Η «κατασκευή»… της Ιστορίας! – Μύθοι και σύμβολα μιας εθνικής επετείου

Μέρα που “ρχεται αύριο, καλό είναι κάπου – κάπου να γράφονται, να λέγονται και έτσι να γίνονται πλατύτερα γνωστές κάποιες καταχωνιασμένες ιστορικές αλήθειες, γιατί όσα έχει καταγράψει μονόπλευρα η αστική ιστοριογραφία -με σκοπό να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της κυρίαρχης μετά την επανάσταση τάξης- για την επανάσταση του 1821 και αναγκαστικά μας μάθαιναν στα σχολεία περισσότερο αγγίζουν τη μυθοπλασία παρά την ιστορική αλήθεια. Η επίσημη εκκλησία -εξαιρουμένου του κατώτερου κλήρου- ήταν εχθρική απέναντι στην επανάσταση, τόσο στο Φανάρι, όπου ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε” είχε φροντίσει να καταδικάσει ως …διαβολική πράξη την όποια προσπάθεια ξεσηκωμού του λαού, όσο και στον ελλαδικό χώρο, όπου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο φερόμενος ως υψωτής του λαβάρου της επανάστασης, στη σύσκεψη της Βοστίτσας (σημερινού Αιγίου) αρνιόταν την επανάσταση, ρωτώντας επίμονα τον Παπαφλέσσα: «Πού πολεμοφόδια; Πού όπλα; Πού χρήματα πολυάριθμα; Πού στρατός πεπαιδευμένος; Πού στόλος εφοδιασμένος;».

Έχουμε αναφερθεί και άλλη φορά στο ιστολόγιο αυτό για την επανάσταση του 1821, μέσα από τη σύσκεψη της Βοστίτσας -συγκρίνοντάς την με μια άλλη σύσκεψη που είχε γίνει στη Λευκάδα- όπου είχαν πάρει μέρος οι αρχιερείς και πρόκριτοι της Πελοποννήσου και ο «Απόστολος» της Φιλικής Εταιρίας Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Δικαίος (Παπαφλέσσας), απεσταλμένος του Υψηλάντη. Στη σύσκεψη αυτή -το άρθρο μπορεί να διαβαστεί εδώ– που σκοπό είχε την προετοιμασία και την έναρξη της επανάστασης,  είναι καταγραμμένες

οι αντιδράσεις των προεστών και του μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανού («το βαρύ πυροβολικό των αρχόντων») πάνω στο θέμα αυτό.

Αναδημοσιεύουμε σήμερα το παρακάτω άρθρο από τη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» (Τρίτη 24 Μαρτίου 2009). Ευχαριστούμε τον αναγνώστη μας κ. Αλέξανδρο Μουζάκη για την παραπομπή στο άρθρο. Οι υπογραμμίσεις είναι δικές μας.

Του Χρήστου Κάτσικα (xkatsikas@xkatsikas.gr)

Το 1870/71, στον εορτασμό για τα 50 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, με μια επίσημη τελετή γίνεται η ανακομιδή των λειψάνων του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Γρηγορίου Ε΄ από την Οδησσό στην Αθήνα και η πανηγυρική ένταξή του στους ήρωες και πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης.

Επρόκειτο για μια ακόμη επινοημένη «κατασκευή» της Ιστορίας, διανθισμένη με το γραμμένο το 1872- κατά παραγγελίαν του Πανεπιστημίου Αθηνών- ποίημα «Στον ανδριάντα Γρηγορίου του Ε΄» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη μέσω της οποίας ο Γρηγόριος Ε΄, ο άνθρωπος που όχι μόνο δεν υποστήριξε την Ελληνική Επανάσταση αλλά αντίθετα ήταν, μαζί με την πλειονότητα του ανώτερου κλήρου- σε αντίθεση με την πλειονότητα του λαϊκού κλήρου- ορκισμένος αντίπαλός της, αναγόταν σε σύμβολο του έθνους και σε νεομάρτυρα.

