Γεωλογικός Νεοτεκτονικός χάρτης Νήσου Λευκάδας – Δημιουργία Σκιασμένου Ανάγλυφου¹ (του Γιάννη Σ. Βλάχου)

Κάντε κλικ στο χάρτη για μεγέθυνση

Του Γιάννη Σ. Βλάχου

Οι χάρτες εδάφους αποτελούνται συχνά από ένα σκιασμένο ανάγλυφο μαζί με άλλα θεματικά στρώματα που σκοπό έχουν να δημιουργήσουν αισθητικά ευχάριστους και σαφείς χάρτες φυσικής γεωγραφίας. Η απεικόνιση του ανάγλυφου μιας περιοχής, ο τρισδιάστατος χαρακτήρας των δεδομένων και η μορφή της συνέχειας τους στον γεωγραφικό χώρο, καθιστούν τη απεικόνισή του μια από τις δυσκολότερες χαρτογραφικές διαδικασίες. Η απεικόνιση του εδάφους ουσιαστικά λειτουργεί σαν υπόβαθρο στον χάρτη, και αλληλεπιδρά με τα σύμβολα των υπολοίπων θεματικών πληροφοριών του χάρτη.

Ενώ το σκιασμένο ανάγλυφο είναι το βασικό στοιχείο για την αναπαράσταση της γεωμορφολογίας στους χάρτες εδάφους, δεν αρκεί. Για να δημιουργηθεί μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα το σκιασμένο ανάγλυφο συνήθως συνδυάζεται με ένα πρόσθετο στρώμα μιας ψηφιακής εικόνας, όπως μια ορθό εικόνα, ή μια θεματική εικόνα χάρτη με ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά ή θέματα (γεωλογία, τοπογραφία, βλάστηση) που αφενός μεταφέρεται η πληροφορία, αφετέρου προσδίδει ένα αισθητικό αποτέλεσμα.

Οι συνήθεις τρισδιάστατες αναπαραστάσεις σκιασμένων αναγλύφων χρησιμοποιούν ως επικάλυψη, παλιότερους τοπογραφικούς χάρτες ιστορικούς κλπ, οι οποίοι βρίσκονται αναρτημένοι στο διαδίκτυο. Οι (θεματικοί) γεωλογικοί χάρτες προτιμούνται γιατί λόγω της ποικιλίας των χρωμάτων προσφέρουν ένα αισθητικά ευχάριστο αποτέλεσμα.

Ο Γεωλογικός Νέο τεκτονικός χάρτης της νήσου Λευκάδας, των ΛΕΚΚΑΣ, Ε., ΔΑΝΑΜΟΣ, Γ. & ΛΟΖΙΟΣ, Σ. αναφέρεται με ημερομηνία έκδοσης το 1999, είναι κλίμακας 1/100.000 και χρησιμοποιεί σαν υπόβαθρο τον αντίστοιχο σε κλίμακα φύλλο χάρτη ΛΕΥΚΑΔΑ της ΓΥΣ.

Εν προκειμένω έγινε αντιγραφή του χάρτη² με βάση τη εικόνα η οποία είναι ανηρτημένη στην προσωπική σελίδα του δρα Ευθύμη Λέκκα. Εξυπακούεται ότι διατηρείται κάθε δικαίωμα στους συντάκτες του χάρτη, προϊόν παρατηρήσεων πεδίου, βιβλιογραφικών και επιστημονικών δεδομένων. Για τη καλλίτερη κατανόηση του χάρτη υπάρχει η σχετική δημοσίευση «Νέο τεκτονική δομή και εξέλιξη της νήσου Λευκάδας», τη οποία μπορεί κανείς να βρει εδώ. Περιληπτικά: «Περιγράφονται αναλυτικά οι γεωλογικοί σχηματισμοί που συμμετέχουν στη γεωλογική δομή της νήσου Λευκάδας, καθώς και τα κύρια χαρακτηριστικά της νέο τεκτονικής δομής» (Λέκκας Ε, Δανάμος Γ. & Λοζιός Σ.).

Θα ήθελα ωστόσο να σταθώ λίγο στη επιλογή των χρωμάτων των γεωλογικών σχηματισμών, καθώς επίσης και στα τεκτονικά & τα τεχνικό γεωλογικά σύμβολα που δημιουργήθηκαν ούτως ώστε να είναι παρόμοια με αυτά του χάρτη, σύμβολα συνήθη σε γεωλογικούς – τεκτονικούς χάρτες. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται για τους σχηματισμούς και τα πετρώματα στους γεωλογικούς χάρτες επιλέγονται με φάση τον γεωλογικό χρόνο σχηματισμού τους. Σε έναν γεωλογικό χάρτη η κατανομή και η αποτύπωση πάνω στο υπόβαθρο των γεωλογικών ενοτήτων και των πετρωμάτων ή γεωλογικών σχηματισμών υπάρχουν συγκεκριμένα διεθνή πρότυπα. Παρόμοια και οι τεκτονικές δομές, όπως ρήγματα και άξονες πτυχών και διάφορα τεκτονικά σύμβολα. Θα πρέπει να ακολουθούν τη λογική και τη μεθοδολογία απεικόνισης των γεωλογικών χαρτών που λίγο πολύ έχει επικρατήσει σε όλο τον κόσμο. Άρα για «αναγνωριστούν» τα χρώματα της ψηφιοποιημένης εικόνας έπρεπε να προσδιοριστεί o γεωλογικός χρόνος σχηματισμού των πετρωμάτων ή γεωλογικών σχηματισμών με βάση την απόχρωση και το είδος του κάθε σχηματισμού από το υπόμνημα. Αυτό είναι μια χρονοβόρα διαδικασία για κάποιον που δεν είναι γεωλόγος. Το κείμενο «Νέο τεκτονική δομή και εξέλιξη της νήσου Λευκάδας» που συνοδεύει τον χάρτη δίνει κάποιες πληροφορίες για τη γεωλογική δομή της Λευκάδας αλλά αυτές δεν αρκούν. Χρήσιμο για τον προσδιορισμό του γεωλογικού χρόνου γέννησης των δομών στάθηκε το βιβλίο του Ιωάννη Μπορνόβα: «Η Γεωλογία της Νήσου Λευκάδος. Οι πληροφορίες που αντλήθηκαν από εκεί βοήθησαν να επιλεγούν τα χρώματα από τον αντίστοιχο πίνακα της Επιτροπής του Παγκόσμιου Γεωλογικού Χάρτη, που συνοδεύεται από τον RGB κώδικα των χρωμάτων.

