Σκέψεις απο-λογισμού και «επίδοση» ευχαριστιών για το επιστημονικό συνέδριο του Συνδέσμου Φιλολόγων
Επιστημονικό Συνέδριο του ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, με θέμα: Πτυχές και εκφράσεις της τοπικότητας στην Επανάσταση του 1821
Της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού
Όταν ανοίγαμε τις εργασίες αυτού του επίμοχθου, στη διοργάνωση και στις δεσμεύσεις του, επετειακού συνεδρίου (που διοργάνωσε ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΛΕΥΚΑΔΑΣ σε συνεργασία με την Εταιρεία Θεωρίας, Έρευνας και Διδακτικής της Ιστορίας, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο και την Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας), ευχόμαστε-όπως σε κάθε ανθρώπινο εγχείρημα -ειρηνικό ή πολεμικό- να έχει αίσια έκβαση.
Στο τέλος αυτής της συνάντησης βρεθήκαμε με την κοινή -θέλουμε να ελπίζουμε- αίσθηση- ότι ακούσαμε και βιώσαμε κάποιους απόηχους της ιστορίας, όπως οι άνθρωποι την πάλεψαν με το αίμα τους, την πίστη και την προκοπή τους, με την ατρόμητη, κυρίως, επική δύναμή τους. Η φράση από τον Φάουστ του Goethe, ότι «οι ευχές είναι προαίσθηση των ικανοτήτων, που βρίσκονται μέσα μας, προάγγελοι αυτού που θα είμαστε ικανοί να κατορθώσουμε», ισχύει οπωσδήποτε για τη μεγαλειώδη έκβαση του γεγονότος της επανάστασης. Ισχύει όμως, καθώς συντάσσουμε τον σύντομο απολογισμό του διήμερου, και σε μικροκλίμακα, προκειμένου για τη δική μας εκδήλωση, της οποίας ο επίλογος, μας αφήνει αισιόδοξα σκεπτικούς και με τη μελαγχολία του τέλους. Όμως, κάθε τέλος -όχι μόνο στη μεταφυσική-, είναι και υπόσχεση για μια νέα αρχή. Το τι μπορεί να σημαίνει αυτή η υπόσχεση είναι ζήτημα του μέλλοντος χρόνου, είναι υπόθεση όλων μας.
Θα προσπαθήσουμε να διαγράψουμε πολύ σύντομα τη διαδρομή αυτού του διήμερου: Μέσα στις τρεις συνεδρίες χώρεσαν αξιοσημείωτες «πτυχές και εκφράσεις της τοπικότητας στην Επανάσταση του 1821», σύμφωνα με το αιτούμενο της γενικής θεματικής.
Στην εναρκτήρια συνεδρία η στοχαστική προσέγγιση του αιτήματος της ελευθερίας ως συστατικού στοιχείου της ανθρώπινης ιστορίας, αλλά και ως κορυφαίο αίτημα της εποχής μας από τον συγγραφέα και Διδάκτορα Φιλολογίας Σπύρο Βρεττό, έθεσε τα όρια και τις συνδέσεις του τρισδιάστατου χρόνου της ιστορίας, προσφέροντας ένα πραγματικό μάθημα πολιτικής ιστορίας και ηθικής της ιστορίας.
Ο Καθηγητής Βάιος Βαϊόπουλος, και μόνο με τη διατύπωση της εισήγησής του τοποθέτησε τη σχέση του ιστορικού ως υποκειμένου και της ιστοριογραφικής αποτύπωσης του γεγονότος απέναντι στις διαστάσεις του ίδιου του γεγονότος. Οι σκέψεις του γεφυρώνουν τις πολλαπλές και διάδοχες φάσεις του ελληνικού πολιτισμού ενταγμένου σε μεγάλες υπερ-κρατικές οντότητες και προάγουν τον σχετικό διάλογο, κάτω από μια νέα οπτική.
Ο Ομ. Καθηγητής Ιστορίας ΕΚΠΑ και Πρόεδρος της Εταιρείας Θεωρίας, Έρευνας και Διδακτικής της Ιστορίας, Γεώργιος Λεοντσίνης, με τη δική του συμβολή στην ανάδειξη του σημαντικού ρόλου της Επτανήσου στην Επανάσταση του ’21, ανέδειξε τους κοινούς κώδικες της πολιτισμικής ταυτότητας των Επτανήσων και της κοινής τους, εν πολλοίς, ιστορικής μοίρας. Το γεγονός υπαγορεύει και τις πολιτισμικές συνέχειες, την ουσιαστική διατήρηση και καλλιέργεια της επτανησιακής τους ταυτότητας.