Ήταν αυτός που στην Εγκύκλιο του Μαρτίου 1821 (μαζί με άλλους 22 ανώτατους κληρικούς) ισχυρίστηκε ότι η κυριαρχία των Οθωμανών ήταν θεόπεμπτη και όποιος οργανώνει ανταρσία εναντίον τους, όπως ο Υψηλάντης και ο Σούτσος, κινείται εναντίον τού Θεού και γι΄ αυτό η Εκκλησία τον αφορίζει και τον καταδικάζει σε αιώνια τιμωρία.

Από την άλλη ποιός Έλληνας, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, δεν γνωρίζει να πει δυο λόγια για το Κρυφό Σχολειό ή για το «ξεκίνημα της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη»; Μπορεί να μη γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης, για την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες, για την κατάληξη του Αγώνα, όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα «δύο πιο σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας, στο Κρυφό Σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, που αποτέλεσε και αφετηρία της Ελληνικής Επανάστασης» όπως χρόνια πολλά τώρα αναφέρουν τα βιβλία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εορταστικοί λόγοι στα σχολεία. Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των βιβλίων, αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς λόγους, σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα, τις εικόνες, από τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη, που μαζί με το «Φεγγαράκι μου λαμπρό» του Ιωάννη Πολέμη έμειναν ανέπαφοι – χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη. Γιατί η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται αμφισβήτηση, καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το περιεχόμενό της, λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας.

O πίνακας του Βρυζάκη «Ο Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας» (1851) και ο πίνακας του Γύζη «Το Κρυφό Σχολειό» (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή όπου βρισκόταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη η σκύλευση του πτώματος της Επανάστασης του Εικοσιένα και η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη δική της εκδοχή για το παρελθόν.

Ωστόσο, οι πηγές για τη μελέτη της Επανάστασης του Εικοσιένα είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό. Έτσι εύκολα διαπιστώνουμε ότι για την Αγία Λαύρα και τον Παλαιών Πατρών Γερμανό κανένα δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο της εποχής δεν αναφέρεται σε οποιοδήποτε παρόμοιο γεγονός. Ούτε καν ο ίδιος ο Π. Π. Γερμανός στα Απομνημονεύματά του, στα οποία εξιστορεί με λεπτομέρειες τα πάντα, δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα.

Αντίθετα οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης αναφέρουν: Φιλήμων: «παχυλόν ψεύδος» (Φιλήμονος, Δοκίμιο Ιστορικό Ελληνικής Επανάστασης, τόμ. Γ΄, κβ) – Σπ. Τρικούπης: «Ψεύδος» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τόμ. Α΄, σ. 229) – Φίνλεϋ: «δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια» (Φίνλεϋ, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τόμ. Α΄, σ. 217).

Για το Κρυφό Σχολειό; Μα, είναι γνωστό ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν εμπόδισε κανένα κεφαλοχώρι να έχει το σχολείο του, δεν απαγόρευσε σε κανέναν να μαθαίνει ελληνικά. Τα σχολεία καθ΄ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις, και είναι γνωστή η Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη, η Ακαδημία των Κυδωνιών, οι Σχολές της Πάτμου, των Ιωαννίνων, του Άθω, της Σμύρνης, της Αθήνας, της Δημητσάνας, της Ζαγοράς, το Γυμνάσιο της Χίου κ.ά. Παράλληλα ο Γιάννης Βλαχογιάννης, που αγωνίστηκε με πάθος να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την Ιστορία, γράφει: «Δεν είδα καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη Κρυφού Σχολειού».

Όπως γράφει ο Serge Ηalim, μπορεί κανείς να φανταστεί πιο περίτρανη απόδειξη ότι η Ιστορία ξεπηδάει από το παρόν, αφού άλλωστε η ίδια είναι που το τρέφει; Γι΄ αυτό είναι ξεκάθαρο ότι οι λογαριασμοί για μια παιδεία που θα μορφώνει και δεν θα παραμορφώνει παραμένουν ανοιχτοί.