«Η Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτωλοακαρνανίας κατά τη δεκαετία 1950-1960 και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί» – Μέρος 1

Ξεκινάμε από σήμερα την αναδημοσίευση σε συνέχειες μιας ενδιαφέρουσας έρευνας του Σπυρίδωνα Θεοδ. Μήτση, συνταξιούχου εκπαιδευτικού, με τίτλο «Η Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτωλοακαρνανίας κατά τη δεκαετία 1950-1960 και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί». Η έρευνα η οποία αποτελείται από την εισαγωγή και 16 κεφάλαια αποτελεί την H΄ Ενότητα μιας γενικότερης μελέτης του συγγραφέα με θέμα «Η Εκπαίδευση στο Αρχοντοχώρι Ατωλοακαρνανίας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα».

Από τον τίτλο και μόνο του θέματος μπορεί εύκολα να συμπεράνουν οι αναγνώστες μας ότι η πολύμηνη και επίπονη εργασία του κ. Μήτση εμπεριέχει ενδιαφέροντα στοιχεία τόσο για την εκπαίδευση τα δύσκολα εκείνα «πέτρινα χρόνια» όσο και για τους Λευκαδίτες δασκάλους που δίδαξαν στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου τη δεκαετία 1950-1960, προτού τους επιτραπεί να επιστρέψουν στη συνέχεια στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Το θέμα της ερευνητικής μας εργασίας είναι: «Η Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου Αιτ/νίας κατά τη δεκαετία 1950-1960 και οι Επτανήσιοι Εκπαιδευτικοί». Αποτελεί την H΄ Ενότητα της μελέτης μας με θέμα «Η Εκπαίδευση στο Αρχοντοχώρι Ατ/νίας κατά τον 19ο και 20ο αιώνα».

Η παρούσα έρευνα έγινε με σκοπό να διερευνήσει τη σχολική ζωή μιας θυελλώδους κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά περιόδου στο ορεινό Αρχοντοχώρι Αιτ/νίας. Μιας περιόδου που ξεκινά από το τέλος του εμφυλίου πολέμου και φτάνει μέχρι το τέλος της 4ης Καραμανλικής κυβέρνησης (1963) και την αρχή της Παπανδρεϊκής (1963).

Για να έχουμε πιο αξιόπιστο -μεθοδολογικά- αποτέλεσμα, ξεκινήσαμε πρώτα την αναζήτηση στοιχείων στα ΓΑΚ Μεσολογγίου. Ψάξαμε αρχικά τους φακέλους που άγγιζαν την ιστορία της εκπαίδευσης στην ευρύτερη περιοχή, και στη συνέχεια με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ψηφιοποιήσαμε όλο το αρχειακό υλικό που αφορούσε το Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου.

Εν συνεχεία, πατώντας πάνω σε αυτή τη βάση -το πλούσιο αρχειακό υλικό- ξεκινήσαμε να ερευνούμε και να συλλέγουμε υλικό και στοιχεία από τους εν ζωή παλιούς μαθητές και δασκάλους, αλλά και από συγγενικά πρόσωπα των εκλιπόντων μαθητών και δασκάλων.

Από τη «βασανιστική» έρευνά μας συγκεντρώσαμε πλούσιο φωτογραφικό, αρχειακό και σχολικό υλικό (απολυτήρια, μαθητικές καταστάσεις, συγκεντρωτικούς πίνακες, ελέγχους προόδου, σχολικές φωτογραφίες, τετράδια, υπηρεσιακά έγγραφα, βιβλία, σφραγίδες… κ. ά.) το οποίο αναλύσαμε και αξιολογήσαμε με ιδιαίτερη προσοχή.

Επιπροσθέτως, με ενσυναίσθηση, καταγράψαμε και αξιολογήσαμε αφηγηματικές αναμνήσεις μαθητών εκείνης της περιόδου -σημερινών 70ρηδων και 75ρηδων- με σκοπό να αναδείξουμε τις εκπαιδευτικές και κοινωνικο πολιτισμικές μεταβολές που αναπτύχθηκαν στο σχολικό περιβάλλον στη δύσκολη αυτή περίοδο.

Εν κατακλείδι, με αυτή μας την εργασία -μελέτη του αρχειακού, φωτογραφικού και σχολικού υλικού, αξιολόγηση των αναμνηστικών αφηγήσεων- στοχεύουμε να αναδείξουμε τη μορφή – δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, τις μεθόδους διδασκαλίας, το ωρολόγιο πρόγραμμα, τα αναλυτικά βιβλία-εκπαιδευτικά προγράμματα, τις εκπαιδευτικές δράσεις των δασκάλων… και κυρίως τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν την περίοδο αυτή μεταξύ των δασκάλων και των μαθητών στο ορεινό Αρχοντοχώρι Αιτ/νίας.

