόκτιστο γεφύρι που είναι κολλητά με το παλιό. Κανείς εξ όσων έχουμε ρωτήσει δεν γνωρίζει πότε ακριβώς έγινε. Tο γεφύρι αποτελεί σήμερα το φυσικό σύνορο των κοινοτήτων Νικιάνας και Λυγιάς του Δήμου Λευκάδας.

Συντεταγμένες: N 38° 46΄10,0΄΄ E 020° 43΄16,3΄΄. Υψόμετρο: 9. Παρακείμενα Κτίσματα: Τσιμεντένια γέφυρα. Μορφή: Μονότοξο. Άνοιγμα Τόξου: 8,10 μ.. Ύψος Τόξου: 6,20 (4,80 +1,40) μ.. Μήκος Καταστρώματος: 15,00 μ.. Πλάτος Καταστρώματος: 4,20 μ.. Κατάσταση: Καλή.

Το σχετικά μεγάλο άνοιγμα και ύψος του τόξου του γεφυριού μαρτυρούν ότι ο χείμαρρος της Ακόνης κατέβαζε παλιότερα πολύ περισσότερα νερά από σήμερα που έχουν εγκαταλειφθεί σε μεγάλο βαθμό οι καλλιέργειες και ο τόπος έχει λογκώσει. Έχουμε μάλιστα ακούσει, χωρίς να το έχουμε διασταυρώσει, ότι παλιά ο χείμαρρος είχε παρασύρει δύο άτομα στην προσπάθειά τους να διασώσουν κάποια ζώα.

Πέτρινα θολωτά γεφύρια της Λευκάδας (Μέρος Α΄)

Πάμε όμως να δούμε σύντομα κάποια από τα πέτρινα θολωτά γεφύρια του τόπου μας, με τα λιγοστά ομολογουμένως στοιχεία που διαθέτουμε:

Το γεφύρι βρίσκεται στην περιοχή «Λαγκάδα». Αποτελούσε τμήμα του παλιού Επαρχιακού δρόμου, που ακολουθούσε την ΒΑ παραλία ως τη περιοχή «Ποτισιές». Όλα αυτά σήμερα είναι αναξιοποίητα και θαμμένα πίσω από τις καταπατήσεις και την αδιαφορία δυστυχώς…

Συντεταγμένες: N 38° 48΄15,2΄΄ E 020° 37΄56,8΄΄. Υψόμετρο: 8. Μορφή: Μονότοξο. Άνοιγμα Τόξου: 8,00 μ.. Ύψος Τόξου: 4,90 (3,60 + 1,20) μ.. Μήκος Καταστρώματος: 20,00 μ.

Έχουμε πληροφορηθεί χωρίς όμως να μπορέσουμε να το διασταυρώσουμε, ότι ο μάστορας που το κατασκεύασε ήταν ντόπιος. Ασπρογέρακας λεγόταν στο επίθετο και το παρατσούκλι του ήταν Μπίλας.

Για το γεφύρι γράφει ο Χρίστος Γ. Ροντογιάννης (Λαογραφικά στοιχεία των Τσουκαλάδων): «… Το μεγάλο λαγκάδι που κατεβαίνει από τον Φρυά και πλαταίνει όσο να φθάσει στην άμμο έχει τις εκατέρωθεν πλαγιές του κατάφυτες από πεύκα και σχοίνα. Ένα γραφικό πέτρινο γεφύρι, που βρίσκεται πενήντα μέτρα πιο κάτω από τον σημερινό επαρχιακό δρόμο, ήταν το όριο της περιοχής του χωριού μας. Στην μια άκρη του γεφυριού υπήρχε ένα όμορφο πέτρινο στάδιο που έγραφε επάνω τον αριθμό 10. Δέκα χιλιόμετρα από την πόλη της Λευκάδας. Ο επαρχιακός δρόμος ήταν τότε πολύ στενός. Λέγεται ότι έφταναν κάρα μέχρι εκεί.»

Οι παρακάτω παλιές φωτογραφίες του γεφυριού είναι από ανάρτηση του Αιθεροβάμονα στην σελίδα μας.

Ο ίδιος άνθρωπος που μας έδωσε τις πληροφορίες για τον κατασκευαστή του πιο πάνω γεφυριού μάς έκανε λόγο για ένα πανέμορφο γεφύρι με τρεις καμάρες που βρισκόταν στον επαρχιακό δρόμο μεταξύ Βλυχού και Νυδριού. Είχε επιχωματωθεί στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, όταν κατασκευάστηκε ο επαρχιακός δρόμος.

