«Ελληνικόν Αναγνωστάριον»: Βιβλίο – ντοκουμέντο που κυκλοφόρησε στο Βιβλιοχαρτοπωλείο Αφών Τσιρίμπαση στη Λευκάδα το 1906-1911

Του Σπύρου Θ. Μήτση,
Δάσκαλος-Ερευνητής

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικού (5/10), αλλά και τις αλλαγές που γίνονται στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και ιδιαίτερα τα μέτρα που αφορούν την εισαγωγή στο σχολείο του πολλαπλού βιβλίου -αρχικά σε ψηφιακή μορφή και στη συνέχεια σε έγχαρτη- κοινοποιώ ένα Αναγνωστικό βιβλίο 120 ετών.

Το συγκεκριμένο Αναγνωστικό Βιβλίο – ντοκουμέντο, «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑΡΙΟΝ» του Ιωάννη Μιχαλόπουλου, Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη, εγκρίθηκε στο διαγωνισμό των διδακτικών βιβλίων για χρήση από τους μαθητές της Β’ τάξης του Δημοτικού Σχολείου την πενταετία 1906-1911 (τότε ο εκάστοτε Υπουργός Παιδείας, άλλοτε στα πλαίσια του ελεύθερου ανταγωνισμού και άλλοτε στα πλαίσια του κρατικού παρεμβατισμού,  ενέκρινε μεταξύ πολλών παράλληλων βιβλίων μόνο ένα Αναγνωστικό βιβλίο για κάθε τάξη και για μια πενταετία ή τετραετία….).

Το εν λόγω «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑΡΙΟΝ», εγχειρίδιο εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, που συνόδευσε τους μαθητές της Β΄ τάξης Δημοτικού στα πρώτα χρόνια του 20ου αι. κυκλοφόρησε και στο Βιβλιοχαρτοπωλείο ΑΦΩΝ ΤΣΙΡΙΜΠΑΣΗ στη Λευκάδα και αγοράστηκε, το 1906, από τους μαθητές του Μονοταξίου Κοινού Δημ. Σχ. Αρχοντοχωρίου, Χρήστο Κακούρη (έτ. γέν. 1899), και Ιωάννη Κακούρη (έτος γεν. 1894).

Το σχολικό Αναγνωστικό είναι γραμμένο σε μη γλώσσα κοινή και ομιλούμενη, δηλαδή σε γλώσσα καθαρεύουσα. Σε γλώσσα που δεν πλησιάζει τον παιδικό κόσμο ή δεν παρακινεί το ενδιαφέρον των παιδιών. Το περιεχόμενο των ποιημάτων και των κειμένων του αναγνωστικού αυτού είναι ιστορικό και θρησκευτικό. Χαρακτηρίζεται, βέβαια, από ελλιπή εικονογράφηση (τα περισσότερα Αναγνωστικά των πρώτων χρόνων της δημόσιας εκπαίδευσης και του 20ου αι. ακολουθούσαν το μοτίβο «κείμενο και ποίημα χωρίς εικόνα»..).

Το «ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ Αναγνωσματάριο» της Β΄ τάξης δίνει προτεραιότητα στα κείμενά του στην ηθική, τη θρησκευτική και την πατριωτική διάπλαση του μαθητή. Πιθανόν η έκδοσή του να εξυπηρετούσε την πνευματική πολιτική του αλύτρωτου Ελληνισμού και ειδικότερα τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας. (…)

Προς επίρρωση των παραπάνω παρουσιάζουμε ενδεικτικά τους τίτλους κειμένων και ποιημάτων από το εν λόγω βιβλίο:

Περιεχόμενα:

1. Η Κυριακή προσευχή. (Πάτερ υμών….)

2. Σε υμνούμεν. (ποίημα)

3. Η μικρή Ελένη*. (Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ…)

4. Η βάλανος και η κολοκύνθη.* (Αν ήμην θεός….. Διότι η πίστις χωρίς τα καλά έργα είναι νεκρά…. Ο βίος του Ιησού Χριστού…)

5. Ο καλός ποιμήν. (Χριστός….)