Η εργασία -Η΄ Ενότητα- δομείται σε 16 μικρά κεφάλαια.

Στο 1ο κεφάλαιο γίνεται μία σύντομη αναφορά στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος που επικρατούσε από το 1944 μέχρι το 1948/9 και από το 1949/50 μέχρι το 1959/60.

Στο 2ο κεφάλαιο παρουσιάζονται κάποια Αναγνωστικά και άλλα σχολικά βιβλία.

Στο 3ο κεφάλαιο αναφέρονται οι Επτανήσιοι Δάσκαλοι που δίδαξαν στο 2/θέσιο Δημοτικό Σχολείο Αρχοντοχωρίου στη δεκαετία 1950-1960.

Στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζονται μερικοί αξιολογικοί και στατιστικοί πίνακες, πίνακες με το δυναμολόγιο και την οργανικότητα του σχολείου… κ. ά.

Στο 5ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η αξιολόγηση των συγκεντρωτικών στοιχείων-πινάκων και των μαθητικών καταστάσεων από το σχολικό έτος 1950-1951.

Στο 6ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αφηγηματικές αναμνήσεις των μαθητών που αποφοίτησαν το σχολικό έτος 1950/51 και βίωσαν τα σκληρά χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου.

Στο 7ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση των συγκεντρωτικών και μαθητικών καταστάσεων του σχολικού έτους 1951-1952 (στατιστικοί πίνακες με επιτυχόντες, αποτυχόντες, αρίστων, σχολικής διαρροής, πρώτης εγγραφής …. και αποφοιτησάντων.)

Στο 8ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του δασκάλου Κατωπόδη Άρη, και της δασκάλας Κλειώς Στεφάνου, κατά τις χρονικές περιόδους 1949-1950-1951-1952-1953-1954 και 1955.

Στο 9ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του ζεύγους των εκπαιδευτικών Ροντογιάννη Χρήστου και Φέτση Ελένης, για το σχολικό έτος 1956/1957. Επίσης, παρουσιάζονται τα σχέδια, η μελέτη του υπό ανέγερση νέου διδακτηρίου, το ιστορικό της μετεγκατάστασης του 2/θεσίου Δημοτικού Σχολείου, αφηγηματικές μαρτυρίες, μαθητικές καταστάσεις, … καθώς και αξιολογικοί πίνακες του σχολικού έτους 1956/57.

Στο 10ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ανάλυση των συγκεντρωτικών και μαθητικών καταστάσεων του σχολικού έτους 1957-1958 (στατιστικοί πίνακες με επιτυχόντες, αποτυχόντες, αρίστων, σχολικής διαρροής, πρώτης εγγραφής και αποφοιτήσαντες, σχολικά βιβλία, και αναδεικνύεται μέσα από τα υπηρεσιακά έγγραφα η πολύπλευρη εκπαιδευτική και κοινωνική δράση των εκ Κερκύρας καταγόμενων εκπαιδευτικών Σπύρου Ρίγγα και Δημήτρη Βοντετσιάνου.

Στο 11ο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι αφηγηματικές αναμνήσεις αποφοιτούντων μαθητών κατά τα σχολικά έτη 1957/58, καθώς και αξιολογικοί και συγκεντρωτικοί πίνακες του σχολικού έτους 1959/60.

Στο 12ο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα βιογραφικά των εκπαιδευτικών Σπύρου Ρίγγα, Δημήτρη Βοντετσιάνου και Γεράσιμου Βεργίνη.

Στο 13ο κεφάλαιο αναφέρονται οι δάσκαλοι του Δημοτικού Σχολείου Αρχοντοχωρίου κατά τα σχολικά έτη 1960/61 και 1961/62 επί της διεύθυνσης της Διδασκάλισσας Κλεοπάτρας Διβάρη: Γεράσιμου Βεργίνη, Ιωάννη Σκληρού, Παναγιώτη Ντζουροπάνου, Γεωργίου Νάστου και Σπυριδούλας-Λούλας Κολυβά.

Στο 14ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η δράση του σχολείου στην περίοδο 1960-61, καθώς και τα βιογραφικά των υπηρετούντων σ’ αυτό δασκάλων.