Ο συντοπίτης μας και διαχρονικά αγαπητός φίλος και συνάδελφος, Διδάκτωρ Ιστορίας και Επίτιμος Σύμβουλος Φιλολόγων, Άγγελος Χόρτης, μας ξενάγησε στην επώδυνη διαδρομή της Λευκάδας από τα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας μέχρι το ξέσπασμα της Επανάστασης. Η μακρά αυτή περίοδος τουρκοκρατίας για τη Λευκάδα, διαμορφώνει εν πολλοίς και τους ιδιαίτερους ανθρωπολογικούς της χαρακτήρες.
Στη δεύτερη πρωινή συνεδρία του Σαββάτου, το ενδιαφέρον μας μοιράστηκε ανάμεσα σε δύο ενότητες: στην καθαρά ιστορική με εστίαση στην τοπικότητα και μια παιδαγωγική, την αξιοποίηση δηλαδή της σύγχρονης εκπαιδευτικής τεχνολογίας στη διδακτική πράξη της ιστορίας. Στην πρώτη περίπτωση, είχαμε την εισήγηση του Δρ. Αιμίλιου Σολωμού, Διευθυντή της Έδρας της Unesco στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, ο οποίος ταξίδεψε από την Κύπρο ώστε να παραστεί στο διήμερό μας. Η παρουσίαση δύο κειμένων, ενός λαϊκού ποιήματος του Βασίλη Μιχαηλίδη και των Απομνημονευμάτων του δικηγόρου Γεωργίου Κηπιάδη μετακινούν την τοπικότητα στο νησί της Κύπρου και φωτίζουν, μέσω της λογοτεχνικής γραφής, ποίησης και πρόζας, την υποκειμενική βίωση της ιστορίας, στη συνάντησή της με την ατομικότητα.
Η Μαίρη Πλέσσα, Φιλόλογος, Ιστορικός, ΜA, Med, γνωστή από τις μελέτες της για την Επτάνησο, σε συνεργασία με τον Καθηγητή Λεοντσίνη, μας παρουσίασε την Επτανησιακή Ιστοριογραφία σε σχέση με την Επανάσταση, πολύτιμο εργαλείο ιστοριογραφικής έρευνας και κιβωτό μνήμης για την κινητικότητα της σκέψης και της συγγραφής γύρω από το μεγάλο αυτό γεγονός.
Στη συνέχεια ο Γεράσιμος Μελάς, ένας ανήσυχος ερευνητής της τοπικής ιστορίας, και γνώστης της τοπικότητας της Λευκάδας στο παρόν -διετέλεσε Δήμαρχος Απολλωνίων-, μας πρόσφερε την βιογραφική εικόνα Λευκαδίων αγωνιστών και το διχαστικό κλίμα που επικρατεί μετά την Επανάσταση στο πεδίο κατάληψης δημοσίων θέσεων, την αντιπαλότητα μεταξύ γηγενών και νεήλυδων, άγνωστο σχετικά πεδίο της τοπικής ιστορίας της Λευκάδας.
Στη δεύτερη ενότητα, την παιδαγωγική, ο Υπ. Διδάκτωρ Γεώργιος Βούτος, (συνεργάτης της ομάδας του Προγράμματος ΒΥΡΩΝ, και αντικαθιστώντας τις φιλολόγους, ερευνήτριες Κλειώ Στάμου και Ελένη Κουμεντάκου από το πρόγραμμα ΒΥΡΩΝ επίσης), έδωσε το θεωρητικό περίγραμμα των ευέλικτων εκπαιδευτικών σεναρίων στην εκπαιδευτική διαδικασία και ειδικότερα στη διδασκαλία της ιστορίας. Και τον ρόλο των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) στις διδακτικές στρατηγικές, που υποστηρίζουν την πρόσληψη της γνώσης μέσω του παιχνιδιού.
