Πορίσματα μελέτης οστεολογικού υλικού από τα Αρχαία Νεκροταφεία της Λευκάδας

Ερευνημένες θέσεις στο βόρειο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης

Παλαιοδημογραφική-παλαιοπαθολογική μελέτη με σκοπό τη συντήρηση και προστασία του ανθρωπολογικού υλικού από τις ανασκαφές της Λευκάδας, αναφέρει ότι οι αρχαίοι Λευκάδιοι έπασχαν από σημαντικές ασθένειες των οστών στην διάρκεια τη ζωής τους, με το προσδόκιμο ζωής για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να φτάνει τα 30-40 έτη.

Τα διάφορα κατάγματα, η περιόστωση, οι αρθροπάθειες, η οστεοποίηση μαλακών ιστών, η εμφάνιση πορώδους στο κρανίο, η υποπλασία της αδαμαντίνης, η τερηδόνα, η οδοντική πλάκα, η περιοδοντική νόσος και η ανώμαλη φθορά των δοντιών, ήταν οι πιο συχνές. Αυτό αποδεικνύεται από το οστεολογικό υλικό και την αρχαιολογική πληροφορία που συγκεντρώθηκε από ανασκαφικές έρευνες στο βόρειο Νεκροταφείο της αρχαίας Λευκάδας που πραγματοποιήθηκαν την διετία 2016-2018 και παρείχαν άφθονο υλικό καλής διατήρησης.

Η μελέτη προϊόν συνεργασίας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδος και του Εργαστηρίου Παλαιοντολογίας και Στρωματογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών¹, εξέτασε 10.069 δείγματα, τα οποία ανήκαν σε 119 άτομα, από ανασκαφές σε τρία διαφορετικά οικόπεδα. Στο οικόπεδο Χ. Γιωργάκη στην περιοχή του Καλλιγωνίου, στο οικόπεδο Μικρώνη- Λογοθέτη στη θέση Μπέης καθώς και στο όμορο ακίνητο ιδιοκτησίας Γ. Αραβανή.

Μετά την ανάταξη του οστεολογικού υλικού ο αριθμός των ανήλικων ατόμων αντιστοιχούσε σε 19 από τα 119 άτομα που εξετάστηκαν συνολικά σε ποσοστό 16%, με το υπόλοιπο 84% να ανήκει σε ενήλικα άτομα. Στο γενικό σύνολο του πληθυσμού προσδιορίστηκαν 49 άρρενα (49,5%) και 50 θήλεα άτομα (50,5%) ενώ για 20 άτομα δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί το φύλο. Η πλειονότητα των ατόμων ανήκει σε ενήλικες και αφορά ηλικίες μεταξύ 30 και 40 ετών, οι οποίοι ακολουθούνται από τους νεαρούς ενήλικες μεταξύ 20 και 30 ετών. Αμέσως μετά συναντάται το ηλικιακό εύρος των 40 με 50 ετών και πολύ μικρότερο ποσοστό ανήκει στους υπερήλικες άνω των 50 ετών. Οι άνδρες ζούσαν περισσότερο από τις γυναίκες, καθώς εμφανίζεται μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στις νεαρές γυναίκες, που πιθανόν να οφείλεται στην εγκυμοσύνη ή τον τοκετό.(Διάγραμμα 1 και 2).

Το ανάστημα ήταν δυνατόν να υπολογιστεί για 80 από τα 119 άτομα και δεν περιλαμβάνει σκελετούς ανηλίκων. Ο αριθμητικός μέσος όρος αναστήματος για τα θήλεα υπολογίστηκε στα 1,53 μ, ενώ για τα άρρενα στα 1,64 μ. Είναι αξιοσημείωτο ότι από την εποχή του Χαλκού έως και τα τέλη της ρωμαϊκής εποχής η τιμή του μέσου ύψους των ανθρώπων δεν παρουσίασε ιδιαίτερες μεταβολές.