6. Ο καλός Σαμαρίτης. (Ο Ιησούς Χριστός είπε στους μαθητές του…)

7. Ο ήλιος.

8. Αίνιγμα (Ένα ταψάκι βούτυρο…)

9. Το ημερονύκτιον. (ο Χρόνος…

10. Αίνιγμα

(Δεν έχει πόδας, και όμως κινείται
Δεν έχει χείρας, και όμως κροτεί
Δεν έχει ζωήν, και όμως μετρεί την ζωήν (τι είνε;)

11. Η Ανατολή (… τον πλάστην της δοξολογεί…)

12. Μέλισσα και σφήξ. (…παρακαλεί τον Θεόν και την Παναγίαν…)

13. Η Εβδομάς. Ο Μην ( ημέρες …και μήνες…)

14. Οι μήνες

15. Η Κυριακή (…την Κυριακήν πρέπει να πηγαίνωμεν εις την…)

16. Η Κυριακή (ποίημα)

17. Προσευχαί (Κύριε Ιησού, Χριστέ…..)

18. Ο Ιησούς δωδεκαετής* (Η Θεοτόκος Μαρία και ο Ιωσήφ…..

19. Η Υπακοή (ποίημα)

20. Το έτος (τα έτη αριθμούνται από της γεννήσεως του Ιησού…)

21. Αι ώραι του έτους.

22. Ο αήρ

23. Οι άνεμοι

24. Ο Κύων και οι δύο λαγωοί. (ο λαγωός, του λαγωού… οι λαγωοί, των λαγωών, τους λαγωούς …που έχασε ο άπληστος κύων..)

25. Αίνιγμα: όνου έχω ώτα, μύστακας γαλής, εριφίου νώτα, πόδας ασφαλείς. Τί είνε;)

26. Το ανθρώπινο σώμα (ο Θεός έπλασε τελειότερον από το σώμα όλων των ζώων)

27. Η κεφαλή

28. Τις είνε ο πλησίον. (Διδάσκαλε αγαθέ, τι να κάμω δια να κληρονομήσω την αιώνιαν ζωήν; …)

29. Οι οφθαλμοί. ?

(Αίνιγμα: δυο παραθυράκια έχω, δι’ αυτών τα πάντα βλέπω)

30. Ο Θεμιστοκλής.

31. Το στόμα

32. Τα μέρη στόματος

(Αίνιγμα: τριγύρω, γύρω κάγκελα και μέσα παίζει ο φράγκος. Τι είναι;)

33. Η Γλώσσα

34. Τόποι διαμονής των ανθρώπων

35. Τα ώτα

36. Τα ωά των αλεκτορίδων

(Αίνιγμα: έχω ένα βαρελάκι πώχει δυό λογών κρασάκι)

37. Αι χείρες

38. Ο Κλέπτης ενός χοίρου

39. Συμβουλή

Ο πλάστης πανταχού παρών,
εκάστη ώραν καί καιρόν
αόρατος σέ βλέπει…
Καί σύ, ω παι, υποτελής,
Εις τον Θεόν, νά εκτελής
Τάς εντολάς του πρέπει.

40. Πλατείαι. Οδοί

41. Ο ένοχος

42. Οι πόδες

43. Λύκος και κούκος

44. Αίνιγμα

Πάντα στο σώμα σου χτυπώ, (σώμα και χτυπώ = περισπωμένη)
Αλλά χωρίς να σε πονώ (πονώ, χτυπώ και προξενώ = περισπ.
Και άμα παύσω να χτυπώ,
Τον θάνατόν σου προξενώ (όλες οι μονοσύλλαβες παίρνουν τόνο)
= καρδιά

45. Ο γάτος

46. Χελώνη και αετός

(από πάνω σκαφιδάκι,
από κάτω πλαστηράκι
και στη μέση κοπελιά…)

47. Έλαφος και άμπελος

48. Περιστερά και μέλισσα

49. Αι τροφαί του ανθρώπου

50. Δήμος

51. Δημοτική αρχή.