Στο 15ο κεφάλαιο παρουσιάζονται πολλές αφηγηματικές αναμνήσεις μαθητών της δεκαετίας 1950-1960.

Στο τέλος, στο 16ο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα και το αναβαθμισμένο κτιριακά και παιδαγωγικά σχολείο, με τη διατύπωση προτάσεων για μια καλύτερη στο ψηφιακό μέλλον σχολική ζωή.

Υ.Γ: Η παρούσα εργασία αφιερώνεται στους μαθητές της περιόδου 1950-1960, τους σημερινούς 70ρηδες και 75ρηδες της Τ. Κ. Αχοντοχωρίου Αιτ/νίας.

* Κειμενική και Ηλεκτρονική επιμέλεια: Μήτση Σπ. Θεοδώρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ από το 1944 μέχρι το 1948
4/τές Δημοτικό + 8/τάξιο Γυμνάσιο

Μετά την απελευθέρωση η δομή της εκπαίδευσης άλλαξε. Με τον Ν. 1468/1944 «περί τροποποίησης του υπ αριθ. 1949/1939» καταργήθηκαν τα διτάξια Λύκεια του ν. 1849/1939, που άλλωστε δεν είχαν λειτουργήσει, και προστέθηκαν στο Γυμνάσιο δύο τάξεις: η Ζ΄ (εβδόμη) και η Η΄ (ογδόη). Με τις νομοθετικές αυτές διατάξεις το σχολείο παρέμεινε 12/χρονο. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια οι μαθητές φοιτούσαν υποχρεωτικά στο 4/χρονο δημοτικό σχολείο και στη συνέχεια, ύστερα από εσωτερικές εξετάσεις, οι επιτυχόντες παρακολουθούσαν τις δύο προπαρασκευαστικές τάξεις, την Ε’ και την Στ’ ή την Α’ και Β’ τάξη του 8/ταξίου Γυμνασίου (4δημ + 2 δημοτικό προπαρ. + 6 γυμν.) = 12/χρονο σχολείο).

Οι αποφοιτήσαντες μαθητές από τη Στ’ τάξη ή τη Β’ Γυμνασίου έδιναν εξετάσεις για να εισαχθούν στη Γ’ τάξη του 8/ταξίου Γυμνασίου και να φοιτήσουν άλλα 6 χρόνια. Όσοι μαθητές δεν ήθελαν να συνεχίσουν στο 8/τάξιο Γυμνάσιο (να ακολουθήσουν τα προπαρασκευαστικά μαθήματα της Ε’ και Στ΄ ή Α και Β τάξη Γυμνασίου) υπήρχε η εναλλακτική να κάνουν τις άλλες δύο τάξεις στο Δημοτικό κανονικά, την Ε’ και την Στ΄ με άλλο σχολικό πρόγραμμα.

Το δημοτικό ουσιαστικά είχε μετατραπεί σε 4/τρατάξιο. Αν και τυπικά παρέμεινε εξαετές (4+2) οι εξετάσεις το μετέτρεπαν σε τετραετές, καθώς η φοίτηση στην επόμενη βαθμίδα (Γυμνάσιο) προϋπόθετε εισαγωγικές εξετάσεις. Το Γυμνάσιο τυπικά λειτουργούσε Οκτατάξιo. Δέχονταν τους ειδικά προετοιμασμένους αποφοίτους της Στ΄ Δημοτικού στην Γ΄ Γυμνασίου του 8/ταξίου Γυμνασίου! Όμως, οι τάξεις Α΄ και Β’ Γυμνασίου δεν λειτούργησαν ποτέ ή λειτούργησαν με ελάχιστους μαθητές…

4/τάξιο +… Δημοτικό 8/τάξιο Γ υ μ ν ά σ ι ο
1-2-3-4—. / 1 – 2 – 3ης – 4 ης – 5ης – 6ης – 7ης – 8ης Γυμνασίου ή Γ’ Λυκείου

Έτσι σημερινή Ε΄ τάξη του Δημ. ήταν η 1η – Α’ Γυμνασίου προπαρασκευαστικά και η Στ’ Δημοτικού ήταν η 2η – Β’ Γυμνασίου.