Πιθανολογούμε ότι είχαμε φωτογραφήσει το γεφύρι το Δεκέμβρη του 2008 κατά τη διάρκεια άλλων εργασιών στην περιοχή αυτή και προτού τελικά επιχωματωθεί εκ νέου. Το χαρακτηρίζαμε τότε, χωρίς να ξέρουμε, ως «μέρος αρχαίων κτισμάτων». (Δες εδώ).

Δεν είμαστε απόλυτα σίγουροι, ίσως κάποιος από τους αναγνώστες μας βλέποντας και τις φωτογραφίες να μπορέσει να προσθέσει περισσότερα.

Βρίσκεται στη θέση «Μαρίτσα», στο δρόμο Λαζαράτων – Αλεξάνδρου, κάνα χιλιόμετρο πριν το παλιό Δημοτικό Σχολείο Αλεξάνδρου. Δεν διακρίνεται δυστυχώς πια από το δρόμο, αφού έχει επικαλυφθεί από τη διαπλάτυνση του δρόμου και το νέο γεφύρι που φτιάχτηκε στη θέση αυτή. Θα πρέπει να κατέβει κανείς μέχρι την κοίτη του λαγκαδιού για να το δει.

Θολωτό, μονότοξο, με μικρό άνοιγμα αλλά μεγάλο σχετικά ύψος. Συντεταγμένες: N 38° 45΄18,8΄΄ E 020° 41΄07,8΄΄. Υψόμετρο: 368. Συντήρηση: 2009 (τσιμεντώθηκε). Μορφή: Οδογέφυρο

Πέτρινα θολωτά γεφύρια της Λευκάδας (Μέρος Β΄)

Μας έγραφε αναγνώστης μας (Θανάσης Μ.), για το γεφύρι αυτό: «Με το σημείωμα αυτό θέλω συμπληρωματικά να επισημάνω ότι στη σ. 181 του βιβλίου «Άνθια Αηπετρίτικα» του καλού μας φίλου Στάθη Μαργέλη υπάρχει αναλυτικό κείμενο για το πέτρινο μονότοξο γεφύρι του Ρουπακιά που συνέδεε το χωριό με το Νικολή, στο οποίο δίνονται πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

Αντιγράφουμε από το βιβλίο του Στ. Μαργέλη: «Ένα από τα σημαντικότερα, στο είδος του, μνημείο όχι μόνο στην περιοχή αλλά και σε ολόκληρη τη Λευκάδα, είναι το γεφύρι του Ρουπακιά. Είναι πέτρινο, μονότοξο και χτισμένο σε ένα σημείο που στενεύει πολύ η κοίτη του ποταμού, μέσα στο παλιό και ερειπωμένο χωριό του Ρουπακιά, δίπλα ακριβώς στο δρόμο.

Το μήκος του γεφυριού είναι σχετικά μικρό, 10.60 μέτρα και το πλάτος του 3.20 μέτρα. Το ύψος του, από την κοίτη του ποταμού μέχρι το εσωτερικό μέρος της καμάρας, είναι 7.30 μέτρα ενώ μέχρι το δρόμο επάνω 7.90 μέτρα. Το άνοιγμα του τόξου, η απόσταση δηλαδή από τον ένα στον άλλο κάθετο τοίχο του γεφυριού, είναι 8.60 μέτρα ενώ κάτω ακριβώς από το γεφύρι υπάρχει ένας μικρός καταρράκτης.

Στη συνέχεια, λίγο πιο κάτω, υπάρχει ένας τεράστιος βάραγγας (βαθούλωμα) στην κοίτη που κρατάει νερό όλο το χρόνο, και αμέσως μετά ένας μεγαλύτερος καταρράκτης ο οποίος είναι όμως αθέατος, κρυμμένος κάτω από τα φυλλώματα των δέντρων. Στο σημείο αυτό η κοίτη του ποταμιού είναι λαξεμένη σε έναν τεράστιο μονοκόμματο βράχο με κάθετα τοιχώματα στον οποίο πατάει η βάση του γεφυριού.