52. Οι δύο ξυλοκόποι

53. Το ταχυδρομείον

54. Τα οκνηρά κοράσια

55. Σήκω, Νίκο ……(ποίημα…)

(Αίνιγμα: Βασιλιάς δεν είναι, κορώνα φορεί!
Ωρολόγι δεν είναι, τας ώρας μετρεί.)

56. Το τηλεγραφείον

57. Αι αναβολαί

58. Η κακή μέλισσα

59. Ειρηνοδικείον

60. Το φαγητόν

61. Γνωμικόν: Η φιλοπονία είναι ευτυχία και ζωή΄ θάνατος η οκνηρία και των κακών πηγή.

62. Η νοικοκυρούλα

63. Η πατρίς

64. Το τουφεκάκι

65. Μαθητής και μεταξοσκώληξ

66. Ο στρατός

67. Ο φιλόπονος πίθηκος

68. Αστυνομία

69. Το πολύτιμον βότανον

70. Τα νομίσματα

71. Φωτιστικά μέσα και ύλαι

72. Η χρησιμότης του κυνός

73. Ο Ίππος

74. Ο σκύλος

75. Κοχλίας και κάμπη

76. Ο όνος

77. Το αρχοντόπουλο

78. Ο βους

79. Πατήρ και υιός

80. Η περιστερά

81. Το ευώδες ξύλον

82. Γεωργός και πελαργός

83. Η τριανταφυλλέα

84. Λύκος και κύων

85. Η μηλέα

Μαθητές του Κοινού Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Ζαβίτσης που διδάχτηκαν την ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τα θρησκευτικά από το Αναγνωστάριο της Β΄ τάξης.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παίρνουμε από το Δημοτολόγιο του Δήμου Αλυζίας τη χρονική περίοδο 1900-1910 εγγράφηκαν στο Μονοτάξιο Κοινό Δημοτικό Σχολείο Ζαβίτσης, χωρίς να εκπληρώσουν όλοι τις μαθητικές τους υποχρεώσεις, πολλά αγόρια και ελάχιστα κορίτσια. Μεταξύ των ελαχίστων μαθητών που διδάχθηκαν το περιεχόμενο του παραπάνω αναγνωστικού από τους δασκάλους Ιωάννη Βραχωρίτη, 1900 έως 1912¹, και Παπαγεωργίου (Βλυζανίτης, ο γιος του Στυλιανός φοιτά το 1910 στο Ελλην. Σχολ. Κατούνης) ήταν και οι:

Κολλιάς Βασίλης (1892), Κολλιάς Δημοσθένης (1892), Μπανιάς Διον. (1892), Ψύρρας Θεόδωρος (1892), Ψύρρας Αθαν. Κωνσταντίνος (1892), Παπαναστάσης Στ. Νικόλαος (1892), Καρκάσης Βασιλ. Θεόδωρος (1892), Κολλιάς Γιώργος (1893), Πεταλιάς Κων/νος (1893), (Νίκο-Τάσο-Γιαννούλα), Πεταλιάς Θεοδ. Δημήτριος (1893), Κολοβός Διον. Αθανάσιος(1893), Πετσινέλης Νικ. Θρ. (1893), Σκέντος Αναστάσιος (1894) (Γιώργος, Νίκος..), Κακούρης Κων. Γιαννάκης (1894), Πεταλιάς Γιάννης (1894), Γιαννούλα Πεταλιά-Λιβιτσάνη, Λιοπύρης Στ. Δημ. (1894), Μπακριτσίμης Ευστ. Στυλ (1894), Πεταλιάς Ιωνν. Νικ. (1894 ), Καρκάσης Στ. Στέλιος (1894), Καλλιμάνης Ι. Φώτιος (1894), Τριάντης Χ. Ιωάννης (1894), Πεταλιάς Πάνος-Επαμεινώνδας, 1895 (φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο, σύζυγος της Μαρίας Σαλτού και πατέρας της Βαγγελιώς Πεταλιά-Παλιογιάννη και της Αλεξάνδρας Πεταλιά…), Πεταλιάς Φ. Πάνος (1895), Γ. Ψύλλος(1895), Γ. Καπλάνης(1895), Σπ. Καϋμενάκης(1895), Δ. Κρικώνης (1895), Φ. Χεινόπωρος (1895), Ευστάθιος Λιοπύρης, Φώτης Λάσκαρης, Δ. Κολλιάς (1895), Λιάκκας Πάνος ή Λιακατάς (1895), Χάνδρας Ευστ. Χαράλαμπος (1895), Χαντζαράς Αθ. Αναστ. (1895), Δρίβας Ευστ. Χρήστος (1895), Σκαρογιάννης Ιωάν. Θύμιος(1895), Καλλιμάνης Μιχ. Χρήστος (1896), Χάνδρας Κων. Νίκος (1896), Σκαρογιάννης Σταυ. Στ. (1896), Σκέντος Μίχας, 1897 (σκοτώθηκε το 1922), Κολλιάς Γιάννης (1897), Κολλιάς Σπ. Ιωάννης (1897), Ντάγλας Διον. Γεώργιος (1897), Κακούρης Πάνος (1897), Γαρμπής Ιωάν. Γρηγόριος (1897), Ντούλας Νικ Σταμάτης (1897), Χολής Γεωρ. Νικόλαος (1897), Καλλιμάνης Ιωάν. Σπύρος (1897), Χατζαράς Αθ. Επαμεινώνδας (1897), Τσίνας Σωτ. Απόστολος (1897), Σαλτός Δημήτριος, Λάσκαρης Φώτιος, Παπαναστάσης Αθανάσιος (Αγρονόμος) Χάνδρας Κων. Θεόδωρος(1898), Λιάκας Θεοδ. Ευστάθιος (1898), Καμασέτας Δημ. Σπυρίδων(1898), Χαυγιάτσος Χρ. Ιωάννης (1898), Κακούρης Χρήστος (1899), Λιοντάκης Πάνος (1899)=(Χρήστο, Γιάννη..), Παπαναστάσης Ξενοφών(1899), Μουχάνης Σπυρ. Γεώργιος (1899), Ζέπος Ιωαν. Κωνσταντίνος (1899), Καϋμενάκης Παναής, Καυμενάκης Βασίλης, Καϋμενάκης Σπύρος, Καϋμενάκης Διονύσιος, Καυμενάης Νικόλας, Μήτσης Σωκράτης, Μήτσης Γεώργιος, Τσίνας Απόστολος, Σαλτός Δημήτριος, Παπαναστάσης Νικόλαος, Πεταλιάς Πάνος, Πεταλιάς Στέλιος, Πεταλιάς Ιωάννης, Λιοπύρης Χρήστος, Λιοπύρης Χαράλαμπος, Λιοπύρης Νίκος….²

Τέλος, κατά τον κο Κων/νο Ι. Σαλτό, το σπάνιο αυτό βιβλίο, μαζί με τα άλλα σχολικά βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου που μας ενεχείρισε, ανήκε στον παππού του Ιωάννη Κακούρη (γεν. 1895). Μετά το θάνατο αυτού τα πολύτιμα αυτά βιβλία φυλάχτηκαν στο μπαούλο μνήμης της οικογενείας, που βρίσκεται στο αγροτόσπιτο επί του οροπεδίου Δ(Τ)εργοβίτσα Κοινότητας Αρχοντοχωρίου.

Δικό μου χρέος, μετά την έρευνα και την ανακάλυψη του πολύτιμου αυτού βιβλίου, ήταν να τα ανατυπώσω, να τα ψηφιοποιήσω και μελετώντας τα να τα αναδείξω, ώστε να διασωθεί η συλλογική μνήμη και ένα μέρος της Τοπικής και Γενικής εκπαιδευτικής ιστορίας.

Χρόνια μας πολλά!
_____________________________________________
¹ ΓΑΚ Μεσολογγίου, Βιβλίο Εκθέσεων Επιθεωρητών, 1916-1920
² Δημοτολόγιο Δήμου Αλυζίας, 1900-1910