Το γυμνάσιο δέχεται στην Γ’ Τάξη τους απόφοιτους της Στ΄

Α’ Γυμνασίου ήταν η 3η – Γ΄ Γυμνασίου
Β’ Γυμνασίου ήταν η 4η – Δ’ Γυμνασίου
Γ’ Γυμνασίου ήταν η 5η – Ε΄ Γυμνασίου

Α’ Λυκείου ήταν η 6η – ΣΤ’ Γυμνασίου
Β΄ Λυκείου ήταν η 7η – Ζ΄ Γυμν (εβδόμη, 7η Γυμν.)
Γ΄ Λυκείου ήταν η 8η- Η’ Γυμνασίου (ογδόη, 8η Γυμν.)

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1950 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1959/60

Από το 8/άξιο Γυμνάσιο στο 6/άξιο Γυμνάσιο: 6 χρόνια Δημ. + 3 χρόνια Γυμν. + 3 χρόνια Λύκειο.

Κατά τη δεκαετία του 1950 με την επικράτηση των συντηρητικών και των κεντρώων κομμάτων στο πολιτικό σύστημα έγιναν νέες αλλαγές και στο εκπαιδευτικό σύστημα (την περίοδο αυτή αναδείχτηκαν στην πολιτική σκηνή της χώρας μας οι προσωπικότητες των οικογενειών Κ. Καραμανλή και Γ. Παπανδρέου).

Την περίοδο αυτή, όπως προαναφέραμε παραπάνω, το 8/άξιο γυμνάσιο είχε έξι τάξεις καθαρά γυμνασιακές (Γ – Δ – Ε – ΣΤ – Ζ – Η ή 3η – 4η – 5η – 6η – 7η – 8η Γυμνασίου). Η Α ή 1η και η Β ή 2η τάξη ήταν οι Ε΄ και Στ’ Δημοτικού, οι προπαρασκευαστικές. Οι τάξεις αυτές δεν λειτούργησαν ουσιαστικά, αφού τα αποτελέσματα των εσωτερικών εισαγωγικών εξετάσεων στη Δ’ και Στ’ απέτρεπαν σχεδόν το σύνολο των μαθητών να παρακολουθήσουν το προπαρασκευαστικό γυμνασιακό πρόγραμμα.

Εξαιτίας της μειωμένης συμμετοχής των μαθητών στις πρώτες τάξεις του Οκταταξίου Γυμνασίου το υπουργείο, με διάταξη το σχολικό έτος 1949/50, κατήργησε τις διατάξεις του Ν. 1944 και επανέφερε τις διατάξεις του αν. 4373/1929, δηλαδή το Εξατάξιο Γυμνάσιο (με τάξεις από την Α΄ μέχρι τη Στ’ Γυμνασίου).

Με τη μεταρρύθμιση του 1949/50 και τον αναγκαστικό νόμο Ν. 1823/1951 καθιερώθηκε η διάρθρωση της Γενικής Εκπαίδευσης σε δύο βαθμίδες, την εξαετή – 6/χρονη στοιχειώδη και την εξαετή – 6/χρονη μέση. Το σύστημα της μέσης ήταν 3 χρόνια γυμνάσιο και 3 χρόνια λύκειο (6 Δημ. + 3 Γυμν. + 3 Λύκειο = 12/χρονη εκπαίδευση). Στη νέα αυτή διάρθρωση υπήρχαν και πάλι εισιτήριες εξετάσεις από βαθμίδα σε βαθμίδα.¹

Μέχρι το 1959/60, οπότε έχουμε και την πρώτη (δομική) μεταρρύθμιση της περιόδου που εξετάζουμε, ίσχυαν όσα σε γενικές γραμμές κληρονομήθηκαν από τις μεταρρυθμίσεις: ν. 1929, Α. Ν. 770/1937 και Α. Ν. 1849/1939, Ν. 1944, Ν. 516/1948. Εννοείται με όσες ρυθμίσεις, τροποποιήσεις, αναθεωρήσεις και καταργήσεις διατάξεων, δομών, οργανωτικών και διοικητικών διευθετήσεων που ψηφίστηκαν στο μεσοδιάστημα με τους ν. 1949, και Ν. 1823/1951, Σύνταγμα του 1952, ν. 1954 κ.α.².

ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟ 1959

Το 1959 και για λίγο διάστημα έχουμε την επαναφορά του παλιού οργανωτικού σχήματος (3 Γυμνάσιο + 4 Λύκειο) με την αφαίρεση μιας τάξης από τη Στοιχειώδη Εκπαίδευση – το Δημοτικό (6-1 = 5) και την προσθήκη της στη Μέση Εκπαίδευση – στο Λύκειο (3+1 = 4). Το Λύκειο πήρε 1 χρόνο από το Δημοτικό, ώστε να σχηματίζονται δύο κύκλοι σχολείων, ένας τριετής (το παλιό Ελληνικό Σχολείο) και ένα τετραετές Λύκειο: 5 χρόνια στο δημοτικό + 3 Γυμνάσιο + 4 Λύκειο (= 12 /χρονο σχολείο).