Τα πολύγωνα των γεωλογικών σχηματισμών στη εικόνα του γεωλογικού – νέο τεκτονικού χάρτη επί θέτονται σαν διαφάνειες επάνω από το χαρτογραφικό υπόβαθρο της ΓΥΣ και είναι εύκολο να το διαπιστώσει κανείς. Στον χάρτη σαν χωρική πληροφορία τοποθετήθηκαν μόνο οι οικισμοί. Στον αρχικό χάρτη δεν απεικονίζονταν τα νησιά Μεγανήσι, Κάλαμος και Καστός τα οποία ανήκουν και αυτά στον δήμο Λευκάδας. Ενημερώθηκαν με βάση το είδος των γεωλογικών σχηματισμών που αναγνωρίστηκαν από το υπόμνημα του αρχικού χάρτη, από τον χάρτη του ΙΓΜΕ και προστέθηκαν και αυτά. Αυτό ίσως να λογισθεί ως αυθαιρεσία, αλλά ο χάρτης απομακρύνεται από τη σφαίρα της γεωλογίας και της σεισμολογίας, και μετατοπίζεται στο χώρο εικόνας και της εντύπωσης.

Ένας τρισδιάστατος χάρτης μπορεί να δημιουργηθεί στο Blender³ χρησιμοποιώντας δύο εικόνες: έναν θεματικό χάρτη της περιοχής ενδιαφέροντος και ένα ψηφιακό υψομετρικό μοντέλο εδάφους (ΨΥΜΕ) που καλύπτει την περιοχή. Το Blender δεν διαβάζει χωρικά αρχεία, δεν είναι GIS⁴. Αντί για αυτό, το τροφοδοτούμε με τη μορφή απλών εικόνων κλίμακας του γκρι σε μία από τις κοινές μορφές ψηφιακών εικόνων (raster): TIFF, JPEG ή PNG. Θα διαβάσει τις ανοιχτόχρωμες περιοχές ως υψηλά υψόμετρα, τις σκουρόχρωμες περιοχές ως χαμηλά υψόμετρα. Για το τρισδιάστατο μοντέλο του σκιασμένου ανάγλυφου χρησιμοποιήθηκε η συλλογή Shuttle Radar Topography Mission (SRTM) 30 m που κυκλοφορεί ελευθέρα στο διαδίκτυο.

Καθώς η σκίαση του ανάγλυφου, είναι μια ποιοτική μέθοδος τοπογραφικής οπτικό ποίησης (δεν δίνει απόλυτες υψομετρικές τιμές), τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο μέρος δημιουργών χαρτών έχει επικεντρωθεί σε τρόπους και μεθόδους αναπαράστασης του σκιασμένου ανάγλυφου μεμονωμένα. Άλλοι πάλι λόγω της στενής σχέσης του χάρτη με την τέχνη της οπτικής αναπαράστασης δίνουν προτεραιότητα σε αυτό, ανεξάρτητα από τις πληροφορίες που μεταφέρει ο χάρτης. Ο σκοπός ενός χάρτη εξαρτάται αποκλειστικά από το πόσο αποτελεσματικά μεταφέρει τις πληροφορίες, αλλά και από το πώς φαίνεται αισθητικά. Ο χάρτης περιγράφει το χώρο. Δεν είναι μια απλή καλλιτεχνική εικόνα του χώρου.
__________________________________________________
¹ Πρώτη δημοσίευση στην εξαμηνιαία έκδοση επιστημών του χώρου Γεωγραφίες
² Για τη ψηφιοποίηση και τη οπτικό ποίηση των οντοτήτων (γεωλογικοί σχηματισμοί, και τεκτονικές δομές του χάρτη) έγινε γεωαναφορά της εικόνας και ορίστηκε ως προβολικό σύστημα αναφοράς το ΕΓΣΑ 87. Ο χάρτης ψηφιοποιήθηκε στο Qgis.
³ Το Blender είναι ένα δωρεάν και ανοιχτού κώδικα σύνολο εργαλείων λογισμικού γραφικών 3D υπολογιστή Για να είναι κατάλληλα τα δεδομένα για να εισαχθούν στο περιβάλλον του Blender με σκοπό να δημιουργηθεί μια τρισδιάστατη επιφάνεια θα πρέπει πρώτα να τροποποιηθούν σε ένα λογισμικό GIS.
⁴ Λογισμικό Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών.