Τα έκτακτα στρατοδικεία του Εμφυλίου 1946-1951 (του Γιάννη Σ. Βλάχου)
Του Γιάννη Σ. Βλάχου
Οι 33 σκελετοί εκτελεσμένων κομμουνιστών και άλλων αγωνιστών της περιόδου 1946-1954, που βρέθηκαν σε ομαδικούς τάφους στο Πάρκο Εθνικής Αντίστασης στις Συκιές της Θεσσαλονίκης, έφεραν στο προσκήνιο το βάρβαρο πρόσωπο του αστικού κράτους, και ξύπνησαν οδυνηρές μνήμες από την περίοδο του εμφυλίου πολέμου και της ταξικής αναμέτρησης. Χιλιάδες αγωνιστές σύρθηκαν σε δίκες από τα έκτακτα στρατοδικεία και καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές.
Στον Ριζοσπάστη του Σαββατοκύριακου (3&4/5/2025) σε άρθρο «Συνεχίζουμε κάτω από την ίδια σημαία μέχρι την τελική νίκη!» δημοσιεύεται ένας πίνακας με τις ποινές ανά έκτακτο στρατοδικείο του εμφυλίου (περίοδος 1946-1951). Ο πίνακας είναι από το συλλογικό έργο «Η πολιτική λειτουργία της στρατιωτικής δικαιοσύνης. Τα έκτακτα στρατοδικεία του Εμφυλίου 1946-1951».
Ποινές ανά έκτακτο στρατοδικείο – Ο πίνακας είναι από το συλλογικό έργο «Η πολιτική λειτουργία της στρατιωτικής δικαιοσύνης. Τα έκτακτα στρατοδικεία του Εμφυλίου 1946-1951»
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο Θεοδόση Ν. Κωνσταντινίδη, μέλος της Επιτροπής Μνημείων της ΚΕ του ΚΚΕ «Με βάση το Γ΄ ψήφισμα άρχισαν να ιδρύονται στρατοδικεία. Τα πρώτα έκτακτα στρατοδικεία συγκροτήθηκαν στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία και τη Θράκη. Συνολικά μέχρι το τέλος του πολέμου ιδρύθηκαν 24 έκτακτα στρατοδικεία και 6 μεραρχιακά.» Στον πίνακα που δημοσιεύεται στην εφημερίδα καταμετρώνται 27 στρατοδικεία. «Το κράτος, ως μηχανισμός καταστολής, προσάρμοσε όλες του τις λειτουργίες σε αυτήν την κατάσταση, ώστε να μπορέσει να συντρίψει το λαϊκό κίνημα όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά και πολιτικά και ιδεολογικά» αναφέρει ο αρθρογράφος.
Από την επεξεργασία του πίνακα προκύπτει ότι δικάστηκαν και καταδικάστηκαν από αυτά τα έκτακτα στρατοδικεία, σε διάφορες ποινές 55291 άτομα. Από το σύνολο των αποφάσεων το 48,6% απαλλάχτηκε ή αθωώθηκε, το 27,2% καταδικάστηκε σε ποινές φυλάκισης, το 7,5 % δικάστηκε σε ισόβια, ενώ στο 11,2% επιβλήθηκε η θανατική ποινή.
Αναλυτικά:
Όσο η ένοπλη αντιπαράθεση εντείνονταν, και αφού είχε προηγηθεί ανελέητος διωγμός σε βάρος εκατοντάδων χιλιάδων αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης, δολοφονικά όργια, ωμή βία και «λευκή τρομοκρατία», τόσο ο θεσμικός κατασταλτικός μηχανισμός της δικαιοσύνης επέβαλλε και αποφάσιζε τις θανατικές καταδίκες. «Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με αυτή τη μελέτη το 1946 δικάστηκαν από τα έκτακτα στρατοδικεία 1.313 άτομα, από τα οποία 55 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Το 1947 δικάστηκαν 7.504 άτομα και εκδόθηκαν 671 θανατικές καταδίκες. Το 1948 εκδικάστηκαν υποθέσεις 16.494 κατηγορουμένων, από τους οποίους οι 1.676 καταδικάστηκαν σε θάνατο. Τέλος, το 1949 οι θανατικές καταδίκες αφορούσαν 2.251 άτομα σε σύνολο 21.710 παραπομπών» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ).
Στατιστικά στοιχεία με βάση τον πίνακα για την δράση των έκτακτων στρατοδικείων, τις θανατικές καταδίκες, την γεωγραφική έδρα/θέση του στρατοδικείου, αλλά και τις υπόλοιπες μορφές ή τύπο καταδικαστικής απόφασης.
