Λαμπογυάλια (;)…

Τα φωτογραφήσαμε πρόσφατα σε χωριό της Λευκάδας. Πρόκειται μάλλον για λαμπογυάλια (λαμπόγυαλα) και τόσα πολλά παραπέμπουν ενδεχόμενα σε κάποιον που είχε μαγαζί και τα πουλούσε. Διαφορετική εξήγηση δεν βρίσκουμε…

Το λαμπογυάλι ήταν εξάρτημα της λάμπας πετρελαίου που είχαμε παλιά στα χωριά μας για φωτισμό, μαζί με το λυχνάρι, το λουμίνιο και το φανάρι. Με έστελνε πολλές φορές η μάνα μου στο μαγαζί με μια μπουκάλα για «πετρόλαδο». Η ηλεκτροδότηση στο χωριό μου, τα Κολυβάτα Αλεξάνδρου, πρέπει να έφτασε στα μέσα της δεκαετίας του 1960.

Το λαμπογυάλι ήταν το πιο ευαίσθητο εξάρτημα της συσκευής, αφού συχνά ράγιζε, ενώ καμιά φορά έσπαγε με το καθάρισμα που έπρεπε να γίνεται τακτικά καθώς γινόταν κατάμαυρο από την κάπνα. Εξού και η φράση «τα κάνω λαμπόγυαλο», που πάει να πει τα σπάω, προκαλώ μεγάλες καταστροφές.

Μια καλή περιγραφή για την παλιά λάμπα πετρελαίου βρήκαμε στο σάιτ iteakarditsas.blogspot.gr που γράφει:

«Λοιπόν αυτά τα αντικείμενα είναι δυό παροπλισμένες πλέον λάμπες πετρελαίου, από εκείνες που κάποτε ήταν γνωστές και απαραίτητες σε κάθε σπίτι. Κι έζησαν μεγαλεία σε εποχές παλιότερες πριν να τις παραμερίσει η πρόοδος και ο ηλεκτρισμός, τότε που ήταν απαραίτητες σε γλέντια και ξενύχτια και σε νυχτέρια ατέλειωτα. Αυτή η λάμπα ήταν η μόνη πηγή φωτός τη νύχτα πριν έρθει το ρεύμα στα χωριά, και μ’ αυτήν φέγγαμε στα σκοτάδια, μ’ αυτήν διαβάζαμε και συντροφιά μ’ αυτήν με κατεβασμένο το φυτίλι και τη φλόγα χαμηλωμένη για να μην καίει πολύ πετρέλαιο, έπλεκε η γιαγιά καθισμένη κοντά στη σόμπα ή στο τζάκι πουλόβερ.

Άμα τη μελετήσεις καλά μια τέτοια λάμπα, δεν είναι απλό κατασκεύασμα, είναι ένα τέλειο φωτιστικό σώμα και αρκετά πολύπλοκο. Διαθέτει το κάτω μέρος, το δοχείο μέσα στο οποίο μπαίνει το καθαρό (φωτιστικό) πετρέλαιο, και τη μηχανή που βιδώνει πάνω σ’ αυτό το δοχείο, και που περνάει ενδιάμεσα μέσα από μια σχισμή το βαμβακερό φιτίλι το οποίο μ’ ένα ρεγουλατόρο ροδέλα, το ανεβάζεις και το κατεβάζεις, ανάλογα με το πόσο φωτεινή θέλεις να είναι η φλόγα. Βέβαια υπήρχε πάντα μια αρχή. Δεν μπορούσες να σηκώσεις αυτό το φυτίλι πολύ, γιατί ζεσταίνονταν με τη φλόγα το λαμπογιάλι που ήταν και το λεπτό σημείο της λάμπας, και μπορούσε εύκολα να σπάσει και να τρέχεις στον μπακάλη να πάρεις άλλο. Και άμα τύχαινε -που πάντα σχεδόν τύχαινε να’ ναι νύχτα- άντε να βρεις.

Η μικρή η λάμπα διέθετε και καθρέπτη, ένα στρόγγυλο και γυαλιστερό κομμάτι από τσίγκο, στηριγμένο σε ένα χοντρό σύρμα περίτεχνα στραβωμένο, το οποίο έπιανε και συγκρατούσε μια λεπτή μεταλλική ταινία που αγκάλιαζε τη λάμπα, για να κρεμιέται στο τοίχο. Η μεγάλη η λάμπα η μπρούτζινη, δεν διέθετε καθρέπτη, ούτε κρεμιόνταν στο τοίχο. Αυτή ήταν ας πούμε κάπως πιο επίσημη, του σαλονιού.

Στην λάμπα συνέβαιναν με το πέρα-δώθε και αρκετά «ατυχήματα» από το σπάσιμο και την υποχρεωτική αντικατάσταση, μέχρι το ξεκόλλημα της μηχανής, που είχαν βρει όμως τρόπο να την ξανακολλάνε. Η βλάβη όμως που θεωρούνταν σοβαρή, ήταν αυτή που παρουσίαζε ο μηχανισμός της να σηκώσει ή να κατεβάσει το φυτίλι και εκεί ήταν που έπρεπε να πάρεις άλλον, γιατί γιατριά δεν υπήρχε.

Για να λειτουργήσει η λάμπα καλά και να έχει καλή απόδοση σε φως, έπρεπε το λαμπογυάλι να είναι καθαρό, και κάθε μέρα η νοικοκυρά το έπλενε με σαπουνάδα, και όταν δεν ήταν πολύ μουτζουρωμένο, το καθάριζε μ’ ένα πανί που έβαζε μέσα, και το γύριζε γύρω – γύρω μ’ ένα ξύλο. Πάντως από ό,τι θυμάμαι, τα λαμπογυάλια ράγιζαν πολλές φορές ξαφνικά και η λάμπα κάπνιζε και μαύριζε ολόκληρο το γυαλί, οπότε, ούτε έφεγγε και το πετρέλαιο καίγονταν τζάμπα.

Κι έτσι, έτρεχα εγώ πάντα σα μεγαλύτερος στον μπάρμπα Φάνη τον Παπαευθυμίου που είχε τότε μπακάλικο μεγάλο στο Κουτσιαρί, (εκεί το γωνιακό απέναντι απο το καφενείο του Ντάλλα), να πάρω άλλο λαμπογυάλι νούμερο 8 που έκανε για τη λάμπα μας.»