Λόγω αυτής της στενότητας της κοίτης, τα δέντρα που φυτρώνουν στις όχθες του, λίγο πιο κάτω, ενώνουν τα κλαδιά τους οπότε κάνουν αθέατη την κοίτη, ενώ το ποτάμι τρέχει κάτω από μια πράσινη αψίδα από τα φυλλώματα των δέντρων. Κάποιος που περνάει από ΄κει, και δεν γνωρίζει το σημείο, μπορεί να μην πάρει είδηση ούτε το γεφύρι ούτε το ποτάμι, γιατί το μόνο που βλέπει είναι ένας δρόμος προς τα Σταυρωτά και λίγο πιο κάτω πολλά και πυκνά δέντρα. Αυτό, βέβαια, μπορεί να συμβεί μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες, γιατί το χειμώνα είναι τόση η βοή από την κατεβασιά του ποταμού που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο.

Αυτή ακριβώς η βοή ήταν που δεν άφηνε όποιον φιλοξενούνταν το χειμώνα στο Ρουπακιά να ησυχάσει τη νύχτα και στην ερώτησή του το πρωί στους άλλους πως τους άφησε το ποτάμι να κοιμηθούν, έπαιρνε τη χαρακτηριστική απάντηση «ποιο ποτάμι;». Είχαν απομονώσει τόσο το βουητό στο μυαλό τους που δεν το άκουγαν καθόλου.

Το γεφύρι, όπως διηγούνταν οι παλιότεροι, χτίστηκε επί δημαρχίας Σίδερη και είχε παραπέτα δεξιά και αριστερά, οπότε το ωφέλιμο πλάτος του ήταν πολύ στενότερο από το σημερινό. Αυτά τα παραπέτα, όπως προανέφερα, τα ξύλωναν οι νέοι της εποχής και έριχναν τις πέτρες τους στα βατράχια, ώσπου τα ισοπέδωσαν τελείως.

Το γεφύρι του Ρουπακιά ήταν αρχικά το μοναδικό γεφύρι του ποταμιού από τη Βασιλική, που είχε το δικό της, μέχρι τις πηγές του. Αργότερα έγιναν τα γεφύρια που εξυπηρετούσαν τα χωριά Νικολή και Άη Βασίλη και τελευταία τα δυο του κάμπου για Σύβρο και Κοντάραινα.

Παρόλο που δεν έχει συντηρηθεί ποτέ το γεφύρι, κρατιέται αρκετά καλά και σήμερα χρησιμοποιείται άνετα από τρακτέρ και αγροτικά αυτοκίνητα. Πριν λίγα χρόνια, η κάτω πλευρά του είχε γεμίσει κισσούς που έπεφταν χαμηλά στην καμάρα και έκαναν το γεφύρι αθέατο. Οι ρίζες των κισσών προχωρούσαν ανάμεσα στις πέτρες και ήταν επικίνδυνο να ξεκλειδώσουν όλο το γεφύρι και να το σωριάσουν κάτω. Ευτυχώς ενδιαφέρθηκε ο τότε αντιδήμαρχος Τάκης Μαργέλης που έστειλε ένα μηχάνημα και καθάρισε τους κισσούς κι έτσι γλύτωσε την κατάρρευση και το γεφύρι ξανάγινε ορατό.

Επειδή το γεφύρι του Ρουπακιά είναι σημαντικό μνημείο της Λευκάδας, είναι απαραίτητο να συντηρηθεί, για να αντέξει στο χρόνο. Η σωστή συντήρηση πρέπει να γίνει με μελέτη και επίβλεψη υπευθύνων. Μια γρήγορη, όμως, και ολιγοέξοδη συντήρηση θα ήταν: Να πέσει μια τσιμεντένια ώστε να προφυλάσσει τον κορμό του γεφυριού από τη βροχή και να κρατήσει πολύ περισσότερο. Θα πρέπει επίσης, να μπουν σιδερένια κάγκελα δεξιά και αριστερά ώστε να προφυλάσσουν τους επισκέπτες από πιθανή πτώση».