Χάρτης και διαγράμματα
O αρχικά φιλελεύθερος ( κάπως αντιμοναρχικός ) Χρήστος Λαδάς και παράγων της δικηγορικής ζωής στο σύστημα των Αθηνών και υπουργός , εκπόνησε την άποψη , της σταδιακής κατά 1-2
άτομα εκτέλεσης των καταδικασμένων απ τα στρατοδικεία μετά το Γ ψήφισμα, ώστε οι εκτελέσεις να μην βαρύνουν το κοινωνικό σώμα και προκαλούν ώς μαζικότητα εκτελεσμένων.
Μάλιστα στους γνωρίζοντες της εποχής κυκλοφορούσε , ότι .. αυτή η άποψη του Χρήστου Λαδά το 1947 , κατά τον ίδιο, είχε λάβει υπ όψιν την φρίκη που προκαλούσαν οι μαζικές εκτελέσεις και τα ολοκαυτώματα απ τους Γερμανούς τα χρόνια 1941-1944, και με τον πάταγο που προκάλεσε στην Αθηναική τότε κοινωνία η εκτέλεση στην Καισαριανή των 200 έγκλειστων στο Χα’ι’δάρι ( από την Ακροναυπλία του 1937) την πρωτομαγιά του 1944. Αλλά και άλλες μαζικές εκτελέσεις που έκαναν οι Γερμανοί στην Αττική.
Στην κοινωνική και νομική ιστορία της χώρας και δή της Αθηνοκεντρικής ζωής για την εποχή αυτή 1947-1950 ( τότε ανάγεται η ιδεολογική σύλληψη του Λαδά), υπήρξαν οι ενστάσεις μέρους του νομικού κόσμου, και ορθά σε επίπεδο ιδεολογίας της δικαιοσύνης. Έτσι , ή είναι δικαικά αναγκαία και τεκμηριωμένη δικαστικά και κοινωνικά η καταδίκη σε θάνατο δια εκτελέσεως ( ο απαγχονισμός είχε εκλείψει ), και τότε δεν υπάρχει πρόβλημα στην εκτέλεση φανερά και όχι κρυφίως μεμονωμένα και σε διαφορετικούς τόπους , ειδ άλλως το σύστημα απόφασης της καταδίκης και εκτέλεσης πάσχει και υπάρχει η αναφορά για άδικες καταδίκες και εκτελέσεις.
Μάλιστα συγκεκριμένοι νομικοί της εποχής – μεγάλα ονόματα της δικηγορίας σε πολύκροτες υποθέσεις ( υπόθεση Ναυτικού- Αεροπορίας- Μπελογιάννη- Πλουμπίδη κλπ ) είχαν σταθεί αντίθετα τότε – δεν τους άκουγε κανείς βέβαια μέσα στον Εθνικοφρωνικό παροξυσμό )- απέναντι στις εκπεφρασμένες απόψεις του Χρήστου Λαδά για κρυφές μαι σταδιακά μεμονωμένες και ε διάφορους τόπους εκτελέσεις. Ακόμη και υπουργοί της κυβέρνησης της εποχής είχαν προβληματιστεί με το ιδεολόγημα αυτού του τύπου- κρυφά σταδιακά και μεμονωμένα – οι εκτελέσεις για να μην προκαλούν. Και ο Κωνσταντίνος Καλκάνης ώς δικηγόρος ( μετριπαθέστερος άλλων ) είχε σταθεί αρνητικά απέναντι στα ιδεολογήματα του Χρήστου Λαδά.
Εδώ δεν θα πρέπει να διαφεύγει, ότι ο Κων/νος Καλκάνης υπουργός είχε ταχθεί και περίπου απέναντι στο Γ ψήφισμα της βουλής το 1946 που εγκαινίασε και δρομολόγησε τις εκατόμβες εκτελέσεων από στρατοδικεία. Και είναι γνωστό με ποιά μειωμένη πλειοψηφία- απαρτία κοινοβουλευτικά το Γ ψήφισμα.
Χωρίς να ειπωθεί ποτέ επίσημα , είναι οι προφορικές επικοινωνιακές πολλές φορές άλλοτε δίκαιες και άλοτε κακεντρεχείς κουβέντες, για την δολοφονία του Χρήστου Λαδά ( πολύ περίεργη και με απύθμενο έρεβος υπόθεση με βάση τις καταδίκες των εμπλεκομένων !!!) στον νομικό κόσμο ακούστηκε και ότι : τα ήθελε και τάπαθε.
Σαφώς και η δολοφονία- με χειροβομβίδα στο κέντρο της Αθήνας στην πλατεία Α’ι” Γιώργη Καρύτση ή Καρύκη , μετά τον εκκλησιασμό , σαφώς και δεν ήταν πράξη αγώνα κοινωνικού για καλύτερο κόσμο .. αλλά αυτόν τον καλύτερο κόσμο .. δεν τον ήθελε τότε ούτε ο ίδιος ο Χρήστος Λαδάς ούτε και το κυβερνητικό εθνικοφρονικό σύστημα. Για τούτο και υπήρχαν οι πολιτικές εκ εκτάκτων στρατοδικείων κύρια εκτελέσεις.
Θ.Α