Ακολούθησε η δειγματική παρουσίαση του ψηφιακού παιχνιδιού σοβαρού σκοπού ΒΥΡΩΝ από τον Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Πληροφορικής του Ιονίου Πανεπιστημίου, Στέργιο Παλαμά. Μια πρόταση εκπαιδευτικής εμπλοκής των μαθητών στο ψηφιακό παιχνίδι σοβαρού σκοπού ΒΥΡΩΝ, στη διαδικασία εικονικής αναπαράστασης σημαντικών σταθμών από τα διάφορα πεδία του Αγώνα, που συνδυάζει τη γνώση με τις δυνατότητες της τεχνολογίας και δημιουργεί ευφάνταστα ιστορικά τοπία στην πρόσληψη της ιστορικής γνώσης του συγκεκριμένου θέματος.
Πάνω στον ίδιο παιδαγωγικά αξιοποιήσιμο άξονα κινήθηκε και η εισήγηση του Αρχιμανδρίτη Ιωαννίκιου Ζαμπέλη. Εστιάζοντας στην τοπική ιστορία της Λευκάδας -στην οποία έχει ήδη μακρά θητεία- πρότεινε μια σειρά από ενδιαφέρουσες παιδαγωγικά εκπαιδευτικές δραστηριότητες, γύρω από επιλεγμένους σταθμούς της τοπικής ιστορίας του νησιού και των μορφών που η Λευκάδα ανέδειξε στον μεγάλο Αγώνα.
Στην καταληκτική συνεδρία, οι εισηγήσεις των ομιλητών συνδυάζουν το στοιχείο της τοπικότητας με το ευρύτερο εθνικό στοιχείο, και το στοιχείο της ποιητικής αποτύπωσης του γεγονότος με την προσωπική αποτίμησή του και μάλιστα από έναν ποιητή. Ειδικότερα: Ο Σπύρος Σουμαλεύρης, γιατρός και ακάματος ερευνητής της Τοπικής Ιστορίας της Πρέβεζας, παρουσίασε ενδιαφέροντα στοιχεία για τη συμβολή των γιατρών της Πρέβεζας στην Επανάσταση, εστιάζοντας στην περίπτωση του σπουδαίου Παργινού, Πέτρου Ηπίτου (1795-1861), γιατρού ειδικευμένου στην επιδημιολογία. Ο Ηπίτης είχε αντιμετωπίσει τη μεγάλη επιδημία πανώλης στον Πόρο το 1837. Σημειωτέον ότι είχε παντρευτεί την Ελένη Σεραφίνου, κόρη του Λευκαδίτη μεγαλέμπορου Θεόδωρου Σεραφίνου.
Η Ελένη Λεοντσίνη, Επίκουρη Καθηγήτρια Ιστορίας της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Διευθύντρια του Εργαστηρίου Πλατωνικών και Αριστοτελικών Σπουδών, σύνδεσε την επτανησιακή λογιοσύνη και το πνεύμα του Διαφωτισμού που αυτή εκπροσωπούσε με την έννοια της Ελευθερίας και τη συλλογική βίωσή της ώστε να φτάσουμε στην Επανάσταση.
Προσωπικά επεδίωξα, θεωρώντας το γεγονός της Επανάστασης ως μια κιβωτό συσσωρευμένης μνήμης μιας διαρκούς αντίστασης, που πηγάζει από την ανάγνωση της ελληνικής ιστορίας διαχρονικά, να δείξω τον αντιστασιακό χαρακτήρα που διαπερνά το ποιητικό έργο του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και του Νάνου Βαλαωρίτη, και διαμορφώνει αυτό που θα ονομάζαμε ηρωικό spiritus familiaris. Κι ακόμα, να δείξω πώς η ιστορία μεταγράφεται ή καλύτερα, μετουσιώνεται σε ποίηση.
Αφήσαμε τελευταίο ομιλητή τον ποιητή. Τυχαία ή εμπρόθετη επιλογή; Ο Ηλίας Γκρής, από τους σημαντικότερους ποιητές μας σήμερα, έχει εντρυφήσει στο γεγονός της Επανάστασης. Το 2020 εξέδωσε, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, τη θεματική Ανθολογία με τίτλο: Όταν τραγούδαγε το αίμα-Το 1821 στην Ελληνική ποίηση, μια σημαντική θεματική επιλογή ποιημάτων, με επίμετρο και επιμέλεια δική του. Τη συγκομιδή του από το ταξίδι του στη μελέτη και έρευνα του μεγάλου ξεσηκωμού, το κατέθεσε στο βιβλίο του «Σπαθιά και μετερίζια»: το σεβαστικό του προσκύνημα στη θυσία του αίματος αλλά και τη σπάθα του αναπεπταμένη-όπως την είδαμε- για την καπηλεία αυτού του αίματος. Αυτή την προσωπική ματιά, όπως τη χαρακτηρίζει, εξέθεσε στο συνέδριό μας με την παρρησία του ποιητή που βιώνει συγκινησιακά την ιστορία.