Πάμε να δούμε λίγο την ιστορία αυτού του ενετικού γεφυριού μέσα από μαρτυρίες ντόπιων, όπως τις κατέγραψε στην εδώ παρέμβασή της το 2011 η τ. Δήμαρχος Καρυάς κα. Σεβαστή Κωνσταντινίδη – Ρεκατσίνα, που γράφει επίσης, μεταξύ άλλων, ότι «το τοπίο στην ευρύτερη περιοχή ΜΑΡΚΟΥΣ, συνθέτουν και άλλα πέτρινα γεφύρια, αρκετοί νερόμυλοι, ανεμόμυλοι, πηγαία νερά, πλατάνια, αιωνόβιες ελιές…»:

Ο Πιατσανίτης (καταγόμενος από τους Πηγαδησάνους) Φώντας Σάντας καταθέτει τις δικές του μνήμες και γνώσεις για την περιοχή. Για το γεφύρι Μάρκους λέει πως μαζί με τα άλλα δύο γεφύρια της Κακαβούλας και της Λαλιάς που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους κατασκευάσθηκαν από τον ίδιο Ενετό εργολάβο που τα διακόσμησε τοποθετώντας στο κέντρο του θόλου, το θυρεό (έμβλημα) των ενετών, το λιοντάρι: «Ο εργολάβος που πιθανολογείται ότι ονομαζόταν Μάρκους, κατασκεύαζε – διάνοιγε τον παλιό επαρχιακό δρόμο (που περνούσε κάτω από τους Πηγαδισάνους). Έστησε το εργοτάξιό του στην περιοχή εξαιτίας της ύπαρξης του νερού. Αργότερα όταν οι Ενετοί έφεραν το λινάρι στη Λευκάδα για να μπορούν να το κατεργασθούν έφτιαξαν στην περιοχή, σκάβοντας, χωμάτινες δεξαμενές (τα Λινοβρόχια) για να συλλέγουν το νερό και μέσα να μουσκεύουν το λινάρι για να μαλακώσει και να μπορεί να δουλευτεί (διαχωρισθεί) …».

Βρίσκεται πιο πάνω από το προαναφερόμενο γεφύρι Μάρκους.

Να αναφέρουμε ότι η φωτογράφηση είναι πολλές φορές δύσκολη, αφού όλα σχεδόν τα παλιά γεφύρια είναι πνιγμένα από τους κισσούς και τα κάθε λογής άλλα δεντράκια. Δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για το γεφύρι της Κακαβούλας ή της Λαλιάς που αναφέρει πιο πάνω ο Πιατσανίτης Φώντας Σάντας.

Ένα ακόμη παλιό πέτρινο γεφύρι που πέσαμε πάνω του πρόσφατα βρίσκεται στον παλιό Ενετικό δρόμο Καρυάς-Σφακιωτών.

Το γεφύρι βρίσκεται μέσα στο χωριό και γεφυρώνει το ρέμα «Κατουρλού». Το άνοιγμα του τόξου του είναι σχετικά μικρό.

Ένα ακόμη πέτρινο θολωτό γεφύρι που έχει διασωθεί βρίσκεται στην μπασιά της Εγκλουβής, στον επαρχιακό δρόμο που συνδέει το χωριό με την Καρυά, την «καινόργια στράτα» όπως την έλεγαν οι παλιοί.

Γεφυρώνει το λαγκάδι του «Κότσιφα», που ξεκινάει από τον Αμμόκαμπο και ενώνεται με τον Δημοσάρι. Ένα από τα τρία «ομορφολάγκαδα στο πράσινο χωμένα που ζώνουν το χωριό» (Γιάννης Αθηνιώτης, «Οδοιπορικό Λευκάδας», Λευκάδα 1989). Τα άλλα δύο είναι το «Περγκούλι» και το λαγκάδι «τ΄ Άη Νικόλα».

Βρίσκεται στο κάτω μέρος του χωριού.

Κλείνοντας τέλος το Β΄ Μέρος και με την υπόσχεση να επανέρθουμε, αφού παρά τους αρχικούς μας ενδοιασμούς θα πρέπει να σώζονται αρκετά ακόμη πέτρινα γεφύρια στο νησί μας, να προσθέσουμε ακόμη αυτά που μας έγραψε ο Ηλίας Τ. στο fb:

«Στην Εξάνθεια τα πέτρινα γεφύρια θα πρέπει να είναι τρία. Ένα αυτό στα Μαγαζά, ένα στα Λαπαίϊκα και ένα στο Μα΄το (;) χωράφι. Για τα δύο πρώτα είμαι απόλυτα σίγουρος και για το τρίτο δεν πρέπει να κάνω λάθος. (Υπάρχει άλλο ένα αλλά δεν είναι θολωτό. Είναι ακριβώς εκεί που ξεκινάει απ΄ τον δημόσιο δρόμο ο δρόμος για τα Μανθιάτα»).