Μια πρώτη ανάγνωση του τεφτεριού (τετράδιο με τα βερεσέδια) ενός παλιού μπακάλη σε ορεινό χωριό της Λευκάδας

Πολλά συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κανείς αν καθίσει και μελετήσει προσεκτικά το τεφτέρι ενός παλιού μπακάλη, που πουλούσε από τρόφιμα και κρέας μέχρι ντι-ντι-τι, πετρέλαιο, σχοινιά και πρόγκες σε κάποιο ορεινό χωριό της Λευκάδας. Δηλαδή το τετράδιο εκείνο στο οποίο ο μπακάλης κατέγραφε τα βερεσέδια των πελατών.

Ιδιαίτερα στα χωριά της Λευκάδας το τεφτέρι ήταν ευρύτατα διαδεδομένο τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο. Η εξόφληση των οφειλών γινόταν συνήθως όταν οι αγρότες πουλούσαν τα προϊόντα τους, κυρίως λάδι και κρασί για τα χωριά τα δικά μας, ή στην εποχή τη δική μου, που σημαδεύτηκε από τη μαζική μετανάστευση σε χώρες της Δυτ. Ευρώπης και κυρίως στη Γερμανία, όταν έφερνε το έμβασμα ο ταχυδρόμος.

Ένα τέτοιο τεφτέρι όπου ο μπακάλης ενός ορεινού χωριού της Λευκάδας κρατεί με μεγάλη επιμέλεια τα βερεσέδια και τις συναλλαγές που είχε με τους πελάτες του έπεσε πρόσφατα στα χέρια μας. Έχει υποστεί σημαντικές φθορές από την υγρασία και κάποιες σελίδες του δεν μπορεί να διαβαστούν γιατί έχει σβήσει η μελάνη. Χρονολογικά ξεκινά από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 -25 Φλεβάρη 1955 είναι η πρώτη καταγραφή- και τελειώνει τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Μάλλον τότε εγκατέλειψε τη δραστηριότητα αυτή και το μπακάλικο άλλαξε χέρια. Ο μπακάλης είναι λεπτομερέστατος αφού δίπλα από την ημερομηνία που είχε γίνει κάθε φορά η συναλλαγή αναγράφεται αναλυτικά το προϊόν που αγοράστηκε καθώς επίσης πολλές φορές και το μέλος της οικογένειας που ψώνισε.

Ο κάθε αρχηγός της οικογένειας καταγράφονταν σε χωριστή σελίδα του τεφτεριού και ακολουθούσαν μετά το όνομά του και το παρατσούκλι του τα βερεσέδια από τα ψώνια ή άλλες συναλλαγές που έκανε με τον μπακάλη, όπως π.χ. δανεικά που είχε πάρει σε μετρητά. Όταν γέμιζε η σελίδα γινόταν η μεταφορά του υπόλοιπου αν η οφειλή δεν είχε εξοφληθεί. Όταν πληρώνονταν οι οφειλές, που μπορεί να γινόταν και μετά από καιρό, διαγράφονταν με μολύβι και σημειώνονταν ταυτόχρονα η ημερομηνία που έγινε η αποπληρωμή τους με την ένδειξη: «Εξοφλήθη». Στο τεφτέρι υπάρχουν πολλοί αρχηγοί οικογενειών, αλλά όχι όλοι αφού την ίδια εποχή λειτουργούσε ένα ακόμη μπακάλικο στο χωριό και κάποιες οικογένειες ψώνιζαν από αυτό.

Στην ίδια σελίδα ο μπακάλης κατάγραφε όχι μόνο τις οφειλές από ψώνια αλλά και τα δανεικά που έδινε, με την ημερομηνία, το ποσό και κάποιες φορές τον τόπο που τα έδωσε, με την ένδειξη «μετρητά». Από την καταγραφή δεν φαίνεται αν παρακρατούσε τόκο και πόσο. Υπάρχει μόνο, μαζί με τις οφειλές από τα ψώνια, η ένδειξη ότι το χρέος «εξοφλήθη».