Τα αποτελέσματα της παλαιοπαθολογίας απέδειξαν ότι σε σχέση με το φύλο των ατόμων, το 46,15% των αρρένων και το 47,37% των θηλέων του πληθυσμού είχαν υποστεί κάποιο τραυματισμό, ενώ με βάση τις ηλικιακές κλάσεις τα υψηλότερα ποσοστά συγκεντρώνονται στις κλάσεις 20-35 και 35-50 ετών. Το κρανίο φαίνεται να συγκεντρώνει τα περισσότερα τραύματα με τα θήλεα άτομα να εμφανίζουν ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό (Διάγραμμα 3). Τα τραύματα στο κρανίο ίσως να αποτελούσαν ένδειξη διαπροσωπικής βίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα τραύματα συμπεριλαμβάνεται και ένας τρυπανισμός κυκλικής διατομής, με διάμετρο περίπου 0,9 εκατοστών, ο οποίος πιθανώς δημιουργήθηκε με κάποιου είδους δράπανο και εντοπίζεται κεντρικά στο δεξιό βρεγματικό οστό μιας γυναίκας 35-50 ετών.

Η παλαιοπαθολογική μελέτη μας προσφέρει και κάποια πρώιμα συμπεράσματα σχετικά με το επίπεδο διαβίωσης και σωματικού στρες των ατόμων. «Τα άρρενα άτομα εκδήλωναν πορώδες σε μεγαλύτερη συχνότητα από τα θήλεα, επομένως πιθανόν εκτίθεντο ή επηρεάζονταν περισσότερο στην αιτία εκδήλωσης του πορώδους, η οποία φαίνεται να συνδέεται με την αναιμία, το σκορβούτο ή τον συνδυασμό των δύο παθολογικών καταστάσεων. Η υποπλασία της αδαμαντίνης δείχνει ότι η πλειονότητα των ατόμων φαίνεται να υποβαλλόταν κυρίως σε κρίσιμες καταστάσεις στρες για τον οργανισμό, όπως ο υποσιτισμός, οι κακές συνθήκες διαβίωσης και οι χαμηλές προδιαγραφές υγιεινής, σε διάφορα στάδια κατά την περίοδο ανάπτυξης. Υψηλότερη συχνότητα παρουσίασαν οι άρρενες, συνεπώς πιθανόν να εκτίθεντο σε μεγαλύτερη συχνότητα ή να ήταν πιο ευάλωτοι σε τέτοιες καταστάσεις. Οι άρρενες εμφάνιζαν συχνότερα περιόστωση. Πιθανότερη αιτία θεωρήθηκε κάποιο τραυματικό επεισόδιο, χωρίς να αποκλείεται η πιθανότητα κάποιας μολυσματικής ασθένειας ή διατροφικής ανεπάρκειας (όπως το σκορβούτο) στα άτομα με αμφίπλευρη και συμμετρική εκδήλωση.

Υψηλά ποσοστά αρθροπαθειών παρατηρήθηκαν σε άτομα άνω των 35 ετών με υψηλότερα ποσοστά στους άρρενες. Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται κατά πάσα πιθανότητα με τον διαχωρισμό των εργασιών που ανατίθεντο στα δύο φύλα. Τα περισσότερα άτομα πιθανόν ενασχολούνταν με δραστηριότητες οι οποίες περιλάμβαναν κάμψεις και επιβάρυναν τη σπονδυλική τους στήλη με μεγάλες τάσεις (Εικ.6).

Γενικά, παρατηρήθηκε υψηλό ποσοστό εμφάνισης τερηδόνας με υψηλότερα ποσοστά στους άρρενες, το οποίο πιθανόν να οφείλεται σε διαφοροποίηση της κατάστασης της στοματικής τους υγιεινής ή/και υψηλότερη πρόσληψη υδατανθράκων (Εικ.7). Επίσης, υψηλά ποσοστά παρατηρούνται και στην εμφάνιση οδοντικής πλάκας, γεγονός το οποίο πιθανόν υποδεικνύει την παρουσία πηγών πρωτεΐνης στη διατροφή των ατόμων και την κακή στοματική υγιεινή τους. Η συνύπαρξη των δύο παθολογιών ενδέχεται να υποδηλώνει μια συνδυαστική διατροφή με μεγαλύτερη πρόσληψη πρωτεϊνών ή υδατανθράκων ανά περιόδους».²

Eπεξεργασία κειμένου: Γιάννης Σ. Βλάχος
_______________________________________________________
¹ Ερευνητικό πρόγραμμα μελέτης οστεολογικού υλικού από τα νεκροταφεία της Αρχαίας Λευκάδας (Προκαταρκτικά πορίσματα ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟΝ Τόμος 73-75 (2018-2020: Π. Δ. Σιάνης-Ευ. Τσίτσου-Γ.Ηλιόπουλος-Β. Στάικου.
² Απόσπασμα από την μελέτη