Τον υψηλού επιπέδου ακαδημαϊκό λόγο που μας προσφέρθηκε από τους σημαντικούς ομιλητές μας αισθητοποίησε και φόρτισε συναισθηματικά το μουσικό πρόγραμμα της πρώτης μέρας. Το σπαρακτικά διεισδυτικό τραγούδι της Δήμητρας Χατζηπαπά και του Γιώργου Καρανάσου, με τη μουσική συνοδεία του Γιώργου Κυρόση στο κλαρίνο, του Μάριου Τούμπα στο λαούτο, του Σπύρου Παπουτσόπουλου στα κρουστά. Ναι, ζήσαμε το κλίμα του πόνου που μεταστοιχειώνεται σε δύναμη και ηρωισμό.
Και στην καταληκτική συνεδρία του Σαββάτου, τον σπαρακτικό θεατρικό επίλογο της Γαρυφαλιάς από τα Ψαρά. Την ηρωική περιπέτεια του 7χρονου κοριτσιού που σώθηκε από τα αποκαΐδια των Ψαρών και βρέθηκε σκλάβα στη Σμύρνη κι από κει στην Αμερική, όπως την αφηγείται η Βιβή Κοψιδά στο διήγημά της Γαρυφαλιά-The Greek Girl (από την ανθολογία με τίτλο: Συνομιλίες με τα πρόσωπα του 1821-21 συγγραφείς για το ’21, εκδ. 24 γράμματα, Αθήνα 2021, σε επιμέλεια Αλεξίας Καλογεροπούλου, δημιουργού του εξαιρετικού λογοτεχνικού site Βοοksitting).
Η Φωτεινή Φιλοσόφου, που «έπαιξε» θεατρικά το διήγημα -σε μουσική επένδυση του φιλόλογου Στέφανου Νικολαΐδη-, δοκιμασμένη σε ρόλους του κλασικού ρεπερτορίου, είναι από τις σοβαρότερες, κλασικές πραγματικά, εκπροσώπους του σήμερα. Μας πρόσφερε την αίσθηση του τραγικού θεάτρου, που είναι η ζωή σκλαβωμένη!
Σας ευχαριστούμε όλους, εισηγητές και καλλιτέχνες! Γιατί προπάντων αναστήσατε νόηση και συναίσθημα μέσα μας, μετά από τόσο δύσκολους μήνες κι ακόμα δυσκολότερες εμπειρίες. Και γιατί μοχθήσατε στον αγώνα τον καλόν.
Είναι υποχρέωσή μας να αναφερθούμε στους φορείς και θεσμούς με τους οποίους μοιραστήκαμε το βάρος και την ευθύνη της διοργάνωσης: Την Εταιρεία Θεωρίας, Έρευνας και Διδακτικής της Ιστορίας και την ψυχή της, τον Καθηγητή Γεώργιο Λεοντσίνη. Τα Τμήματα του Ιονίου Πανεπιστημίου και ειδικότερα τον συντονιστή τους, τον Επίκουρο Καθηγητή Στέργιο Παλαμά, και τον Αναπληρωτή Καθηγητή Φοίβο Μυλωνά. Τους Καθηγητές Κώστα Αγγελάκο και Ιωσήφ Παπαδάτο, από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο επίσης.
Την Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας – τον Αντιπεριφερειάρχη Λευκάδας κ. Ανδρέα Κτενά, που πρόθυμα δέχτηκε να ενσωματώσει το συνέδριό μας στο πολιτιστικό πρόγραμμα της Περιφερειακής Ενότητας Λευκάδας. Και τον άμεσα υπεύθυνο για όλη την προσπάθεια από την πλευρά της Περιφερειακής Ενότητας Λευκάδας, Σπύρο Ζαμπέλη, Προϊστάμενο του Τμήματος Τουρισμού, Πολιτισμού, και Αθλητισμού για το ήθος της συνεργασίας και τον αρμονικό συντονισμό των προβλεπόμενων ενεργειών. Τον Αρχιμανδρίτη Ιωαννίκιο Ζαμπέλη, Διδάκτορα Νομικής και Διευθυντή του Κέντρου Νεότητας της Ιεράς Μητροπόλεως Λευκάδος και Ιθάκης, για την προσφορά εκδόσεων του Πνευματικού Κέντρου της Μητροπόλεως και τη μακρόχρονη πια συνεργασία μας.