Το προϊόν που επαναλαμβάνεται συχνά στο τεφτέρι είναι «αλεύρι 1 σακί», που δείχνει ότι πρώτιστο μέλημα των κατοίκων του χωριού ήταν η εξασφάλιση του ψωμιού που αποτελούσε τον πυρήνα του καθημερινού γεύματος κάθε οικογένειας, αφού το σιτάρι από τα λιγοστά χωράφια που σπέρνονταν σπάνια επαρκούσε για να βγάλει μια οικογένεια το ψωμί όλης της χρονιάς.

Άλλα κύρια προϊόντα που ψώνιζαν οι κάτοικοι του χωριού από το μπακάλικο ήταν: Ζάχαρη, βάζο καφέ, ρεβίθι, πάστα, σπαγέτο, μακαρόνια, μπακαλιάρος, ρέγγες, πατάτες, κρέας σε λίτρες (μονάδα βάρους), ούζο (σε δράμια), λουκούμια, γάλα σε βάζο, πενικιλίνη, προκαΐνη, ασπιρίνες, φασόλια, φακή, μπίζα, ρύζι, σαπούνι, οινόπνευμα, βαμβάκι, πετρέλαιο, αλάτι, ντι-ντι-τι, πρόγκες, σχοινί (σε ουγκιές), σπάγκος, σκούπες, σκούβλο (βούρτσα), κουβαρίστρες, τετράδια, κριθάρι, βρώμη (ζωοτροφή σε οκάδες), αγριοκόκι, πίτουρα, χαλκός (για τα αμπέλια), φώσφορος (λίπασμα), κενά σακιά, πισόχαρτο κ.ά. Σπάνια καταγράφονται και χρέη για διάφορα παιγνίδια με τράπουλα, όπως πρέφα και τζογολί, που ήταν ή οι «πρώτες» για το μαγαζί ή κεράσματα.

Κάποιες φορές δεν αναγράφονται αναλυτικά τα ψώνια, αλλά ο μπακάλης σημειώνει «διάφορα ψώνια» μπροστά από το ποσό της οφειλής. Η λίτρα και οι υποδιαιρέσεις της που αναφέρονται στο τεφτέρι ήταν την εποχή εκείνη μονάδα βάρους. Μία λίτρα είχε 16 ουγκιές και 1 ουγκιά 9 δράμια. Αργότερα, γύρω στα 1959, η καταγραφή στο τεφτέρι γίνεται σε κιλά.

Όπως φαίνεται από τις καταγραφές, οι κάτοικοι πλήρωναν πολλές φορές σε είδος. Ο μπακάλης δέχονταν για τις οφειλές κυρίως λάδι αλλά και διάφορα άλλα αγροτικά προϊόντα όπως, κρασί, αμύγδαλα, τυρί, γάλα, σκόρδα, φακή, σανό ή «ένα κριαρόπουλο», όπως διαβάζουμε σε μια περίπτωση, αφού το μπακάλικο λειτουργούσε και ως κρεοπωλείο. Τα αγροτικά αυτά προϊόντα τα μεταπωλούσε. Σε κάνα δυο περιπτώσεις η εξόφληση της οφειλής φαίνεται να έχει γίνει με την εκτέλεση από τον οφειλέτη διάφορων αγροτικών εργασιών σε χωράφια του μπακάλη, όπως «μια ζεψά (όργωμα με ζευγάρι) εις Καλογερόκαμπο» ή τόσα μεροδούλια.

Σε μία περίπτωση διαβάζουμε: «Έλαβα παρά του Θ.Σ.Γ. λάδι βαρέλια 2. Βαρέλι 1 μικτό κιλά 215,700. Βαρέλι 2 μικτό 209,500. Σύνολο: 425,200. Απόβαρο: 44,500. Καθαρό κιλά: 380,700. Οξύτητα 1,5. Τα άλλα δύο που έχω εις αποθήκη Ν. Γλένη είναι μικτό κιλά 232,200 και 213,900. Μικτό κιλά: 446,100».

Στο βιβλίο ο μπακάλης έχει και διάφορες άλλες σημειώσεις, όπως τους αριθμούς από κάποιες ομολογίες της ΔΕΗ που είχε στην κατοχή του, τις εισπράξεις από τα ενοίκια δύο ακινήτων στην πόλη της Λευκάδας που διαχειρίζονταν για λογαριασμό συγγενή του, καθώς και τις ημερομηνίες θανάτου προσφιλών του προσώπων μαζί με κάποιες διευθύνσεις στο τέλος του βιβλίου.