Κι αυτή η δομική αλλαγή δεν πέτυχε. Η μειωμένη συμμετοχή των μαθητών στις πρώτες τάξεις του Οκταταξίου Γυμνασίου (11/χρονοι μαθητές ήταν αδύνατο να ζήσουν μόνοι ή οικότροφοι…) οδήγησε το υπουργείο, το σχολικό έτος 1959/60, να καταργήσει τις διατάξεις του ν. 1959 και να επαναφέρει τις διατάξεις του ν. 4373/1929, και ν. 1951, δηλαδή το Εξατάξιο Γυμνάσιο (με τάξεις από την Α΄ μέχρι τη Στ’ Γυμνασίου).

Το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα της περιόδου

Ο Ν. 1823/1951 και το Σύνταγμα του 1952 εισήγαγαν στην πολιτική και κρατική ιδεολογία τον όρο «ελληνοχριστιανικός πολιτισμός».³ Κατά  τον Σ. Κουμανούδη, «ο όρος αυτός αποτελούσε τον ακρογωνιαίο λίθο της συντηρητικής ιδεολογίας. Ο όρος ελληνοχριστιανικός υποδήλωνε τη σύζευξη δύο παραδόσεων, της Ελληνικής και της χριστιανικής (ορθόδοξης). Στην προκειμένη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε ως ανάχωμα στην ετερότητα και ως επικάλυμμα για την ακύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων».⁴

Π.χ. υποχρέωνε με βάσει το Ν. 516/1948 τους υποψηφίους προς διορισμό εκπαιδευτικούς να υποβάλλουν δήλωση νομιμοφροσύνης, προκειμένου να αναλάβουν υπηρεσία.⁵ Επίσης με τον Ν. 1823/1951 εξορίστηκαν προοδευτικοί εκπαιδευτικοί, και διώχτηκαν εκατοντάδες άλλοι ως αριστεροί και συνεργάτες του ΕΛΑΣ, υμνήθηκε στα βιβλία της ιστορίας το ΕΔΕΣ, εξαφανίζοντας συγχρόνως το ρόλο του ΕΑΜ στην Εθνική Αντίσταση, θεσμοθετήθηκε ο δημοσιοϋπαλληλικός κώδικας, καθιερώθηκε η τεχνική εκπαίδευση (1958), ψηφίστηκε ο νόμος 4.000 «περί τεντιμποϊσμού… κ.ά.⁶

Σε αυτό το πλαίσιο, εξάλλου, το άρθρο 11 του Συντάγματος του 1952 απαγόρευε την απεργία στους δημοσίους υπαλλήλους. Με αυτή τη συνταγματική ρύθμιση κηρύχθηκε παράνομη η μεγάλη απεργία των εκπαιδευτικών το 1963⁷ κ.ά.

(Συνεχίζεται)
__________________________________
¹ Οι εισαγωγές εξετάσεις για το Γυμνάσια … γίνονταν από τα ίδια τα σχολεία και ο υποψήφιος έπρεπε να μεταβεί και να εγκατασταθεί κάποιο χρονικό διάστημα στις έδρες αυτών προκειμένου να λάβει μέρος σ’ αυτές (το ίδιο γίνονταν και για τα ΑΕΙ). Το ψηλό κόστος δρούσε προφανώς αποθαρρυντικά για τα παιδιά αγροτικών-κτηνοτροφικών οικογενειών. Η εγγραφή στην Μέση Εκπαίδευση κόστιζε αρκετά για κάθε έτος σπουδών, ενώ ακόμη και τα βιβλία πληρώνονταν από τους σπουδαστές! («Η Ιστορία των εισαγωγικών εξετάσεων», Αλ. Χατζηκώστας, http://www.xatzikostas.gr/paideia)
² Χάρης Αθανασιάδης, «Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα 1858-2008», Εκδότης: Αλεξάνδρεια
³ Ε. Μεταξούδης, «Η εκπαίδευση στην μετεμφυλιακή Ελλάδα»
⁴ Ε. Μεταξούδης, «Η εκπαίδευση στην μετεμφυλιακή Ελλάδα»
⁵ https://www.academia.edu/37867846/
⁶ ΚΟΜΕΘ