Σας ευχαριστούμε για τη στήριξη.
Θα προσθέσω και τη φιλόξενη στέγη που πρόσφερε στο συνέδριό μας το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας γι’αυτό το διήμερο και ιδιαίτερα την Ιωάννα Φίλιππα, την Ντιάνα Φούκα και τη Διονυσία Αραβανή για την αμέριστη βοήθεια στην οργάνωση του χώρου και τη συνεχή παρουσία τους. Τη συνεργασία με τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκάδας για την έκθεση βιβλίου στον χώρο.
Τους χορηγούς μας επαγγελματίες και επιχειρηματίες της Λευκάδας, που σε τόσο δύσκολη οικονομικά συγκυρία, συνέδραμαν οικονομικά το συνέδριο: τον κ. Κώστα Σταύρακα και την κ. Λόλα Σταύρακα, το σούπερ μάρκετ Σκλαβενίτης, τον φούρνο Αργυρού, το ζαχαροπλαστείο IL SAPPORE, το σουπερμάρκετ Εξπρές, το σούπερ μάρκετ Βασιλόπουλος, το φαρμακείο Βανδώρου, την Ένωση Ξενοδόχων Λευκάδας και όλως ιδιαιτέρως τον Πρόεδρό της Μανώλη Θερμό.
Ευχαριστούμε επίσης:
Τον μαθητή μας άλλοτε, και τώρα ταλαντούχο, υψηλού επιπέδου τεχνολόγο, Ξενοφώντα Κοψιδά. Τον επίσης ταλαντούχο μαθητή μας Μάρκο Κερασοβίτη και σήμερα ειδικότερο των ειδικών στις τέχνες ήχου και εικόνας. Τον Θανάση Κατωπόδη, άνθρωπο του πολιτισμού, για τη βιντεοσκόπηση της Β’συνεδρίας και την ανάρτησή της στο διαδίκτυο. Τους ιδιοκτήτες του ραδιοφωνικού σταθμού Studio Lefkatas, Βαγγέλη και Βάσω Κτενά, που διατηρούν ζωντανό το δημοτικό μας τραγούδι μέσ’από τα αφιερώματα και τις εκπομπές τους και που δημιούργησαν ένα μεγάλο ηλεκτρονικό αρχείο του αγροτικού και αστικού πολιτισμού της Λευκάδας.
Αισθάνομαι την ανάγκη τώρα να αναφερθώ και στο ενθουσιαστικό παρασκήνιο των τελευταίων είκοσι τουλάχιστον ημερών, αυτό το ζωντανό παρασκήνιο, που κινεί ωστόσο τη δυναμική του προσκήνιου.
Το Δ.Σ. του Συνδέσμου Φιλολόγων, την Αντιπρόεδρο Άννα Κοψιδά, ακαταπόνητη και υποστηρικτική δίπλα μου στις άπειρες ώρες της καταπόνησής μου, την Ειδική Γραμματέα Διονυσία Μπίζου, ευγενικά και αισιόδοξα αποδοτική , την Ταμία Όλγα Κοταρέλα, την Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης και εκδόσεων Αναστασία Βεργίνη, την Οργανωτική Γραμματέα Αγγελική Κόγκα, τη Γενική Γραμματέα Κατερίνα Ροντογιάννη. Και τα άξια και σταθερά πολύτιμα στην προσφορά τους μέλη του Συνδέσμου Φιλολόγων, Βιβή Παππά και Έφη Ντούσκα, καθώς και τη συνάδελφο κι αγαπημένη φίλη από την Πρέβεζα Ελευθερία Αγγέλη.
Τη νομικό Φρόσω Φίλιππα, καλή φίλη και μέλος της Λέσχης Ανάγνωσης και Στοχασμού του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας για την αυθόρμητη συμπαράσταση και τη συνεπή της θητεία στα δρώμενα του Συνδέσμου.
