Λευκαδίτικη λαϊκή τέχνη: Το «Πορσάνικο μαχαίρι» – Ένα προϊόν που εξαφανίζεται [1966] (του Χριστ. Λάζαρη)
Του Χριστόφορου Λάζαρη
Έχει ξεχωριστή θέση ανάμεσα στ΄ άλλα προϊόντα λαϊκής τέχνης του νησιού μας το «Πορσάνικο μαχαίρι» όπως το λέμε εμείς, το «Λευκαδίτικο μαχαίρι» όπως το λένε στη Ρούμελη, την Ήπειρο, την Κεφαλλονιά, τη Ζάκυνθο όπου ήταν φημισμένο και περιζήτητο… Το Λευκαδίτικο μαχαίρι το θαύμαζε κανείς σε ποικιλία μεγεθών και σχημάτων από μαχαιράκια μέχρι Χαντζάρια…
Μαυροσκούφηδες του Άρη Βελουχιώτη με πορσάνικα μαχαίρια
Τα επαγγελματικά μαχαίρια (σπαθωτά ή με στήθος) με απλά διακοσμήματα στη λάμα είχαν συνήθως πιάση (λαβή) από δύο άσπρα ή μαύρα πλευρικά «κοκκαλάκια» δηλαδή δύο κομμάτια γιδοκέρατο… και έτσι διακρινόντανε σε ασπρομάνικα και μαυρομάνικα.
Το μαυρομάνικο μαχαίρι, πούχε περιβληθεί με δεισιδαιμονικές προλήψεις και μαγικές ιδιότητες, ήταν απαραίτητο και για τη θάλασσα. Όταν οι ναυτικοί της ιστιοφόρου ναυτιλίας έπεφταν επάνω σε τρόμπα (σίφωνα) ο καπετάνιος έπρεπε βαστώντας το μαυρομάνικο μαχαίρι, να σταθεί στην κουβέρτα, να κάμει το σταυρό του με κατάνυξη και ψιθυρίζοντας το καθιερωμένο ξόρκι να κόψει σταυρωτά με το μαυρομάνικο την τρόμπα που σκόρπαγε με τη σύντομη αυτή τελετουργία.
Την αριστοκρατία όμως του είδους αποτελούσαν τα μαχαίρια της παλληκαρωσύνης με την ωραία φουσκωτή (για το χούφτωμα) κι΄ ανάγλυφη πιάση από πάφλα (φύλλο ορειχάλκου) αντίς για κοκκαλάρια, γιομάτη γιόγλια και στολίδια.
Ακόμα καλλιτεχνικώτερες όμως είναι οι ενχαράξεις στα πλευρά της λάμας (λεπίδας). Στη μία πλευρά τη δεξιά, βάνουν ένα ζευγάρι ψάρια ή ένα ψάρι κι΄ ένα περιστέρι κι΄ άλλα πλουμίδια που προδίνουν μεγάλη ευχέρεια σχεδιάσεως. Στην άλλη πλευρά την αριστερή έχει τη θέση της η στιχουργία με την ατημέλητη ορθογραφία της, περιβόλι ηθογραφικής και ψυχολογικής ανατομίας.
Η τέχνη της κατασκευής και της διακοσμήσεως αποτελεί μυστικό καταπίστευμα της οικογενείας Κατωπόδη απ΄ τον Πόρο της οποίας τελευταίος μύστης είναι ο επιζών Πάνος Κατωπόδης, και κανένας νεώτερος δεν εξεδήλωσε ενδιαφέρον να μυηθεί σ΄ αυτή τη δουλειά… τώρα που ανθίζουν τόσο ζωηρές ελπίδες τουριστικής κινήσεως και αξιοποιήσεως της λαϊκής μας κομψοτεχνίας.
ΕΛΑΣίτισσα στη Λαμία το 1944 με πορσάνικο μαχαίρι
(Δημοσιεύτηκε με την επιμέλεια του Αλέκου Χαρολίδη στο διμηνιαίο περιοδικό «Ο ΑΤΤΙΚΟΣ» [Τεύχος 16, Ιούλιος-Αύγουστος 1966], που εξέδιδε ο «Αττικός Όμιλος» και έχουμε στο αρχείο μας. Ο Αττικός Όμιλος Αθηνών ιδρύθηκε το 1931, με σκοπό την ανάπτυξη και διάδοση της φυσιολατρίας και του εκδρομικού πνεύματος μεταξύ των μελών του και συνεχίζει ακόμη μέχρι σήμερα τις δράσεις του. Τα σχέδια είναι είναι του Λευκαδίτη λογοτέχνη-καλλιτέχνη και σκιτσογράφου Γεράσιμου Γρηγόρη).
Φουστανελοφόρος στις αρχές του 20 αι. και άγνωστος αντάρτης με πορσάνικα μαχαίρια
Ο Ιωάννης Παπαδάκης, αντάρτης του ΕΔΕΣ, και ο Ναπολέων Ζέρβας με πορσάνικα μαχαίρια