Τον πολυτάλαντο και οργανωτικό Σπύρο Παπουτσόπουλο, χοροδιδάσκαλο του Μουσικοφιλολογικού Ομίλου Ορφέας για τον συντονισμό του καλλιτεχνικού προγράμματος και την ενεργό, πολύτιμη συμμετοχή του στα διευρυμένα συμβούλια του Συνδέσμου Φιλολόγων.
Τον ασίγαστο Αποστόλη Καγκελάρη, ταλέντο τόσο στη μουσική όσο και στο μάρκετινγκ, -τι ιδεώδης συνδυασμός! Και τη σπουδαία γυναίκα Λόλα Νταϊφά για τα Καράβια της Δύναμης και της Ευλογίας και την ασθματική προσπάθεια-με τις διαμεσολαβήσεις του Αποστόλη, ώστε να κατασκευάσει το βίντεο για τις ανάγκες της εκδήλωσής μας.
Τον καλλιτέχνη και δραστήριο εμπνευστή και δημιουργό πολλών καλλιτεχνικών πρωτοβουλιών στη Λευκάδα, Πάνο Φέξη, για τη δάφνινη σύνθεση του πάνελ.
Το τυπογραφείο Typocenter του Γεράσιμου Βεργίνη και ιδιαίτερα τη Βούλα Βεργίνη, για την ποιοτική πάντα συνεργασία. Σ’αυτό το σημείο πρέπει να αναφερθώ και στο εμπνευσμένο εικαστικό της αφίσας και του προγράμματος, έργο (κολάζ) της ταλαντούχου ζωγράφου από την Αρκαδία, Μαρίας Μπιζάνη, η οποία φιλοτέχνησε, επίσης με κολάζ, τα πορτρέτα των Αγωνιστών του 21.
Αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά όλους εκείνους που συμμετείχαν ουσιαστικά στις πολύωρες εργασίες του συνεδρίου και νοηματοδότησαν αυτή την επετειακή εκδήλωση, φόρο τιμής στη θυσία της ιστορίας μας. Ανάμεσά τους, και αγαπημένους φίλους, και Λευκαδίτες της Αθήνας, που επανέκαμψαν επί τούτου στη Λευκάδα, μετά τις πρόσφατες καλοκαιρινές τους διακοπές.
Και τέλος να ευχαριστήσω όλους εκείνους που απρόθετα και σχεδόν μοιραία, όπως συμβαίνει σε τέτοιες μεγάλες διοργανώσεις, παραλείψαμε να αναφέρουμε.
Τώρα που φτάσαμε στο τέλος αυτού του μεστού και ευδόκιμου διήμερου, τι θα κρατήσουμε λοιπόν από τη σεβαστική αυτή περιδιάβασή μας στο 1821;
Θα μιλήσω όπως ταιριάζει στην περίσταση. Με τον λόγο ενός μεγάλου φιλοσόφου της ιστορίας. Του Λευκαδίτη Σπυρίδωνα Ζαμπελίου: «Η καλλιέργεια της ιστορικής επιστήμης είναι, τρόπον τινά, σφυγμόμετρον εξευγενισμού. Κοινωνία προθύμως ανακάμπτουσα εις την του παρελθόντος θεωρίαν, και ανιχνεύουσα τα απόρρητα της προηγουμένης υπάρξεως, θηρεύει τροφήν εν προβλέψει και προαισθήματι μελλούσης μακροβιότητος». Εμείς όλοι που συμμετείχαμε με τον τρόπο και τις διαθεσιμότητές του ο καθένας δεν προσφέραμε παρά «φόρον συνειδήσεως» προς το μεγαλείο της θυσίας, η οποία δεν επιζητεί τίποτα περισσότερο από την έντιμη και δίκαιη μνήμη. Και τη μελλοντική της ανάκληση ως πηγή «πάσης αληθούς σοφίας». Διότι, πάλι με τη φωνή του Ζαμπέλιου-ο νυν αιών, αιών ιστορικής δραστηριότητος, ζητεί πράξεις, και όχι τετορνευμένας ρητορείας… Παν έκαστον έθνος σήμερον εμφανίζεται εις τον περίβολον του πολιτισμού εφωδιασμένον, τρόπον τινα, μετά ιστορικού διαβατηρίου».
Ας το ανανεώσουμε, λοιπόν, το δικό μας ιστορικό διαβατήριο, ας το εμπλουτίσουμε και ας το θέσουμε στην υπηρεσία της οικουμενικής ανθρωπιάς και της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τα ανακυκλούμενα και ανανεούμενα δεινά του.
